К?ні: 21.11.2014ж.
Сыныбы: 5 «а»
Та?ырыбы: Т?ра?ты с?з тіркестері
Ма?саты:
А) Білімділік: О?ушылар?а т?ра?ты тіркестер туралы т?сінік беру ж?не
оларды с?з аралы?ында ?олдана білуге ?йрету.
?) Т?рбиелік:Т?ра?ты с?з тіркесін с?йлеу, жазу да?дысына енгізуге т?рбиелеу.
Б) Дамытушылы?: О?ушыларды? тіл байлы?ын, а?ыл –ойын, сана – сезімін
дамыту.О?ушыларды? да?ды-машы?тарын, таным белсенділіктерін арттыру.
Саба?ты? т?рі: Д?ст?рден тыс саба?.
Саба?ты? типі: Жа?а ??ымды ме?герту.
Саба?ты? ?дісі: Т?сіндіру, с?ра?-жауап, ой тал?ы.
К?рнекілігі: Интерактивті та?та, с?здіктер.
П?наралы? байланыс:?дебиет
Саба?ты? барысы:
І. ?йымдастыру: О?ушылармен с?лемдесіп, сыныпты? тазалы?ын ?арау.
Сыныпты т?гендеу ж?не назарларын саба??а аудару.
Тапсырма орындау ар?ылы о?ушылар ж?птарын табады. (ж?птаса отырып, ?ш топ?а топтастырылады)
Ж?птастыру тапсырмалары:
І тапсырма.Эвфемизм беріледі, дисфемизмдік баламасын табады.
Мысалы: ?ры-?олыны? с??ана?ы бар
ІІ тапсырма. Аталмыш с?здерді? табу с?з ретіндегі баламасын табады. Мысалы: Найза?ай-жасыл
ІІІ тапсырма. Ма?алды? жал?асын табады. Мысалы: А?ыл-жастан, асыл-тастан
ІІ. ?й тапсырмасы:
109-жатты?у. К?ркем шы?армалардан табу, эвфемизм мен дисфемизм ??былыстарына мысал келтіру.
ІІІ. Жа?а саба?:
1.С?здер жазыл?ан пара?шалар беріледі, ?р о?ушы сол с?здерден т?ра?ты с?з тіркестерін ??райды, ма?ынасын табады. Бір-біріні? ж?мыстарын к?ршісімен алмастырып тексереді.
2. О?ушылар ??растыр?ан мысалдар та?та?а жазылады
Екі к?зі т?рт болу – (к?ту)
Салы су?а кету –(шарасызды?)
Ж?м?ан аузын ашпау –(?ндемеу)
Т?н ?й?ысын т?рт б?лу – (ба?ып-?а?у)
?ол ?шын беру – (к?мектесу) жазылады.
Екі не одан к?п с?зді? тіркесінен ??ралып, бірт?тас ма?ынаны беретін тіркесті т?ра?ты тіркестер деп атаймыз.
Т?ра?ты с?з тіркестері ?аза? тілінде «фразеология» деген термин ар?ылы таныс. Фразеология деген термин гректі? фразис (с?йлемше), логос (ілім) деген с?здерінен біріктіру ар?ылы жасал?ан.Тіл ?ылымында?ы ?азіргі ма?ынасы т?ра?ты с?з тіркесі деген ??ымды білдіреді.
Тілімізде еркін с?з тіркестері ж?не т?ра?ты с?з тіркестері деген терминдер бар.
Еркін с?з тіркестері-тіркестегі с?здер еркін, орындарын бас?а с?здермен ауыстыра беруге болатын с?здер. Мысалы: жасыл ?ала-?демі ?ала, жасыл кітап-?ызыл кітап.
Т?ра?ты с?з тіркестері-тілде екі немесе одан да к?п с?здерді? тіркесіп, бір ?ана ма?ына беретін с?здер.Мысалы:ит т?мсы?ы ?тпес(?алы?, ну), ?оян ж?рек (?ор?а?), беті б?лк етпеу (?ялмау)
Т?ра?ты с?з тіркестеріні? негізгі белгілері
1. Тіркес ??рамында кемінде екі с?з болады
2. С?здерді? орны ауыстырылмайды
3. Тіркес ??рамында?ы с?здерді бас?а с?здермен ?згертуге келмейді
4. Тіркес ??рамында?ы с?здер жеке-жеке ма?ына бермей,барлы?ы т?тас бір ма?ынаны ашады
5. С?йлем ??рамында б?тін бір т?л?а ретінде ж?мсалады
ІV.Жа?а та?ырыпты игеру кезе?дері:
1-б?лім: «Суреттер с?йлейді»
О?ушылар?а слайдпен адам портреті (бет бейнесі) к?рсетіледі. Сол суретке ?арап т?ра?ты тіркес ??райды.
2-б?лім: «О?улы?пен ж?мыс»
117-жатты?у.
І топ.Т?ра?ты тіркестерді ?атыстырып, с?йлем ??рау.
ІІ топ.Т?ра?ты тіркестерді табу.
ІІІ топ. Жай с?з тіркестерін табу.
116-жатты?у. Ауызша д??гелек ?стел ?йымдастыру. ?арамен жазыл?ан с?здерді т?ра?ты тіркеспен ауыстыру.М?тінге ат ?ояды.
3-б?лім «?зіл аралас с?ра?тар»
Топ?а ма?ынасы ?исы? с?ра?тар ?ойылады. О?ушылар о?ан т?ра?ты тіркеспен жауап береді.
1. Адамны? т?бесі аспан?а жете ме?
2. С?йлегенде с?з ауыздан т?сіп ?ала ма?
3. Екі ая? бір етікке сия ма?
4. Адамны? ?ай жерінде нан піседі?
5. К?з сатыла ма? Ол не деген с?з?
6. Неге ?а?па? ?ойылады?
7. ?ар жана ма?
4-б?лім «Ойланайы?»
1-тапсырма.
Берілген м?тін ?ай шы?армадан алын?анын аны?тап ж?не м?тін ішінен т?ра?ты тіркесті табу керек
1.?з ?йіне келгенде ол бой жазып ?алады. ?йі ?те кішкентай болса керек. Киізі ?ыры? жамау к?ркесіне келіп «?айран ?з ?йім, ке? сарайым боз ?йім» деп керілгенде, екі ая?ы тізесіне дейін к?ркеден шы?ып жатады екен.
2.Ол ?олына ж?з батпан шо?парын алып, Кер??ла атты? шабысымен д?уге ?арсы шаба ж?неледі. К?зді ашып-ж?м?анша д?уді? бір басы ?шып т?седі.
3. ?кем би болмаса да, би т?сетін ?й бол?аны ?ой. Шешем ?ыры? кісіні ренжітпей аттандырса, «?ыры?ты? бірі ?ыдыр» деген, ма?ан б?лкім, ?ыдыр дары?ан шы?ар, ата.
2-тапсырма.
О?ушылар т?ра?ты тіркестерді? жал?асын табады.
1...ні? т?гі бар
2...ын ш?йіру
3..нен ?а?пау
1..іне к?к ала шыбын ?ймелету
2...тай ?шты
3...ы?ды балта кеспейді
1..і тоймау
2. т?йе ?стінен.. ?йту
3. Ж?м?ан.ын ашпау
3-тапсырма
Тату, дос – арасынан ?ыл ?тпейтін
Алыс, ?ашы? – ит ар?асы ?иянда, ит ?лген жер
?ялу – жерге кіріп кете жаздау
?рлы? – ?олды болды
Момын – ?ой аузынан ш?п алмас
5-б?лім «Ой ?орыту»
С?з тіркесі Т?ра?ты тіркес Жай тіркес
?ызы?ты кітап
Иманын ?шырды
?ол ?шын беру
Бір аттам жер
?ызыл т?лкі
З?ресі з?р т?біне кетті
Орындал?ан арман
Г?лдей солды
Сыпайы мінез
6-б?лім. Саба?ты не ?йрендік с?ра? т??ірегінде ?орытындылаймын.
V.?йге тапсырма:
1. Т?ра?ты с?з тіркестері
2. Т?ра?ты с?з тіркестерін ?атыстырып ?з досына мінездеме
