С?здерді? байланысу т?рлерін ?айталау

Мұғалім: Адамбаева Гаухар Тилешовна

Туылған күні: 06.06.1970

Педагогикалық өтілі: 23 жыл

Жұмыс орны:Алматы облысы,Еңбекшіқазақ ауданы,Түрген ауылы «Абыхан Жексембеков атындағы қазақ орта мектебі мектепке дейінгі шағын орталығы бар» коммуналдық мемлекеттік мекемесінің қазақ тілі мен әдебиет пәнінің мұғалімі

Сөздердің байланысу түрлерін қайталау

/7 – сынып/

Сабақтың мақсаты:

а) білімділік – сөз тіркестерінің байланысу түрінен оқушылардың алған теориялық білімдерін практикалық тұрғыда тексеру, кеңейту;

ә) дамытушылық - сөйлеу тілдерін жетілдіру, шығармашылық қабілеттерін дамытуға жұмыстар жүргізу, сөз тіркестері туралы білімдерін дамыту;

б) тәрбиелік – талдауға алынған мысалдар арқылы адалдыққа, еңбексүйгіштікке, бауырмалдыққа, туған жерін сүюге баулу, патриоттыққа тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: жаттығу, қайталау, сөйлеу, іздендіру, шығармашылық жұмыс.

Сабақ көрнекілігі: суреттер топтамалар, сөз тіркесіне арналған кесте, сурет карта «Менің Отаным - Қазақстан».

Пәнаралық байланыс: әдебиет, география.

Сабақтың құрылысы.

1. Сабақтың құпиясы. Сөзжұмбақ.

2. Топтастыру. Сөздердің байланысу түрлері.

3. Деңгейге қарап бағалау. 3 деңгейлік тапсырмалар арқылы сөздердің байланысу түрлерін қайталау.

Сабақтың өту барысы.

Оқушылармен амандасу.

Ұйымдастыру кезеңі. Оқушылардың назарын сабаққа аудару.

1. Сабақтың құпиясы. Сөзжұмбақ «Синтаксис»

е

с

і

м

д

і

к

қ

и

ы

с

у

ж

а

н

а

с

у

м

а

т

а

с

у

қ

а

б

ы

с

у

е

с

е

п

т

і

к

б

а

с

ы

ң

қ

ы

о

р

ф

о

э

п

и

я

е

т

і

с

т

і

к

1. Орынбасар сөз табы.

2. Бастауыш пен баяндауыштың жақ жағынан байланысы.

3. Бүгін келді деген сөз тіркесінің байланысу түрі.

4. Ілік септігі мен т.ж. III жағының байланысы.

5. Орын тәртібі арқылы байланыс.

6. Сан есімнің түрі.

7. Сөз тіркесінің сыңары.

8. Дұрыс айту заңы.

9. Қимылдың амалын білдіретін сөз табы.

«Синтаксис» деген сөзжұмбақты шешкеннен кейін бүгінгі сабақтың құпиясын табамыз. Синтаксистің ережесін еске түсіреміз және бүгінгі сабақпен байланыстырамыз.

Деңгейлік тапсырмалар

І деңгей.

1. Сөз тіркесі дегеніміз не?

2. Сөз тіркесінің айрықша белгілері қандай? Мысал келтір.

3. Сөз тіркесінің сыңарларын ата.

4. Сөз тіркесінің басыңқы және бағыныңқы сыңарларының ерекшелігі неде?

5. Сөз тіркесін жасауға тірек болатын сыңар қайсы?

6. Сөз тіркесінің түрлері қалай анықталады?

7. Сөз тіркестерінің күрделі сөздер мен тұрақты тіркестерден айырмашылығы неде?

8. Есімді сөз тіркесіне жататын сөздер. Мысал келтір.

9. Етістікті сөз тіркесіне жататын сөздер. Мысал келтір.

ІІ деңгей.

Оқушылар берілген топшамалардағы мақал-мәтелдерден, нақыл сөздерден, сөйлемдерден сөз тіркестерін тауып, байланысу түріне талдауы керек.

1. Кітап оқудан тыйылған адам ойлаудан да тыйылады.

Кітап оқудан – меңгеру, етістікті тіркес. Тыйылған адам – қабысу, есімді тіркес. Ойлаудан тыйылады – меңгеру, етістікті тіркес. Адам тыйылады – қиысу етістікті тіркес.

1. Денсаулықты сақтау – әркімнің өзінің қолында.

Денсаулықты сақтау – меңгеру, етістікті тіркес. Әркімнің қолында – матасу, есімді тіркес. Өзінің қолында – қиысу, есімді тіркес.

1. Бірлігі мықты елдің белін ешкім сындыра алмайды.

Ешкім сындыра алмайды – қиысу, етістікті тіркес. Белін сындыра алмайды – қиысу, етістікті тіркес. Мықты елдің – қабысу, есімді тіркес. Елдің белін –матасу, есімді тіркес. Бірлігі мықты ел – қабысу, есімді тіркес.

1. Отан отбасынан басталады.

Отан басталады – қиысу, етістікті тіркес. Отбасынан басталады – меңгеру, етістікті тіркес.

3. Қолдану. Алған білімді тәжірибеде қолдану.

Оқулықпен жұмыс

Қиысу	Қабысу	Матасу	Меңгеру	Жанасу

281-жаттығуды орындап, сөз тіркестерінің байланысу түрлерін кестеге орналастыру.

ІІІ деңгей 1. Ойлан. Ізден. Тап.

Бағыныңқы	Басыңқы	Сөз тіркесінің байланысу түрі
Зат есім Есімше Сын есім Есімдік Септеулі з.е. Үстеу Сын есім Сан есім Зат есім Көсемше	Зат есім Зат есім Зат есім Зат есім Етістік Етістік Етістік Етістік Етістік Етістік

1. Берілген сызба бойынша сөйлем құрастыр.

а) ______ _ _ _ _ _ _ . _ . _ . =======

ә) ≈ ≈≈ ≈ ≈ ≈ ≈ ≈, ≈ ≈, ≈ ≈ ≈ ≈ ≈ ≈ ____ __ . __ . __ =====.

б) ≈ ≈≈ _____ _ _ _ ≈ ≈≈ === = .

3. «Менің Отаным - Қазақстан» атты карта сурет бойынша репортаж жүргізу. Сөз тіркесінің құрылысына талдау.

Бекіту сұрақтары

1. Сөз тіркесінің байланысу түрлерінің ерекшелігі неде?

2. Матасу қандай байланыс? Мысал келтір.

3. Қиысудың басқа байланыс түрлерінен ерекшелігі неде?

4. Меңгеру қандай байланыс? Мысал келтір.

5. Жанасу қандай байланыс? Мысал келтір.

Оқушы білімін бағалау.

Үйге тапсырма

1. Ой-толғаныс. «Сөз тіркестері» тақырыбынан мен не түсіндім?

2. Мақал-мәтел, шешендік сөздереден 5 мысал тауып жазып, сөз тіркесінің байланысу түріне ажырату.

3. 288-жаттығу.

Етістіктің райларын қайталау

/7 – сынып/

Сабақтың мақсаты:

а) білімділік – етістіктің райларынан алған теориялық білімдерінің деңгейін бақылау, етістіктің райларының өзіндік ерекшеліктерін ажырата білу;

ә) дамытушылық – етістіктің райлары туралы білімдерін жүйелеу, жинақтау, талдау жұмыстарын жүргізу;

б) тәрбиелік – сөйлеу мәдениетін қалыптастыру, адамгершілікке, туған жерді сүюге тәрбиелеу.

Сабақтың типі: білік пен дағдыны жүйелеу, жинақтау сабағы.

Сабақтың түрі: дамыта оқыту технологиясы.

Оқытудың әдісі: практикалық әдіс.

Пәнаралық байланыс: әдебиет, тарих.

Сабақтың барысы.

I. Ұйымдастыру бөлімі:

а) Оқушылардың сабаққа қатысымын бақылау.

ә) Сынып бөлмесінің тазалығын қадағалау.

II. Үй тапсырмасын сұрау.

Қалау райдың жасалу жолын сұрау, мысалдармен дәлелдеу. 180-жаттығуды тексеру.

III. Актуалдау кезеңі.

Жаттығу жұмысындағы «Ұлық болсаң, кішік бол» деген мақалдың бағыныңқы сыңары қандай рай екендігі сұралады.

«Етістіктің рай категориясы неше топқа бөлінеді?» деген сұрақтарға жауап алынады.

IV. Жаңа сабақ.

Етістіктің райларын қайталау. Әр райдың жасалу жолдарын оқушылармен бірлесе отырып, еске түсіру. Оқушыларды 4 топқа бөліп, топтарға райлардың атын беру.

Топ аттары тапсырмалар бойынша өзгеріп отырады, топ басшысы өз тобындағы оқушылардың жұмыстарын тексеріп, уақтылы бағалап отырады.

V. Дамыту кезеңі.

1. 181-жаттығудан етістіктерді теріп жазып, ашық райлы сөйлем түрлерінің қалай жасалғанын айту, сөйлемдерді әр топ өздеріне берілген рай аттарына сәйкес айналдырады.

Біздің бекінісіміз ойпаңдау жерде болатын. (Ашық рай, ауыспалы өткен шақ).

Біздің бекінісіміз ойпаңдау жерде болсын. (Бұйрық рай, II жақ, анайы түрі).

Біздің бекінісіміз ойпаңдау жерде болса игі еді. (Қалау рай).

Сөйлемдерді шартты райға айналдыруға келмегендіктен «Шартты рай» тобына төмендегідей сөйлемдер берілді: «Жылаған шешемен бірге жыласа, жігіттің жігіт болғаны қайсы, өйтсе, кісі уәдеден шыға ала ма? Жылаған шешемен бірге жылап, жігіт үйден ұзақ уақытқа алыс жерге кетсе, баласының жылағанын көрген соң, үйде қалған ананың көзінен жас кете ме, көкірегінен сағыныш қасіреті кете ме?».

2. 182-жаттығу. а) Қалау рай, ашық рай, бұйрық райлы сөйлемді теріп жазуға әр топтан тақтаға бір-бір оқушы шықты. Мәтінде шартты рай болмағандықтан ол топқа басқа сөйлемдер берілді: «Түстік өмірің болса, кештік мал жина», «Не ексең, соны орасың».

ә) Топтағы басқа оқушылар «Бақытты болу деген не?» атты ойтолғау жазды. Оқушылардың жұмыстары тексеріліп, рай түрлеріне талданады.

3. Оқушыларға жеке, жұптық, топтық тапсырмалар берілді.

«Ашық рай» тобына: «Шалқар – адалдық пен адамдықтың, кісіліктің алдында тік тұратын, қыздарын қыз деп қойып қалмай, қыз бала деп сыйлайтын, екіжүзділікті өлімнен де жаман деп қабылдайтын жандары таза халқы бар қалашық». «Абылай ханның қасында Бұқарекең жырлайды», «Машинаның қарасы көрінбей кетісімен Маржан үстіне өзіне ұнайтын ұсақ ақ гүлдері бар көйлегін киіп, шашын төбесіне түйіп, есікті кілттеп далаға шықты».

Берілген мәтіндерден етістіктердің шақ түрін анықтап, бұйрық райға айналдыру.

«Шартты рай» тобына:

«Қарадан хан болсам, халқым қалаған болар,

Айырдан нар болсам, атам жараған болар,

Көнеден дәурен озса, жасы жеткен болар,

Көнеден қамқа тозса, дәурені кеткен болар».

Ер жігіт айтпайды,

Айтса, қайтпайды,

Оқи берсең, көзің ашылады,

Отыра берсең, жалқаулық басынады.

Алтау ала болса, ауыздағы кетеді,

Төртеу түгел болса, төбедегі келеді.

Тіл тас жарады,

Тас жармаса, бас жарады.

Мәтіндерден шартты райлы етістіктерді тауып, ашық райға айналдыр.

«Бұйрық рай» тобына:

«Арлы-ожданды бол!

Намысыңды жастан сақта!

Халқыңды алалама!

Жақыныңды жаралама!»

«Құдай жарылқасын, бай қылсын,

Төрт түлігін сай қылсын!»

«Малды теппе, Ақты төкпе».

«Есікті қатты қақпа, қатты серпіп жаппа».

«Кетпес дәулет берсін, Кең пейіл берсін».

Сөйлемдерден бұйрық райлы етістіктерді тауып, қалау райға айналдыру.

«Қалау рай» тобына:

«Дұғай сәлем бергейсің,

Ағам Есет беренге.

Бекет қайда дегенге,

Бекет кетті дегейсің

Шықпайтұғын тереңге».

Гүлі сұлу орманды Атадан ұл туса игі,

Сусатпағым келеді. Ата жолын қуса игі.

Жүзі жылы жандарды Өзіне келер ұлын

Құшақтағым келеді. Өзі билеп тұрса игі.

Мәтіндерден қалау райлы етістіктерді тауып, шартты райға айналдыру.

Досы көпті...

Елдің атын...

Айтпас жерде сөзіңді...

Өнерлі жан өрге...

Көп нүктенің орнына тиісті қалау райлы етістік қойып, көшіріп жазу.

4. «Қазымыр» ойыны. Әр топтан бір оқушы тұрып, келесі топқа сұрақ қояды. Сұраққа барлық оқушылар жауап бере алады.

VI. Бекіту. «Түйін түю» стратегиясы. Топ басшылары топ аттырына лайық рай түрлерінің жасалу жолдарын қолдарына берілген стрелка үлгісінде қиылған қағазға толтырып, тақтадағы «рай» деген сөздің айналасына ретімен іледі.

VII. Үйге тапсырма. 183-жаттығу. Рай түрлерін қайталау.

VIII. Бағалау. Топ басшыларының бағалау парағын ескеріп бағалау.