?йге берілген тапсырманы с?раймын. О?ушылар?а ?ткен саба?ты ?алай ме?гергенін бай?ау ?шін бірнеше с?ра?тар ?оямын.
б) Жа?а саба?ты т?сіндіру.
. Адам с?йлегенде, біреумен с?йлескенде ты?даушы?а белгілі ойды білдіру ?шін я одан бір н?рсе туралы білу ?шін с?йлейді. Сондь?тан с?йлеу айналасында?ы заттар, ??былыстар, адам ?міріндегі ?рекет, тіршілік, ?ндіріс туралы болады. Мысалы: Б?йрат. Адыр. ?айсыбіріні? басында ала т?лымша?тай болып ?скен шо? шо? а?аш. Осы б?йрат, адырларды? арасы — ?олдан ойып ал?андай ке? ал?ап. Ал?апты ?а? жарып ?зен а?ады. (?.М?ст.)
М?нда жазушы ?зі к?ріп т?р?ан б?йрат, адыр, адырда ?скен а?аш туралы, б?йрат, адырларды? арасында?ы ал?ап, онда?ы ?зен туралы о?ырман?а білдіргісі келген.
Заттарды, жаратылыста?ы, ?о?ам ?міріндегі ??былыстарды, о?и?аларды, адам ?міріндегі ?рекет, тіршілікті білу, білдіру туралы айтыл?ан с?йлемдер тобы с?йлеу болады. С?йлеу бірнеше с?йлемдерден ??ралады: ?рі-беріден со? жел б?се?деп, жа?быр шелектеп ??я баста?анды. То?тай суланып ?алатын болды-ау, ?ап! Япырмай, бір с?тте а? ?а? ?ылып кетты ау жер бетін! К?ресі? бе, Б?рша?бай? Па, шіркін, неткен к?ш! Шіркін, жаз?ы жа?быр со?ынан б?лттан шы??ан к?н ?андай! (Г.С.)
Б?л с?йлеуде бірнеше с?йлем бар. Оларды? ?р?айсысы айры?ша дауыс ыр?а?ымен (интонация) б?лініп айтылып, тияна?ты жеке-жеке ойды білдіріп т?р. Жазушыны? ?уелі хабарламасы, сосын екініші, та?данысы, с?ра?ы, со?ында ризашылы?ы жеке-жеке с?йлемдер ар?ылы берілген.
Хабарлы с?йлем іс-?рекетті? бол?анды?ын, белгілі бір ша?та (?ткен ша?, осы ша?, келер шак) ж?зеге ас?анды?ын немесе ж?зеге асатынды?ын білдіреді. Мысалы:
Ойпаттар дегдіп, ?ыраттар кебе бастады. К?зде жыл ??стары жылы жа??а ?айтады, с?йтіп, олар да ?ыстан аман шы?у?а ?рекет жасайды. (С.М.) Хабарлы с?йлем о?и?аны?, іс-?рекетті? болымсызды?ын да білдіреді. Мысалы: Жер жырту?а гпоймайды, от отынеа тоймайды, кісі ойва тоймайды, б?рі цойеа тоймайды.
Хабарлы с?йлем бір н?рсе жайында хабарлап ?ана ?оймайды, айтушыны? іс-?рекетке к?з?арасын, ой-пікір-лерін білдіреді. Мысалы: А? сутін беріп, аялап ?сірген ананы ?алай суйсец, еліцді де солай сую - цасиетпгі борышыц. (С.А.)
Хабарлы с?йлемде дауыс ыр?а?ы бірте-бірте к?теріліп, с?йлемні? со?ына ?арай б?се?дейді.
Хабарлы с?йлемнен кейін н?кте ?ойылады.
Сызбасы:
Кітаппен ж?мыс:17-жатты?у, С?йлемдерді? ая?тал?ан т?сына н?кте ?ойып, келесі с?йлемді бас ?ріппен жазы?дар.
Шы?армашылы? ж?мыс: «?аза? жері-ежелгі адамдар мекені» деген та?ырыпта эссе жазы?дар.
Білімді бекіту: ?тілген та?ырып?а байланысты бірнеше с?ра?тар ?оямын. Т?сінбеген с?ра?тарына жауап беремін.
Ба?алау: ?й тапсырмасын орындап,саба??а белсенді ?атысып отырып о?ушыларды ба?алаймын.
?йге берілген тапсырманы с?раймын. О?ушылар?а ?ткен саба?ты ?алай ме?гергенін бай?ау ?шін бірнеше с?ра?тар ?оямын.
1
2
3
4
5
Жа?а саба?ты т?сіндіру:
Бір н?рсе жайында с?рап білу ма?сатында айтыл?ан с?йлемді с?раулы с?йлем дейді. С?раулы с?йлемдер негізгі с?ра?ты, жетек с?ра?ты, аны?тауыш с?ра?ты білдіреді.
Бір н?рсе, о?и?а, іс туралы м?лімет алу ?шін ?ойыл?ан бастап?ы с?ра?ты негізгі с?ра? дейміз.
Мысалы: Сен тама? ішті? бе? ?йде кім бар?
Негізгі с?ра? с?рау есімдіктерінен (?ашан? Кім? ?анша? ?айда? Неге? Кімде? т.б.) ж?не ма, ме, ба, бе, па, пе шылауларыны? ?атысуымен жасалады.
Негізгі с?ра??а жауап алу ?стінде ?осымша ту?ан ой?а байланысты с?ра?ты жетек с?ра? дейміз.
Мысалы:
-Кеште кімдер ?ле? айттъі?
-?лдар ?ле? айтты.
-?ыздар ше?
Жетек с?ра?тар толымсыз болып ??ралады, к?біне тек с?ра? ма?ыналы с?зден ?ана т?рады. Жетек с?ра? ше шылауыны? ?атысуымен жасалады.
Жатты?умен ж?мыс: 19-жатты?у. М?тіннен с?раулы с?йлемдерді тауып,?андай с?ра? екенін аны?та?дар.
Топпен ж?мыс: 21-жатты?у. 1-топ: М?тін бойынша бірнеше с?ра? дайында?дар. Ішінде негізгі с?ра?,, жетекші с?ра?, аны?тауыш с?ра?тар болсын.
2-топ: Алды??ы топты? с?ра?тарына жауап береді.
Білімді бекіту: ?тілген та?ырып?а байланысты бірнеше с?ра?тар ?оямын. Т?сінбеген с?ра?тарына жауап беремін.
Просмотр содержимого документа
«С?йлемні? т?рлері.»
Сабақтың тақырыбы : Сөйлемнің түрлері
Сабақтың мақсаты : а)Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып,оқушыларды сабаққа деген қызығушылықтарын арттыру;
ә)оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру.
б) ой мен тілді дамыту,сөздік қорын молайту.
Сабақтың түрі : аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық іздену, талдау
Сабақтың көрнекілігі : кеспе қағаздар, таблицалар
Пәнаралық байланыс : әдебиет, орыс тілі
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға өткен сабақты қалай меңгергенін байқау үшін бірнеше сұрақтар қоямын.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
. Адам сөйлегенде, біреумен сөйлескенде тыңдаушыға белгілі ойды білдіру үшін я одан бір нәрсе туралы білу үшін сөйлейді. Сондьқтан сөйлеу айналасындағы заттар, құбылыстар, адам өміріндегі әрекет, тіршілік, өндіріс туралы болады. Мысалы: Бұйрат. Адыр. Қайсыбірінің басында ала тұлымшақтай болып өскен шоқ шоқ ағаш. Осы бұйрат, адырлардың арасы — қолдан ойып алғандай кең алқап. Алқапты қақ жарып өзен ағады. (Ғ.Мүст.)
Мұнда жазушы өзі көріп тұрған бұйрат, адыр, адырда өскен ағаш туралы, бұйрат, адырлардың арасындағы алқап, ондағы өзен туралы оқырманға білдіргісі келген.
Заттарды, жаратылыстағы, қоғам өміріндегі құбылыстарды, оқиғаларды, адам өміріндегі әрекет, тіршілікті білу, білдіру туралы айтылған сөйлемдер тобы сөйлеу болады. Сөйлеу бірнеше сөйлемдерден құралады: Әрі-беріден соң жел бәсеңдеп, жаңбыр шелектеп құя бастағанды. Тоқтай суланып қалатын болды-ау, қап! Япырмай, бір сәтте ақ қақ қылып кетты ау жер бетін! Көресің бе, Бұршақбай? Па, шіркін, неткен күш! Шіркін, жазғы жаңбыр соңынан бұлттан шыққан күн қандай! (Г.С.)
Бұл сөйлеуде бірнеше сөйлем бар. Олардың әрқайсысы айрықша дауыс ырғағымен (интонация) бөлініп айтылып, тиянақты жеке-жеке ойды білдіріп тұр. Жазушының әуелі хабарламасы, сосын екініші, таңданысы, сұрағы, соңында ризашылығы жеке-жеке сөйлемдер арқылы берілген.
Хабарлы бұйрықты
Сөйлем
Лепті сұраулы
Жаттығумен жұмыс: – жаттығу. Мәтіндегі әрбір сөйлемнің айтылу мақсатына көңіл бөліңдер.
Тақтамен жұмыс: Тақтаға бірнеше сөздер жазып, синтаксистік, морфологиялық талдау жүргізеді
Хабарлау, баяндау, суреттеу мақсатында айтылған сөйлемді хабарлы сөйлем дейміз.
Хабарлы сөйлем іс-әрекеттің болғандығын, белгілі бір шақта (өткен шақ, осы шақ, келер шак) жүзеге асқандығын немесе жүзеге асатындығын білдіреді. Мысалы:
Ойпаттар дегдіп, қыраттар кебе бастады. Күзде жыл құстары жылы жаққа қайтады, сөйтіп, олар да қыстан аман шығуға әрекет жасайды. (С.М.) Хабарлы сөйлем оқиғаның, іс-әрекеттің болымсыздығын да білдіреді. Мысалы: Жер жыртуға гпоймайды, от отынеа тоймайды, кісі ойва тоймайды, бөрі цойеа тоймайды.
Хабарлы сөйлем бір нәрсе жайында хабарлап қана қоймайды, айтушының іс-әрекетке көзқарасын, ой-пікір-лерін білдіреді. Мысалы: Ақ сутін беріп, аялап әсірген ананы қалай суйсец, еліцді де солай сую - цасиетпгі борышыц. (С.А.)
Хабарлы сөйлемде дауыс ырғағы бірте-бірте көтеріліп, сөйлемнің соңына қарай бәсеңдейді.
Хабарлы сөйлемнен кейін нүкте қойылады.
Сызбасы:
Кітаппен жұмыс:17-жаттығу, Сөйлемдердің аяқталған тұсына нүкте қойып, келесі сөйлемді бас әріппен жазыңдар.
Шығармашылық жұмыс: «Қазақ жері-ежелгі адамдар мекені» деген тақырыпта эссе жазыңдар..
Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Бағалау: Үй тапсырмасын орындап,сабаққа белсенді қатысып отырып оқушыларды бағалаймын.
Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға өткен сабақты қалай меңгергенін байқау үшін бірнеше сұрақтар қоямын.
1
2
3
4
5
Жаңа сабақты түсіндіру:
Бір нәрсе жайында сұрап білу мақсатында айтылған сөйлемді сұраулы сөйлем дейді. Сұраулы сөйлемдер негізгі сұрақты, жетек сұрақты, анықтауыш сұрақты білдіреді.
Бір нәрсе, оқиға, іс туралы мәлімет алу үшін қойылған бастапқы сұрақты негізгі сұрақ дейміз.
Мысалы: Сен тамақ іштің бе? Үйде кім бар?
Негізгі сұрақ сұрау есімдіктерінен (Қашан? Кім? Қанша? Қайда? Неге? Кімде? т.б.) және ма, ме, ба, бе, па, пе шылауларының қатысуымен жасалады.
Негізгі сұраққа жауап алу үстінде қосымша туған ойға байланысты сұрақты жетек сұрақ дейміз.
Мысалы:
-Кеште кімдер өлең айттъі?
-Ұлдар өлең айтты.
-Қыздар ше?
Жетек сұрақтар толымсыз болып қүралады, көбіне тек сүрақ мағыналы сөзден ғана тұрады. Жетек сұрақ ше шылауының қатысуымен жасалады.
Жаттығумен жұмыс: 19-жаттығу. Мәтіннен сұраулы сөйлемдерді тауып,қандай сұрақ екенін анықтаңдар.
Топпен жұмыс: 21-жаттығу. 1-топ: Мәтін бойынша бірнеше сұрақ дайындаңдар. Ішінде негізгі сұрақ, , жетекші сұрақ , анықтауыш сұрақтар болсын.
2-топ: Алдыңғы топтың сұрақтарына жауап береді.
Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Бағалау: Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады.
Сызбасы:
