К?ні: сыныбы: 8Б п?ні: ?аза? тілі
Та?ырыбы: О?шау с?здер. ?аратпа, ?ыстырма, ода?ай с?здер
Білімділік: О?шау с?здер, оны? т?рлері туралы ??ымды ме?герту, ?здігінен талдату ар?ылы ?орытынды шы?арту
Дамытушылы?:О?ушыларды? логикалы? ойлау ?дістерін ?алыптастыру,
ой ?орытындысын жасай білуге баулу,?з бетінше талдау да?дысын арттыру.
Т?рбиелік ма?саты: адамгершілікке, ?лтжандылы??а, ана тілін ?астерлеуге
т?рбиелеу.
Т?рі: жа?а саба?
?дісі: талдау, ізденіс, де?гейлік тапсырмалар
К?рнекілігі: таратпа материалдар
Саба? барысы:
І. ?йымдастыру.
Амандасу. О?ушыларды т?гендеу. Саба?ты? ма?сатын ашу.
ІІ.?й тапсырмасын пысы?тау
1. С?йлемні? ай?ындауыш м?шелері дегеніміз не?
2.Ай?ындауыш м?шелерді? т?рлері ?андай?
3.С?йлемні? біры??ай м?шелері дегеніміз не?
ІІІ.Жа?а саба?
Ма?ынаны тану . (интерактивті та?та ар?ылы саба? т?сіндіріледі)
«Орнын тап ( с?здерді орнына ?ойып, с?йлемні? ма?ынасын айту)
1 сына? ерте? о?ушылар болады
2. келмейтін сір? б?гін ол шы?ар
3. шіркінні? па дауысын-ай
О?шау с?здерді? белгілері:
1)С?йлем м?шесі ?ызметін ат?ара алмайды
2)?зге с?здермен байланыс?а т?спейді
3) С?йлем ішінде жеке т?рады, тыныс белгісі ар?ылы ажыратылады.
О?шау с?здер
?аратпа с?здер – ?ыстырма с?здер - Ода?ай с?здер -
ты?даушыны? назарын с?йлеушіні? айтыл?ан айтушыны? к??іл- к?йін, аудару ?шін
?олданылады пікірге ?р т?рлі
к?з?арасын білдіреді сезімін білдіру ?шін
?олданылады
?аратпа с?здер . С?йлеуші ты?даушыны? назарын ?зіне аудару ?шін ?аратпа с?здерді ?олданады. Мысалы: Мені? ойла?ан ойымны? ?стінен т?сті?, ?ара?ым. Жігіттер, ерте? сына? басталады.
?ыстырма с?здер . ?зі ?атыс?ан с?здерге ?ыстырмалар с?йлеушіні? к?з?арасын - к?мандылы?ты, сенетіндікті, ?кінішті, ренішті, сондай - а? ойды? кімні? тарапынан екендігін - білдіру ?шін ?олданылады.
Ода?ай с?здер: ?аратпа, ?ыстырма с?здер сия?ты ода?ай да с?йлемде с?йлем м?шесі бола алмайды. Ода?айлар с?йлеушіні? сезімін, к??іл - к?йін - ?уанышын, ренішін, та?дануын, ризалы?ын - білдіру ?ажет бол?анда ?олданылады. Мысалы: Па, шіркін! Дауысы дауыс - а? екен.
«Бар білім-кітапта» О?улы?пен ж?мыс. 85-жатты?у. М?тіндегі о?шау с?здерді тауып, т?рлерін ажыраты?дар. О?шау с?зді? ?ай т?рі к?бірек ?олданыл?ан.
88-жатты?у. Берілген с?йлемдерді? т?сіп ?ал?ан тыныс белгілерін ?ойып шы?ы?дар. Оларды? ?ойылу себептерін т?сіндірі?дер.
С?йкестендіру
1. П?лі, т?йт, б?рекелді, мо?-мо?, ?ттеген-ай! ?ыстырма
2. ?ара?ым, ботам, айналайын, Ботаг?з. ода?ай
3. Д?рысында, мені?ше, ?уелі, с?йтіп, шынында. ?аратпа
Де?гейлік тапсырмалар:
І де?гей. О?шау с?здерді? астын сыз, тиісті тыныс белгісін ?ой, т?ріне ажырат
Ба?ымыз?а ?арай амал ?анша абырой бергенде.ні?ді тез айт! Біріншіден с?зде т?ру керек.Сір? д?л осы б?ла? б?л айма?ты? н?рі болса. А?ырында Бесбайды? ойла?ан са?ты?ы д?рыс болып шы?ты. Енді аз ?ана сабыр етсе? ?айтер еді ??
ІІ де?гей. Берілген сызба ар?ылы к?рсетілген о?шау с?зді ?атыстырып с?йлем ??растыру.
1.-----, ризамын!
2.?ыс?асы, -----
3.-----, сір?,----.
ІІІ де?гей.
О?шау с?здерді ?атыстырып, ??гіме ??рау.
4. «Кім тап?ыр?» о?шау с?здерді табу, т?ріне ажырту,?ай шы?армадан алын?анын айту.
Ана керек, о адамдар,ана керек адам?а,
Анасыздар а? сия?ты к?н кешіп ж?р ?аламда ( Т.Айбергенов «Ана»)
–Апыр-ай, ?алай барам, ?алай барам?
Атармын а??у ??сты ?алай ?ана?! ( М.Ма?атаев «А??улар ?йы?та?анда»)
–Б?рын?ыдан м?нысы ?иын боды, Ойбай, у?зір, а?ыл тап, ?айттік?
–Е,шыра?ым, жасым секесенге келгенде, біреуді? ?анын ж?ктеп не ?ылайын? ( Мадан ханны? шешсіні? с?зі)
–С?йлестім, та?сыр! ?зімді с?гіп салды,-деп жауап берді ( Жиреншені? с?зі)
–Апырмай-ай, мені? наубайды? баласы екенімді ?айдан білді?? ( Мадан ханны? с?зі)
Махамбетті? ?ай ?ле?і о?шау с?зден басталады? ( «?ыз?ыш ??с»)
Ы.Алтынсаринні? ?ай ?ле?інде ?аратпа с?з бар? («Кел, балар, о?ылы?»)
5. Талдау-табыс кілті ( с?йлем талдау)
1 . С?йлемдерді с?йлем м?шесіне талдау. Бастауыштарын ?аратпа с?зге айналдыру, тыныс белгісін ?ою
1)Кешке таман ?йге Жа?а? келді.
2. Н?рил? апай а?асыны? айт?анын б?лжытпай жазып алды.
3) Жолдастар келер ?рпа? жыр етер ?лы нау?анды баста?алы т?р.
б?лжытпай- сатылай кешенді талдау ( фонологиялы? талдау)
2 . ?ыстырма с?здерді тиісті орнына ?ою
1) ---, ?ария да ?йінде болып шы?ты.
2) ---, ол ?зін ?депті ?стапты.
3) Б?гін,---, ?ойма?а он жеті арба тары кетті.
?ойма?а- математикалы?-фонетикалы? талдау
3 .Берілген с?йлемдердегі ода?айларды? астын сыз.
–П?лі! А?ын ?ой мынауы?!-деді ?оржынбай.
Туу, сізде ?амшы барын м?лде ?мытып кеткем ?ой!
–?ттеген-ай, о?ы ??р?ыр да жо? болды-ау!-деді Отар назаланып.
6.Семантикалы? карта.
Мысалдары
Т?рлері
?аратпа с?з
Ода?ай с?з
?ыстырма с?з
?йтсе де, сізді танымай т?рмын.
«?ош бол, Г?лсары»
Жарайсы?дар, жігіттер!
Хан, ?рине, ?ажайып мешіт салу, хан жарлы?ынан, не ?за? ?мір с?руден емес, адам к??іл к?йіні? шаттануынан, не ?лкен арманнан туатынын білген жо?
?ыс?асы, м?мкін, осы д?рыыс
І?. Бекіту . Графикалы? диктант
О?шау с?здерді белгілеу
?ыстырма
Ода?ай
?аратпа
па?, с?йтіп, ?ара?ым, сір?, ала?ай, шыра?ым, т?йт, пай-пай
?.?орытынды С?ра?тар:
. О?шау с?здер дегеніміз не?
. О?шау с?здер т?рлері ?андай?
. О?шау с?здерді? белгілері?
. О?шау с?здерді бір-бірінен ?алай ажыратамыз?
?І. Ба?алау:
?ІІ.?йге тапсырма:
86,89 – жатты?у. Ереже жаттау
К?ркем ?дебиеттен о?шау с?здерге с?йлем тауып жазу.
Просмотр содержимого документа
«о?шау с?здер: ?аратпа, ?ыстырма, ода?ай с?здер»
Күні: сыныбы: 8Б пәні: қазақ тілі
Тақырыбы: Оқшау сөздер. Қаратпа, қыстырма, одағай сөздер
Білімділік: Оқшау сөздер, оның түрлері туралы ұғымды меңгерту, өздігінен талдату арқылы қорытынды шығарту
Дамытушылық:Оқушылардың логикалық ойлау әдістерін қалыптастыру,
ой қорытындысын жасай білуге баулу,өз бетінше талдау дағдысын арттыру.
Тәрбиелік мақсаты: адамгершілікке, ұлтжандылыққа, ана тілін қастерлеуге
тәрбиелеу.
Түрі: жаңа сабақ
Әдісі: талдау, ізденіс, деңгейлік тапсырмалар
Көрнекілігі: таратпа материалдар
Сабақ барысы:
І . Ұйымдастыру.
Амандасу. Оқушыларды түгендеу. Сабақтың мақсатын ашу.
ІІ.Үй тапсырмасын пысықтау
1. Сөйлемнің айқындауыш мүшелері дегеніміз не?
2.Айқындауыш мүшелердің түрлері қандай?
3.Сөйлемнің бірыңғай мүшелері дегеніміз не?
ІІІ.Жаңа сабақ
Мағынаны тану . (интерактивті тақта арқылы сабақ түсіндіріледі)
«Орнын тап ( сөздерді орнына қойып, сөйлемнің мағынасын айту)
1 сынақ ертең оқушылар болады
2. келмейтін сірә бүгін ол шығар
3 . шіркіннің па дауысын-ай
Оқшау сөздердің белгілері:
1)Сөйлем мүшесі қызметін атқара алмайды
2)Өзге сөздермен байланысқа түспейді
3) Сөйлем ішінде жеке тұрады, тыныс белгісі арқылы ажыратылады.
Оқшау сөздер
Қаратпа сөздер – Қыстырма сөздер - Одағай сөздер -
тыңдаушының назарын сөйлеушінің айтылған айтушының көңіл- күйін, аудару үшін
қолданылады пікірге әр түрлі
көзқарасын білдіреді сезімін білдіру үшін
қолданылады
Қаратпа сөздер . Сөйлеуші тыңдаушының назарын өзіне аудару үшін қаратпа сөздерді қолданады. Мысалы: Менің ойлаған ойымның үстінен түстің, қарағым . Жігіттер , ертең сынақ басталады.
Қыстырма сөздер . Өзі қатысқан сөздерге қыстырмалар сөйлеушінің көзқарасын - күмандылықты, сенетіндікті, өкінішті, ренішті, сондай - ақ ойдың кімнің тарапынан екендігін - білдіру үшін қолданылады.Мысалы : Бәсе, солай болады деп айтып едім ғой.Меніңше , сенің айтқаның дұрыс.
Одағай сөздер: Қаратпа, қыстырма сөздер сияқты одағай да сөйлемде сөйлем мүшесі бола алмайды. Одағайлар сөйлеушінің сезімін, көңіл - күйін - қуанышын, ренішін, таңдануын, ризалығын - білдіру қажет болғанда қолданылады. Мысалы: Па, шіркін! Дауысы дауыс - ақ екен.
«Бар білім-кітапта» Оқулықпен жұмыс. 85-жаттығу. Мәтіндегі оқшау сөздерді тауып, түрлерін ажыратыңдар. Оқшау сөздің қай түрі көбірек қолданылған.
88-жаттығу. Берілген сөйлемдердің түсіп қалған тыныс белгілерін қойып шығыңдар. Олардың қойылу себептерін түсіндіріңдер.
Сәйкестендіру
Пәлі, тәйт, бәрекелді, моһ-моһ, әттеген-ай! қыстырма
Қарағым, ботам, айналайын, Ботагөз. одағай
Дұрысында, меніңше, әуелі, сөйтіп , шынында. Қаратпа
Деңгейлік тапсырмалар:
І деңгей. Оқшау сөздердің астын сыз, тиісті тыныс белгісін қой, түріне ажырат
Бағымызға қарай амал қанша абырой бергенде.ніңді тез айт! Біріншіден сөзде тұру керек.Сірә дәл осы бұлақ бұл аймақтың нәрі болса. Ақырында Бесбайдың ойлаған сақтығы дұрыс болып шықты. Енді аз ғана сабыр етсең қайтер еді ә?
ІІ деңгей. Берілген сызба арқылы көрсетілген оқшау сөзді қатыстырып сөйлем құрастыру.
1.-----------------------, ризамын!
2.қысқасы, -----------------------
3.-----------------------, сірә,----------------------.
ІІІ деңгей.
Оқшау сөздерді қатыстырып, әңгіме құрау.
4. «Кім тапқыр?» оқшау сөздерді табу, түріне ажырту,қай шығармадан алынғанын айту.
Ана керек, о адамдар,ана керек адамға,
Анасыздар аң сияқты күн кешіп жүр ғаламда ( Т.Айбергенов «Ана»)
–Апыр-ай, қалай барам, қалай барам?
Атармын аққу құсты қалай ғана?! ( М.Мақатаев «Аққулар ұйықтағанда»)
–Бұрынғыдан мұнысы қиын боды, Ойбай, уәзір, ақыл тап, қайттік?
–Е,шырағым, жасым секесенге келгенде, біреудің қанын жүктеп не қылайын? ( Мадан ханның шешсінің сөзі)
–Сөйлестім, тақсыр! Өзімді сөгіп салды,-деп жауап берді ( Жиреншенің сөзі)
–Апырмай-ай, менің наубайдың баласы екенімді қайдан білдің? ( Мадан ханның сөзі)
Махамбеттің қай өлеңі оқшау сөзден басталады? ( «Қызғыш құс»)
Ы.Алтынсариннің қай өлеңінде қаратпа сөз бар? («Кел, балар, оқылық»)
5. Талдау-табыс кілті ( сөйлем талдау)
1 . Сөйлемдерді сөйлем мүшесіне талдау. Бастауыштарын қаратпа сөзге айналдыру, тыныс белгісін қою
1)Кешке таман үйге Жақаң келді.
2. Нұрилә апай ағасының айтұанын бұлжытпай жазып алды.
3) Жолдастар келер ұрпақ жыр етер ұлы науқанды бастағалы тұр.
бұлжытпай- сатылай кешенді талдау ( фонологиялық талдау)
2 . Қыстырма сөздерді тиісті орнына қою
1) ----------------, қария да үйінде болып шықты.
2) ------------------, ол өзін әдепті ұстапты.
3) Бүгін,-------------, қоймаға он жеті арба тары кетті.
Қоймаға- математикалық-фонетикалық талдау
3 .Берілген сөйлемдердегі одағайлардың астын сыз.
–Пәлі! Ақын ғой мынауың!-деді Қоржынбай.
Туу, сізде қамшы барын мүлде ұмытып кеткем ғой!
–Әттеген-ай, оғы құрғыр да жоқ болды-ау!-деді Отар назаланып.
6.Семантикалық карта.
Түрлері
Қаратпа сөз
Одағай сөз
Қыстырма сөз
Әйтсе де, сізді танымай тұрмын.
«Қош бол, Гүлсары»
Жарайсыңдар, жігіттер!
Хан, әрине, ғажайып мешіт салу, хан жарлығынан, не ұзақ өмір сүруден емес, адам көңіл күйінің шаттануынан, не үлкен арманнан туатынын білген жоқ
Қысқасы, мүмкін, осы дұрыыс
ІҮ. Бекіту . Графикалық диктант
Оқшау сөздерді белгілеу
қыстырма
Одағай
қаратпа
паһ, сөйтіп, қарағым, сірә, алақай, шырағым, тәйт, пай-пай
Ү.Қорытынды Сұрақтар:
1 . Оқшау сөздер дегеніміз не?
2 . Оқшау сөздер түрлері қандай?
3 . Оқшау сөздердің белгілері?
4 . Оқшау сөздерді бір-бірінен қалай ажыратамыз?
ҮІ. Бағалау:
ҮІІ.Үйге тапсырма:
86,89 – жаттығу. Ереже жаттау
Көркем әдебиеттен оқшау сөздерге сөйлем тауып жазу.
Мысалдары
