О?ушыларды? ізденушілік-зерттеушілік.
«?аза? тілі – т?ркі тілдері ішіндегі е? тамашасы» (Ш.у?лиханов), «?аза? тілі – т?ркі тілдеріні? ішіндегі е? бай, е? таза тіл» (П.М. Мелиоранский), «?аза?тарды? тілі ?уезді де, ?сем, шебер де шешен... » (В.Радлов) деп жо?ары ба?алан?ан тілімізді? жас ?рпа??а ?ыр-сырын, ?адір-?асиетін таныту, зор ба?алап, пір т?ту - бізді? азаматты? парызымыз. Тілді? е? бірінші жанашыры – біздер, ?аза? тілі м??алімдері.
«?аза? тілі», «?аза? ?дебиеті», «Ана тілі» п?ндерін о?и отырып, ?рпа?ымыз хал?ымызды? ?ткен тарихымен танысып, рухани м?дениетінен ?лгі алады. О?ушы-шікірттеріміз ана тілі білімімен ?аруланып, хал?ыны? тыныс-тіршілігіні?, жан-д?ниесіні? жары? шыра?ы болады. Барлы? тіл тарихыны? тарихи принципінен бастап, фонема-морфеманы? т?рленуінен, тіл категориялары, грамматиканы? салалары, орфоэпиялы?, орфографиялы? д?ст?рінен т?сінік алады.
?лтты? т?рбие беруді? бірден-бір басты ??ралы- тіл. Рухы мы?ты ?аза? хал?ы алып «Б?йтерек» т?різді тарихы тере?де жат?анын ата-бабадан мирас болып келген ?асиетті баба тілі ар?ылы сезінеді. Ойшыл ??лама-?алымдарымыз бен а?ын-жырауларымызды?, данаг?й би-шешендерімізді? м?раларын ?рпа?ымыз баба тіл ар?ылы о?ып біледі.Ал сол тілімізді? б?гінгі жай-к?йі ?андай, ?рп?ы бабаларыны? тілінде с?йлей ме деген с?ра? ?р м??алімні? ?ана емес, ?р ?аза?ты? к?кейінде болуы тиіс. Б?гінгі жа?андану жа?дайында ?аза? тілі п?ніні? ?леуетін арттыру- ?зекті м?селелерді? бірі.Себебі а?ылшын тілі барша елді? ?мір салтына баса к?ктеп енуінен ?лтты? тілдер шеттелуде. Жастар ?з тарихына, т?л ?дебиетіне нем??райлы?пен ?арауда.Б?л-бірінші. Екіншіден, білім сапасын ба?алауда тестік ба?ылау ?олдан?анды?тан, о?ушыларымыз тілді ме?геруді ?ажетсінбейтін болды. Тілді о?ып-?йрену, ой-с?з ж?йесін жетілдіруде к?ркем ?дебиетті? орын-?лесі ерекше болып табылады. Алайда к?ркем ?дебиетті о?у, рухани н?р алу талап де?гейінде емес. ?семдік ?леміне ?ызы?пау, ж?йелі о?у?а да?дыланбау (конспект, к?нделік жазбау), кітап жинау м?дениеті, белгілі бір та?ырып, маманды??а бейімділік бай?ала бермейді.Б?л -?шінші м?селе. Б?л м?селелерді шешу ?шін, ?рине ?р ?стаз заман алабына сай о?ушыны? жеке т?л?а ретінде дамуына о?тайлы жа?дай жасап, о?у ?рдісін сапаландыру м??алімнен жо?ары дайынды?ты талап етеді. Сонды?тан да жа?а а?паратты? технологияларды о?ыту процесіне енгізіп, о?у процесіні? белсенділігін, сапасын арттыру?а пайдаланамын. ?сіресе, «Сатылай кешенді о?ыту», «Дамыта о?ыту», «Саралап- де?гейлеп о?ыту» технологияларын пайдалану ?з н?тижесін беруде. Б?л о?ушы ?шін ?аза? тілін ана тілі ретінде жа?а ?ырынан тану?а, тіл м?дениетін шы?дауына м?мкіндік береді. О?ушыны? ?ылыми тілін ?алыптастырып, теориялы? ойлау?а ?йретеді. Тіл ар?ылы ?аза? хал?ыны? тарихы, ?дебиеті, м?дениеті, ?лтты? салт-д?ст?рі, ?дет-??рпы, болмысы танылады.
?азіргі кезе?де м??алімні? алдында т?р?ан міндеттерді? бірі- о?ушыны? т?менгі ойлау де?гейін жо?ары ойлау де?гейіне жеткізу. Осы масатта ж?ргізген ?бунасыр ?л-Фараби шы?армашылы?ына арнал?ан саба?ыма то?талайын. Саба?ты? жалпы ма?саты: ?бунасыр ?л-Фарабиді? ?айталанбас т?л?а екенін таныту, ?нерді с?юге , ?нер адамдарын ??рметтеуге ша?ыру.О?ушыларды? к??іл-к?йін к?теру ма?сатында сергіту с?тін ?ткіздім.О?ушыларды 3 топ?а б?лдім. "Философтар", "Тілші-?дебиетшілер", "Сазгерлер". Блум таксаномиясы бойынша ойлау де?гейлеріні? ма?саты: ?л-Фараби ?мірі мен шы?армалары туралы білу,Екінші ?стаз ретіндегі м?мкіншілігін таныту,?л-Фарабиді? ?мірін жан-жа?ты талдау, ал?ан білімдерін жина?тау, б?гінгі ?мірмен байланыстыру.Дерекк?здер мен жабды?тар: Жылжымалы та?та, о?улы?, ж?мыс д?птері, "А?ыз адам" журналы.?йге тапсырма: ?бунасыр ?л-Фарабиді? ?ле?дерін жаттау(?з ?алаулары бойынша) Саба? бойынша ?орытындыларын стикерлерге жазып та?та?а іліп кетеді. Аристотельден кейінгі ?лемні? екінші ?стазы кім деп ойлайсы?дар, балалар? Ой ?оз?ау ар?ылы саба?ты? та?ырыбын ашып алды?.Саба?ты? ма?саты таныстырылды. Білу, т?сіну де?гейіні? ма?саты: ?л-Фараби ?мірі мен шы?армалары туралы білу. К?тілетін Н?тиже: ?л-Фараби туралы б?рыннан білетін м?ліметтерін еске т?сіреді, ?осымша ма?л?маттар алады. Алдын ала берілген тапсырма бойынша ,(о?ушы ізденісі) екі о?ушы?а презентация дайындап келу тапсырыл?ан болатын. Зерттеу ж?мыстарын орташа о?итын о?ушыларыма берген едім. Екі о?ушым бірлесіп ж?мыстан?ан. ?здеріне берілген тапсырма?а жауапкешілікпен ?ара?андары к?рініп т?р. ?аламтордан а?ын жайында ?ызы?ты, ??нды деректерді тауып, презентация жасап ?ор?ады. О?ушылар да ?ызы?ушылы?пен ты?дады.Дерекк?здерді д?рыс пайдалану ?шін т?рткі с?ра?-тапсырмаларды бердім. ?л-Фараби кім? ?бунасыр айналыс?ан ?ылым салалары; ислам ?дебиетіні? ?анат жаюы жайында ой тол?а?дар; музыка саласында?ы е?бектері.
Е? алдымен Ежелгі д?уір ?дебиетіне то?талды, а?ынны? ?мірі мен о?у жолын таныстырып, ?мбебап музыкант ж?не медицина?а ?ос?ан ?лесі туралы да а?параттар берді.
О?ушыларды? саба??а ?ызы?ушылы?ын арттыру ?шін келесі тапсырманы Білгішбекті? атынан бердім.
- Балалар, ?аза? ?дебиеті саба?ыны? поштасына Білгішбектен хат келіп т?сті. Ашып о?ысам, сендер ?шін тапсырмалар мен с?ра?тар жіберген екен. Орындаймыз ба? Балаларды? б?рі к?здері жайнап бір ауыздан "и?" деп жауап берді. С?ра?тар?а о?ушылар таласып жауап беріп отырды.Тапсырмаларды орындау барысында а?ынны? шы?армашылы? жолын, ?ылыми е?бектерін талдап, ?р о?ушы ?з білімін к?рсетуге тырысты.
О?ушыларды? шы?армашылы?- зерттеушілік ?абілеттерін дамытуда Джон Дьюиді? Жобалы? о?ыту ?дісіні? тиімді екенін айт?ым келеді. Б?л ?дісті т?жірибемде ?олдан?аныма ?ш жыл болды. Ма?сатым: ?лтты? м?дени ??ндылы?тарды жас ?рпа? бойына сі?іру ж?не оларды? ?лтты? сана- сезімін, патриотты? сезімін ояту;
Д.Дьюиді? жобалы? о?ыту ?дісі негізінде о?ушылар к?нделікті ?мірдегі ??былыстарды жобалау негізінде орындайды. Б?л жобалы? о?ытуда о?ушыларды? жеке ?абілеті мен ?асиеттерін, шы?армашылы? белсенділік іс-?рекетін ?амтамасыз ету ж?не ?здігінен білімін жетілдіру к?зделеді. Негізгі ?станымдар:
1. о?ушыны? жеке ?асиеті мен ?абілетін жетілдіру, дамыту.
2. О?ушыны? жеке ?абілетіне орай белсенділік іс-?рекетін ?амтамасыз ету.
3. О?ушы ?ажеттілігін ?ана?аттандыру.
О?ушыларды? жеке ?абілеттерін дамыту ?шін ?осымша білім беру ?ажеттілігі туындайды. Б?л ?ажеттілікті сыныптан тыс о?ыту ж?мыстарында іске асыру?а болады.
Мектебіміздегі дарынды о?ушыларды? шы?армашылы? ?леуетін к?теру ма?сатында ??рыл?ан (О??)- о?ушыларды? ?ылыми ?о?амы ж?мыс жасайды. ?зім секция ж?мысына жобалы? о?ыту ?дісін та?дадым. Б?л ?діс ?зіні? тиімділігін к?рсетіп отыр. ?йткені, б?л технологиямен о?ыту н?тижесінде міндетті де?гейден ?те жо?ары эвристикалы?- шы?армашыл жеке т?л?а ?алыптастыру?а ке?інен жол ашылды.
Жобалы? о?ыту ?рдісінде бір?атар т?сілдер мен іс-?рекеттер ?олданылады.
1. ?ылыми таным ?дістерін ме?геру (талдау, салыстыру, ой-пікірлерді негіздеу, жина?тау, ой ?орыту, ба?ылау, ?ылыми ойлау, ?ылыми т?сіндірме, т.б.).
2. О?ушыны? ?зіндік ізденіс іс-?имылдары (танымжоры?, т?жірибелік іс-?имылдар, ?ылыми ?дебиеттер о?у, нормативтік ??жаттармен танысу, талдау, с?здіктермен ж?мыс, т?рлі дарынды т?л?алармен, ауылымызды? белгілі азаматтарымен кездесу, с?хбаттасу, ой-пікір б?лісу, жазба ж?мыстары , т.б.).
3. Жобалы? о?ытуды ?йымдастыруды? формасы (п?ндік ?йірме, О?? секциялары; о?ыту ?дісі – жобалау, о?ыту т?сілдері – ізденушілік, шы?армашылы? іс-?рекеттер, о?ыту формасы – жеке-дара ж?не топты?).
М??алім е? алдымен о?ушыны? даралы? ?абілетін аны?тап алу ?ажет. Ол ?шін психологиялы? диагностика, сауалнама, шы?арма жазу, эвристикалы? ??гіме, т.б. ж?мыс т?рлері орындалады. Жоба ж?мыстары бойынша та?ырып та?дау?а к?мек ж?не о?ушы к?терген м?селеге орай ?дістемелік н?с?ау береді .Зерттеу ж?мысына орай, зерттеуді? кезе?дерін, ма?сат пен міндеттерін, ?дістерін ??ындырады. Зерттеу ж?мысына жетекшілік жасайды, ж?мыс жоспарын ??рады, зерттеу к?здерін к?рсетеді, мерзімдерін бекітеді, а?парт алу мен тасымалдау ?дістерін ?йретеді.
О?ушыларды? ?з еркімен шы?армашылы? ж?мыс жасауы оларды? ?зін-?зі тануына, ?здігінен жетілуіне, ?зі ?нат?ан білім негіздерін тере? ме?геруге ы?палы зор. Б??ан ?з ш?кірттерімні? шы?армашылы? ізденіс ж?мыстарыны? н?тижелері д?лел. Т?мендегі та?ырыптарда жоба ж?мыстары жазылып ?ор?алды.
1. «Салт-д?ст?рім – асыл ?азынам» - 9-сынып о?ушысы Д?уіт Ж?нібек.
2. «Аталы с?з – баталы с?з». 6-сынып о?ушысы Серикболат Н?рс?лтан халы?аралы? «Жар?ын болаша?» сайысыны? облысты? де?гейіне ?атысып, «Жас ?алымдар» ба?ыты бойынша ІІ орын?а ие болды. «Зерде»- ?ылыми жобаларды іріктеу кезе?інен облысты? сайыс?а ?тіп, белсенді ?атыс?аны ?шін сертификат алды.
3. «С. Торай?ыров шы?армаларында?ы адам м?селесі» - 9- сынып о?ушысы Кенжебек М?лдір, ауданды? «Зерде» ?ылыми жобалар мен шы?армашылы? ж?мыстар сайысыны? ж?лдегері, ІІІ орын.
4.«Жеті атасын білген ер – жеті ж?ртты? ?амын жер» - 9- сынып о?ушысы Уат К?місбек, ауданды? «Зерде» ?ылыми жобалар мен шы?армашылы? ж?мыстар сайысыны? ж?лдегері, Іорын; облысты? «Жар?ын болаша?» сайысыны? «Жас ?алымдар» ба?ыты бойынша 4-орын, ж?не ба?алы сыйлы??а ие болды. Сонымен ?атар, 9- сынып о?ушысы Кенжебек М?лдір облысты? «Жар?ын болаша?» сайысыны? «Тілші-?дебиетшілер» ба?ыты бойынша ж?лделі ІІ орынды иеленді ж?не ба?алы сыйлы??а (?лектронды о?улы?- планшет) ие болды. Ол ?аза? тілінен 50 ж?не ?дебиеттен 50 с?ра?тан т?ратын тест тапсырып, п?н бойынша жа?сы н?тиже к?рсетті.
Міне, б?дан шы?атын ?орытынды: жобалы? о?ыту технологиясы о?ушылар?а белгілі бір п?н бойынша тере? де сапалы білім алу?а кепіл бола алады.