Мевзу: Фразеологизмлер.
Дерснинъ макъсады: 1. Фразеологизм сёз бирикмелери мевзусынен багълы янъы
малюмат бермек ве пекитмек.2. Талебелернинъ агъзавий ве
язма нутукъларыны зенгинлештирмек, инкишаф этмек.
3. Къырымтатар тилине севги ашламакъ, онынъ байлыгъы-
ны косьтермек. 4. Эстетик тербие берюв.
Корьгезме: Ресимлер, карточкалар, таблица, дерслик.
Дерс кетишаты.
1. Тешкилий муит.
Селямлашув. Невбетчинен субет.
2. Эв вазифесини тешкерюв. Фронталь суаль-джевап.
Балалар, кечкен дерслерде биз сизлернен неологизмлер, эскирген сёзлер, шиве
сёзлери, зенаат-унерге аит сёзлер мевзуларыны кечкен эдик. Шимди бойле суаллерге джевап беринъиз:
1. Насыл сёзлерге неологизмлер дейлер?
2. Насыл сёзлерге эскирген сёзлер дейлер?
3. Шиве сёзлери бу насыл сёзлер. Къырымтатар тилинде сёзлер насыл шивелерге болюне? 71 ишни талебелер невбетнен окъуйлар.
3. Янъы мевзу анълатув.
Оджа: Тахтадан бугуньки санны, мевзумызны дефтерлеринъизге язынъыз.
Лугъат диктант.
Зеэрли тиль, козь байлай, башы кокке етти, алтын эллер, джаны сыкъылды, бурун тюбюнден, ичи къара, иш къайнай, кокюс кечире. (талебелер сёзлернинъ язылышыны анълаталар).
Оджа: Сёзлер биз лаф эткенде бири-бирине къошула ве сёз бирикмелер мейдангъа келе. Сёз бирикмелер эки тюрлю ола: сербест ве тургъун.
Сиз язгъан сёз бирикмелер тургъун сёз бирикмелери сайыла. Сербест сёз бирикмелерде маналары бири-бирине келише.
Меселя: Эв къурмакъ, анамнынъ антери, меним чантам, эв вазифеси.
- Тургъун сёз бирикмелерине фразеологик сёз бирикмелери дейлер. Олар, лаф эткенде азыр алда нутукъкъа кире.
Меселя: Агъызы къулакъларына етти, башы айланды, козь тийди, башы кокке етти.
Фразеологик бирикмелерини огренген илимге фразеология дейлер.
- Балалар, сиз, рус тилинде, украин тилинде фразеология мевзусыны кечтинъизми? Кечкен олсанъыз, айтынъыз насыл фразеологизмлерни билесинъиз.
(талебелер невбетнен эм рус тилинде, эм де украин тилинде фразеологизмлерни айталар)
- Пек яхшы, энди бу ресимлерге бакъынъыз да, айтынъыз насыл фразеологизмлерни коресинъиз ве дефтерлеринъизге язайыкъ. (Башына минди,
копек суварып юрьмек, къулакъ асмакъ, башыны джоймакъ, дёрт козьнен беклемек.)
Пекитюв. 1 вазифе.
- Таблица. Берильген фразеологизмлерге рус тилинден татар тилинде антонимлерни тапмакъ.
Жить душа в душу. Шакъ – шакъ кульмек.
Держать язык за зубами. Тили бир къарыш чыкъа.
Глядеть в оба. Къурсакъ багъыра.
Кричать во всё горло. Агъызына сув алмай.
Сыт по горло. Копек ве мышыкътай яшайлар.
Лить крокодиловы слёзы. Пармакъ арасындан бакъмакъ.
Энди, синонимлерни тапынъыз:
Ждёт не дождётся. Яткъан таш тюбюне сув акъмаз.
Перевернуть вверх дном. Тили бир къарыш.
У него длинный язык. Авдар тентер этмек.
Смотреть сквозь пальцы. Баш айландырмакъ.
Морочить голову. Дёрт козьнен беклемек.
Под лежачий камень вода не течёт.
2 вазифе.
- Берильген сербест сёз бирикмелерден, сагъ тарафтан келишкен фразеологизмлерни тапмакъ.
Пек тез юрьмек ачтан ольмек
Пек ач олмакъ аякъларынъ ерге тиймемек
Пек риджа этмек, ялвармакъ аякъларына сарылмакъ
Пек аз олувы (бир шейнинъ) бир адым
Пек чокъ олувы (бир шейнинъ) бир дирем
Якъын ер ады-эсабы ёкъ
Пек къоркъмакъ аштан сувдан кесильмек
Пек чокъ чалышмакъ афатын учмакъ, отю патламакъ
Пек къызышмакъ гонълюнъ къырыкъ олмакъ
Пек асабийлешмек алевленип кетмек
Инатланмакъ аякъ тиремек
Къайгъырмакъ тапмамакъ
3 вазифе.
- Берильген карточкалардаки джумлелерде фразеологизмлерни тапып, дефтерлеринъизге язынъыз.
1 карточка.
Иши ёкъ – иш чыкъарыр
Къаш якъам деп, козь чыкъарыр.
Биз ташлы ерлерден кечкенде, чокъ замет чектик. Асаннынъ къувангъа-
нындан башы кокке тийди. Азманлар коюнде онынъ агъыз ачып бойле
сёйленгенини кимсе эшитмеген эди.
2 карточка.
«Бир татлы сёз адамгъа - джан агъызы», - дегенлер
«Бир аджджы сёз адамгъа, баш къазыгъы», - дегенлер.
Татлы сёзнен хастаны да тедавий этмек мумкюн.
Аджджы сёзнен сагъ адамнынъ башына етмек мумкюн.
- Энди, балалар, дефтерлеринъизни бири-биринъизге беринъиз ве догъру язгъанлармы экен тешкеринъиз?
- Шимди, ресимлерге бакъынъыз, мен сизге фразеологизмлер окъуйджам, сиз исе
маналары иза этильген фразеологизмлерни тапып айтынъыз.
1. Пек тез, пек чабик бир ерге барып кельмек. (бир аягъы анда, бир аягъы мында)
2. Бирисини бир шейге даргъынлыгъыны косьтермек. (буруны шишти)
3. Вазифеси олмагъан, онъа аит олмагъан эр ишке, эр шейге киришмек.
(буруныны эр шейге сокъмакъ)
4. Къарардан зияде къуванмакъ, озюни пек бахтлы дуймакъ. (башы кокке етти)
- Демек, бугунь биз сизлернен фразеологизмлернен таныш олдыкъ.
Оларны нутугъымызда керек ерде ве догъру къулланмакъ керек.
Баа къоюв.
Эвге вазифе: 34 саифе. 85-иш. Къаидени эзберлемек.
Ишни беджерген:
Джанкой районы, Къызыл-Терчек (Яркое Поле)
умумтасиль мектебининъ алий категориялы оджа:
Белялова Ленура Руждиевна
