Білімділік.Ежелгі д?уір ?дебиетіні? озы? ?лгілеріні? бірі «К?лтегін» жырыны? ?аза? ?дебиеті мен м?дениетінен алатын орны, жырды? та?ырыбы, негізгі ойы,??рылысы мен к?ркемдік ерекшелігі,тарихи ма?ызы мен берер т?рбиелік м?ні туралы жалпылама т?рде толы?ыра? ма?л?мат беру.
Дамытушылы?:О?ушыларды? ойлау ж?не есте са?тау ?абілеттерін дамыта отырып,?з ой-пікірлерін еркін айта алу?а, ме?герген материалдарынан ой ?орыта алу?а, ?з бетінше ізденуге, шы?армашылы?пен айналысу?а да?дыландыру.
Т?рбиелік м?ні: Рухани жан д?ниесі бай,адамгершілігі мол,ана тілін ?адір-
4. Саба?ты? ?дісі: Т?сіндіру, с?ра?-жауап, топпен ж?мыс, ішінара ой салу,проблемалы? с?ра?тар тудыру,топтастыру,талдау жасау т.б.
5. К?рнекіліктер: Интерактивті та?та, электронды о?улы?, «Ежелгі д?уір ?дебиеті»,Орхон жазулары, «К?лтегін» жыры туралы ?зінділер,?анатты с?здер жазыл?ан слайдтар
6. Саба?ты? барысы:
І. ?йымдастыру. М??алім с?зі:
Біз ?аза?пыз!
Есігі ашы?, т?рі ке?.
Жылап ?ттік жылдар ?мір ?рінен,
Жетер енді, желпінейік, ?арайы?,
Мына ?мірге иегерді? к?зімен-
дей отырып,т?уелсіздік к?ні ?арса?ында ?ткізіп отыр?ан ашы? саба?ымызды? та?ырыбы да «?шкеніміз жанып,жо?алт?анымыз ортамыз?а ?айта келген» тарихымызды?,?дебиетіміз бен м?дениетімізді? бастау к?зі «Ежелгі д?уір ?дебиетіні?» ?здік ?лгісі «К?лтегін»жыры,оны? та?ырыбы,идеясы,тарихи ма?ызы туралы болма?.
1-тапсырма. Алдымен «Ежелгі д?уір ?дебиеті» туралы алды??ы та?ырып ж?не ?ткен о?у жылында?ы ме?герген білімімізді еске т?сіріп к?рейік.Ол ?шін мына берілген кестені екі топ м?шелері алмаса отырып толтыруы керек.І топ о?ушылары «Ежелгі д?уір ?дебиетіне» жататын шы?армалар атауын жазады, ІІ топ сол шы?арма ?ай д?уірге жатады ж?не авторы кім екенін жазады.Келесі кезекте тапсырмаларды толтыру керісінше ауысып отырады.
Ежелгі д?уір м?ралары (?ІІ-ХІ? ??)
р/с
Шы?армалар атауы
Авторы,кезе?і
2-тапсырма. Ежелгі д?уір ?дебиетіні? ?зіне ?ана т?н ерекшелігі мен ??ндылы?ы туралы пікір.Б?л жерде алдын-ала берілген тапсырма бойынша ?р топ о?ушылары дайындап келген пікірлерін орта?а салады.
3-тапсырма. Екі топ?а бірдей бір тапсырма беріледі. Ежелгі д?уір ?дебиеті мен ауыз ?дебиетіні? ?здеріне т?н ерекшеліктер мен орта? ?асиеттерін тауып, ВЕНН диаграмасын толтырулары керек.
Б?гінгі жа?а саба?ымызды? та?ырыбы 6-сыныпты? ?аза? ?дебиетінен бері таныс.Онда тарихи шы?арманы б?гінгі н?с?ада белгілі а?ын ?адыр Мырза ?ліні? жаз?ан н?с?асымен танысса?, 8-сыныпта Мырзатай Жолдасбековты? жаз?ан н?с?асымен танысты?. Жыр к?лемді бол?анды?тан жырды? мазм?нымен алдын-ала толы? танысу?а, жыр?а ?атысты деректер жинап келуге ж?не бас?а да тапсырмалар орындау?а тапсырма берілген болатын.
Е? бірінші, та?ырып?а ?атысты мына деректерге к??іл б?лейік.(слайдтан таста?ы суреттер мен жазуларды к?рсете отырып, с?ра?тар ?ою).
4-тапсырма. «К?лтегін» жыры туралы деректер не дейді??р топты? «К?лтегін» жыры туралы дайында?ан деректеріне к??іл б?лейік.
Мысалы: І топ о?ушысы.К?лтегін ескерткіші дерегінде: «Ескерткіш Білге ?а?ан ескеткішімен бір кезде табыл?ан. К?лтегін-??тылы? ?а?анны? кіші ?лы.Талай жоры?ты бастан кешірген к?нігі ?олбасшы.Білге ?а?анны? ел бас?аруда?ы серігі, о? ?олы.Ескерткіште Т?ркі ?а?анатын ны?айту барысында?ы К?лтегінні? ат?ар?ан р?лі ерекше баяндал?ан.
К?лтегін 731 жылды? 27 а?паны к?ні 47 жасында ?айтыс болды.О?ан к??іл айту?а к?птеген елшілер келді.К?лтегінні? ?лімі а?асы Білге ?а?ан?а ?атты батты. «Інім К?лтегін ?айтыс болды,?зім ?атты ойландым. К?рер к?зім к?рместей, білер білігім білместей болды.?зім к?п ойландым. Уа?ыт ?з дегенін істейді, кісі баласы тек ?лгелі жарал?ан ?ой» деп ?ай?ырады.
( ?.Айдаров)
5-тапсырма. ІІ топты? дерктерінен кейін «Тарих сыр шертеді» атты б?лімді ж?ргізу. Б?л б?лімде «К?лтегін» жырында кездесетін кейбір деректерді тарихи деректермен салыстыру.Ол ?шін саба?ты? та?ырыбына ?атысты м?ліметтерді с?ра?тар ар?ылы аны?тап алу.
К?лтегін жырыны? та?ырыбы не туралы? Ата?ты Т?ркі ?а?анаты ?ашан ??рылды? Оны? ал?аш?ы ?а?аны кім? Жырда ол туралы айтыла ма?
Жырды? идеясы не туралы? Жырда К?лтегін кімдермен со?ысады? Б?гінгі тарихи деректерде Тау?аш тайпасыны? аты кездесе ме?
6-тапсырма. «К?лтегін» жыры ж?не эпосты? жырлар.І топ?а «К?лтегін ж?не Ер Тар?ын», ІІ топ?а «К?лтегін ж?не ?обыланды» деген та?ырыптар беріп, о?ушылар ?иялына ?арай ойларын ?а?аз бетіне т?сіру тапсырылады.Б?л жерде топтастыра ма, ??састы?тарын таба ма, айырмашылы?ын айта ма ?з еріктерінде. Бір о?ушы ж?мысты ?ор?айды.
7-тапсырма.О?улы?пен ж?мыс.Д?птерлері?ді ашып жырда кездесетін К?лтегінні? іс ?рекетін д?птерлері?е жазы?дар.Сол іс ?рекеттерді ?аза?станны? т?уелсіздік ал?ан ал?аш?ы жылдарымен ж?не ?аза?стан Республикасыны? Т???ыш Президенті Н.?.Назарбаевты? іс ?рекетімен салыстыры?дар.
8-тапсырма. Ой ?орыту б?лімі. О?ушылар?а,я?ни ?р топ?а жырдан ?зінді беріледі.Топта?ы о?ушылар ?зіндіде берілген ойды? жал?асын тауып, ?здері ой ?орытып, пікір білдіру керек.
9-тапсырма. Саба?ты ?орытындылау.?аза? ?дебиетіні? асыл ?азынасыны? бірі-К?лтегін жыры ?лемдегі кереметтерді? бірі болып саналады. Б?гінгі саба?ымызды «бес жолды ?ле? ??растыру» ?дісімен ?орытындыласа?.
«Бес жолды ?ле? ??растыру»
Н?с?ау
Жауабы
1.Та?ырыпты суреттейтін бір ?ана с?з( Зат есім)
2.Та?ырыпты суреттейтін екі с?з (Сын есім )
3.Та?ырыпты ашатын ?ш с?з (?имыл етістіктері)
4.Та?ырып?а ?атысты т?рт с?зден т?ратын тіркес
5.Со??ы жол бір с?з.Ол с?з та?ырыпты ?орытындылау керек.
Саба?ты бекіту.О?ушылар білімін ба?алау, ?йге тапсырма беру.
Просмотр содержимого документа
««К?лтегін » жыры »
1.Сабақтың тақырыбы : «Күлтегін » жыры
2.Сабақтың мақсаты:
Білімділік.Ежелгі дәуір әдебиетінің озық үлгілерінің бірі «Күлтегін» жырының қазақ әдебиеті мен мәдениетінен алатын орны, жырдың тақырыбы, негізгі ойы,құрылысы мен көркемдік ерекшелігі,тарихи маңызы мен берер тәрбиелік мәні туралы жалпылама түрде толығырақ мағлұмат беру.
Дамытушылық:Оқушылардың ойлау және есте сақтау қабілеттерін дамыта отырып,өз ой-пікірлерін еркін айта алуға, меңгерген материалдарынан ой қорыта алуға, өз бетінше ізденуге, шығармашылықпен айналысуға дағдыландыру.
Тәрбиелік мәні: Рухани жан дүниесі бай,адамгершілігі мол,ана тілін қадір-
лейтін тұлға тәрбиелей отырып, ой зерделігінен туып, халық жүрегіне ұялаған парасатты ауыз әдебиетін таныту; тарихымызды танытып, ұлттық намысымызды оятып,рухымызды көтеретін көнеден қалған жыр-дастандар сөзін саралап, жүйелеу барысындағы ой- толғаныстар.Сөз тереңдігін түсініп, бағалай білуге, елін, жерін,туған халқын сүйетін сезімге баулу.
3. Сабақтың түрі: Жаңа сабақ
4. Сабақтың әдісі: Түсіндіру, сұрақ-жауап, топпен жұмыс, ішінара ой салу,проблемалық сұрақтар тудыру,топтастыру,талдау жасау т.б.
5. Көрнекіліктер: Интерактивті тақта, электронды оқулық, «Ежелгі дәуір әдебиеті»,Орхон жазулары, «Күлтегін» жыры туралы үзінділер,қанатты сөздер жазылған слайдтар
6. Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру. Мұғалім сөзі:
Біз қазақпыз!
Есігі ашық, төрі кең.
Жылап өттік жылдар өмір өрінен,
Жетер енді, желпінейік, қарайық,
Мына өмірге иегердің көзімен-
дей отырып,тәуелсіздік күні қарсаңында өткізіп отырған ашық сабағымыздың тақырыбы да «Өшкеніміз жанып,жоғалтқанымыз ортамызға қайта келген» тарихымыздың,әдебиетіміз бен мәдениетіміздің бастау көзі «Ежелгі дәуір әдебиетінің» үздік үлгісі «Күлтегін»жыры,оның тақырыбы,идеясы,тарихи маңызы туралы болмақ.
1-тапсырма. Алдымен «Ежелгі дәуір әдебиеті» туралы алдыңғы тақырып және өткен оқу жылындағы меңгерген білімімізді еске түсіріп көрейік.Ол үшін мына берілген кестені екі топ мүшелері алмаса отырып толтыруы керек.І топ оқушылары «Ежелгі дәуір әдебиетіне» жататын шығармалар атауын жазады, ІІ топ сол шығарма қай дәуірге жатады және авторы кім екенін жазады.Келесі кезекте тапсырмаларды толтыру керісінше ауысып отырады.
Ежелгі дәуір мұралары (ҮІІ-ХІҮ ғғ)
р/с
Шығармалар атауы
Авторы,кезеңі
1
2
3
4
5
6
2-тапсырма. Ежелгі дәуір әдебиетінің өзіне ғана тән ерекшелігі мен құндылығы туралы пікір.Бұл жерде алдын-ала берілген тапсырма бойынша әр топ оқушылары дайындап келген пікірлерін ортаға салады.
3-тапсырма. Екі топқа бірдей бір тапсырма беріледі. Ежелгі дәуір әдебиеті мен ауыз әдебиетінің өздеріне тән ерекшеліктер мен ортақ қасиеттерін тауып, ВЕНН диаграмасын толтырулары керек.
Бүгінгі жаңа сабағымыздың тақырыбы 6-сыныптың қазақ әдебиетінен бері таныс.Онда тарихи шығарманы бүгінгі нұсқада белгілі ақын Қадыр Мырза Әлінің жазған нұсқасымен таныссақ, 8-сыныпта Мырзатай Жолдасбековтың жазған нұсқасымен таныстық. Жыр көлемді болғандықтан жырдың мазмұнымен алдын-ала толық танысуға, жырға қатысты деректер жинап келуге және басқа да тапсырмалар орындауға тапсырма берілген болатын.
Ең бірінші, тақырыпқа қатысты мына деректерге көңіл бөлейік.(слайдтан тастағы суреттер мен жазуларды көрсете отырып, сұрақтар қою).
- Тастағы жазулар қай ғасырларға жатады? (5-8 ғасырлар)
- Тастағы жазуларды түріктер қалай атады? (Бітіг таш-«бітіг»-жазу, «таш»-тас – «тастағы жазу» деген мағынаны білдіреді.)
-Неге олар «рун жазулары» деп аталған?
-Тастағы жазулар қай жерлерден табылған?
4-тапсырма. «Күлтегін» жыры туралы деректер не дейді?Әр топтың «Күлтегін» жыры туралы дайындаған деректеріне көңіл бөлейік.
Мысалы: І топ оқушысы.Күлтегін ескерткіші дерегінде: «Ескерткіш Білге қаған ескеткішімен бір кезде табылған. Күлтегін-Құтылық қағанның кіші ұлы.Талай жорықты бастан кешірген кәнігі қолбасшы.Білге қағанның ел басқарудағы серігі, оң қолы.Ескерткіште Түркі қағанатын нығайту барысындағы Күлтегіннің атқарған рөлі ерекше баяндалған.
Күлтегін 731 жылдың 27 ақпаны күні 47 жасында қайтыс болды.Оған көңіл айтуға көптеген елшілер келді.Күлтегіннің өлімі ағасы Білге қағанға қатты батты. «Інім Күлтегін қайтыс болды,өзім қатты ойландым. Көрер көзім көрместей, білер білігім білместей болды.Өзім көп ойландым. Уақыт өз дегенін істейді, кісі баласы тек өлгелі жаралған ғой» деп қайғырады.
( Ғ.Айдаров)
5-тапсырма. ІІ топтың дерктерінен кейін «Тарих сыр шертеді» атты бөлімді жүргізу. Бұл бөлімде «Күлтегін» жырында кездесетін кейбір деректерді тарихи деректермен салыстыру.Ол үшін сабақтың тақырыбына қатысты мәліметтерді сұрақтар арқылы анықтап алу.
Күлтегін жырының тақырыбы не туралы? Атақты Түркі қағанаты қашан құрылды? Оның алғашқы қағаны кім? Жырда ол туралы айтыла ма?
Жырдың идеясы не туралы? Жырда Күлтегін кімдермен соғысады? Бүгінгі тарихи деректерде Тауғаш тайпасының аты кездесе ме?
6-тапсырма. «Күлтегін» жыры және эпостық жырлар.І топқа «Күлтегін және Ер Тарғын», ІІ топқа «Күлтегін және Қобыланды» деген тақырыптар беріп, оқушылар қиялына қарай ойларын қағаз бетіне түсіру тапсырылады.Бұл жерде топтастыра ма, ұқсастықтарын таба ма, айырмашылығын айта ма өз еріктерінде. Бір оқушы жұмысты қорғайды.
7-тапсырма.Оқулықпен жұмыс.Дәптерлеріңді ашып жырда кездесетін Күлтегіннің іс әрекетін дәптерлеріңе жазыңдар.Сол іс әрекеттерді Қазақстанның тәуелсіздік алған алғашқы жылдарымен және Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Н.Ә.Назарбаевтың іс әрекетімен салыстырыңдар.
8-тапсырма. Ой қорыту бөлімі. Оқушыларға ,яғни әр топқа жырдан үзінді беріледі.Топтағы оқушылар үзіндіде берілген ойдың жалғасын тауып, өздері ой қорытып, пікір білдіру керек.
9-тапсырма. Сабақты қорытындылау.Қазақ әдебиетінің асыл қазынасының бірі-Күлтегін жыры әлемдегі кереметтердің бірі болып саналады. Бүгінгі сабағымызды «бес жолды өлең құрастыру» әдісімен қорытындыласақ.
«Бес жолды өлең құрастыру»
Нұсқау
Жауабы
1.Тақырыпты суреттейтін бір ғана сөз( Зат есім)
2.Тақырыпты суреттейтін екі сөз (Сын есім )
3.Тақырыпты ашатын үш сөз (Қимыл етістіктері)
4.Тақырыпқа қатысты төрт сөзден тұратын тіркес
5.Соңғы жол бір сөз.Ол сөз тақырыпты қорытындылау керек.
Сабақты бекіту.Оқушылар білімін бағалау, үйге тапсырма беру.
Үйге: Жырды оқып, «Күлтегін жыры-қазақ әдебиетінің асыл қазынасы» тақырыбына реферат жазу.
