ХV-ХVІІІ ?асырларда?ы жыраулар поэзиясы. Асан ?ай?ы – ?з заманыны? ас?ан а?ылг?йі.

Шәкәрім атындағы облыстық дарынды балаларға арналған үш тілде оқытатын мамандандырылған

мектептің қазақ тілі, әдебиеті пәндері мұғалімі А. Бекқасымов

Семей қаласы

Пәні: қазақ әдебиеті

Сыныбы: 9 «Б»

Тақырып: ХV-ХVІІІ ғасырлардағы жыраулар поэзиясы.

Асан қайғы – өз заманының асқан ақылгөйі.

«Бұл заманда не ғаріп?», «Есті көрсең, кем деме» жырлары

Мақсаттар: 1) Асан қайғы поэзиясының идеялық-көркемдік мәнінің тереңдігін ұғынады; өмірі, шығармашылығы жайлы ұғым-түсінік қалыптастырады; шығармаларын талдап оқып, маңызын түсініп, мәнін ұғынады; 2) ел жайы, ерлікті тудырған елжандылық жайы әр азамат санасында орын тебуі керек; 3) мәнерлеп оқу арқылы поэзия – жыраулар поэзиясының айтарын ұғынады.

Көрнекілігі: М. Мағауин «Қобыз сарыны» зерттеу еңбегі

Әдісі: ұж.ж.ж. сұрақ-жауап.

Жаңа тақырыпты меңгертуге, өзіндік ізденіске бағыт беру

Барысы:

І. Ұйымдастыру.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

ХV-ХVІІІ ғасырлардағы жыраулар поэзиясы.

* Оқулықтан 125-129 б/о.к. * Жыраулар жайында қосымша іздену (ролик, слайд, реферат)

* Қосымша: Асан қайғы (129-133 б/о.; 165-167 б/о) жайлы оқу, білу, іздену.

Сұрақ-жауап арқылы бекіту.

1. М.О.Әуезов жыраулар жайлы не айтқан?

...Бұл заман сыншысы сөйлесе,

- шешілмеген жұмбақ, түйіні шатасқан сөздерді ғана сөйлейді;

- келешек заман не айтарын болжайды;

- сөзінің бәрі терең ой, терең мағынамен сөйленеді;

- жырау сөзі мақсатсыз айтылмайды;

- не айтса да көптің мұңы, көптің жайы туралы не көпке қаратыла ақыл, өсиет

түрінде, есебінде айтылады.

2. Ғалымның осы сөзінен не тануға болады?

(жыраулар поэзиясының идеялық-көркемдік мәні терең ашылған)

3. Шәкәрім ескі ақындар поэзиясынан не таниды?

( «терең сыр» барын таниды. / «Ескі ақындық» өлеңі /)

4. Мағжанның қай поэмасында жыраулар қадірленген? («Батыр Баян»)

Бұхар мен Тәттіқара жырлағанда

Толқынды тұңғиық боп төгілді жыр, – делінеді.

5. Жыраулар поэзиясы жайлы білетініңді топтастыр

өсиет түрінде келеді

нақылдық сөз оралымдары көп

тарихи халық ауыртпалығы

оқиғалар

халық арман- елдің саяси-әлеуметтік

мұраты тіршілігі

философиялық елдің ой-санасы

терең ойлылығы

елдің дүниетанымы

6. Не жайында сыр шертеді? 7. Негізгі тақырыбы не?

өмір жайлы

достық жайлы негізгі тақырыбы туған елі

сыр шерткен адамгершілік жайлы оған сүйіспеншілігі

ерлік жайлы ел бірлігі, бүтіндігі

тіршілік жайлы

8. Жыршы деген кім?

Жыршы – ауыз әдебиетінің дәстүрін сақтаушы.

– батырлық, тарихи, ғашықтық жырларды айтып таратушы.

ерте кезден жыршы тұлғасы 2 түрлі болған деп ұққан дұрыс.

1. Қоғамдық-тарихи оқиғаларды жырлап айту; 2. Шығарылған жырды жаттап, өзінше өзгертіп,

суырып салып өлең шығару қабілеті дамыған; өңдеп айту, орындаушылық шеберлігі басым;

9. «Манасшылар» деген кімдер?

(«Манас» жырын айтушылар)

10. Жыраулардан кімдерді атай аласың?

Асан қайғы (ХV ғасыр) жырау. Қазтуған жырау (ХV ғасыр). Шалкиіз (1465 ж. –1560 ж.).

Доспамбет жырау (ХVІ ғасыр) – жорықшы жырау. Ақтамберді (1675 ж. – 1768 ж.). Үмбетей (1706 ж. –1778 ж.). Жиембет (ХVІІ ғасыр). Шал ақын (1748 ж. – 1819 ж.). Бұхар жырау (1668 ж. – 1781 ж.).

III. Жаңа сабақ өту

Асан қайғы (ХV ғасыр) жырау

* өз заманының асқан ақылгөйі; Өзбекстан: Жиделі – Байсында?

* ірі сөз зергері;

* терең ойшыл, ақын; Мазары Ұлытауда?

* халық қамқоры;

* ел тыныштығын армандаған адам; Ыстықкөл маңында?

* Шоқан: «Көшпенділердің философы», - деген. \Шоқан айтады\

Асан-Асан ата

-Туған-өлген жылдары жайлы дерек жоқ

-біраз өмірі Ұлұғ-Мұхамед хан.

Жәнібек хан (Әкесі Сәбит – саятшы) маңында өткен

-есімі қазақ жерінің қай түкпірінде де мәлім

-халық әулие тұтқан

-аңыздар геройына айналған

-бейнесін аңыз мұнары басқан

-желмая мініп, «Жерұйықты» іздеген

-халқы сүйген адам

-қазақ тарихшысы Құрманғали Халитұлының «Тауарих Хамса» кітабында: «Асан қайғы – Шыңғыс ханның замандасы ұлан Майқы бидің алтыншы ұрпағы,» – делінген

** «Ежен хан мен Асан» аңызы. Аттар кісінемесін, иттер үрмесін...

** Перінің қызымен бас қосу соңы: қайғы атану...

«Бұл заманда не ғаріп?», «Есті көрсең, кем деме» жырларын талдау.

(тілдік, мазмұндық, көркемдік, ...)

Қорытындылау

Үйге тапсырма беру.

Асан.«Бұл заманда не ғаріп?», «Есті көрсең, кем деме» жырларын м/о

«Бұл заманда не ғаріп?» өлеңін жатқа айту

Оқулықтан 129-133 б/о.к., хрестоматиядан 165-167 б/о.

Білімді бағалау