Кіріспе б?лім: «Ой жал?ау» сатысы. О?ушылар?а ?азту?ан туралы м?лімет таратылады.Олар ?здеріне берілген та?ырып т??ірегінде негізгі ма??лыматтарды жина?тап, ?зіндік ойларын орта?а салады.
Та?та?а ?азту?ан жырауды? ?міріне байланысты суреттер ілінеді. О?ушылар сол суреттер ар?ылы ?азту?ан ?мірі жайлы деректерді айту керек (о?ушылар ?йден ?здері ?осымша деректер ?келеді.).
?азту?ан
?ар?а бойлы Батыр Жоры?шы жырау Халы? эпосын
жасаушы
І топ «?азту?антанушылар»
Зерттейтін м?селелері: Жырауды? шы??ан ортасы, ?мірінен м?лімет.
ІІ топ. «Жыр танушылар»
Зерттейтін м?селелері: ?азту?ан жырау С?йініш?лы (ХV ?.) шы?армашылы?ыны? ?зіндік сипаты.
Жырау м?расыны? басылуы, зерттелуі.
Осы м?селерді о?ушылар зерттеп, ойларын орта?а салады.
2. ?азту?ан жырларында?ы Асан ?ай?ы сарыны ?алай к?рініс тап?ан?
3. ?ле?-тол?ауларыны? к?ркемдік сипатын ай?ында.
4. ?азту?ан шы?армаларыны? кейінгі жыраулар?а ?сері ?андай?
?й ж?мысы:
Міндетті де?гей: « Ескі елдік, б?лінбес бірлік, ?айтпас ерлік» ма?анасын т?сіндіру.
?азту?ан жырау шамамен ХV ?асырды? 20-30 жж. Еділ бойында, ?азіргі Астрахань облысыны? Красный Яр ?аласыны? ма?ында ту?ан. Оны халы? ?ар?а бойлы ?азту?ан деп атап кеткен. Жырауды? д?л ?ай жылы туып, ?лгені туралы деректер ?зірге белгісіз. Шамамен 75 жасында ?айтыс бол?ан. Ол к?шпенді шонжарлар ?улетінен шы??ан. Жаугершілік заманда ?олбасы батыр, жоры? жыршысы бол?ан.
?азту?ан туралы ал?аш?ы деректерді С.Сейфуллин жина?та?ан. Жырау туып-?скен жері — Еділ, Жайы?, Жем, Са?ыз, Ойыл ?зендері бойын ?з еркімен тастап кетпей, оны амалсыз ?алдырып бара жат?анын жырларына ар?ау етеді.
ХІХ ?. к?рнекті а?ыны М?рат М??ке?лы ?азту?ан туралы к?п тол?ап, оны? пікірлерін талмай уа?ыздап ?ткен.
?зіне арна?ан мада? жырында («Б?дырай?ан екі шекелі…») жырау ?зін е? к?шті, е? ??рметті заттар?а балайды. Тарпа? та?ыны ?стар ?зын ??ры?, а? орданы с?йеп т?р?ан ?шекейлі сыры?, жас бураны? тал шайнар ?ткір азуы, ?ыранны? е? ?уатты тырна?ы. Осы жолдардан ?азту?анны? жоры?шы, жауынгер жырау бол?анды?ы к?рінеді.
?азту?анны? на?ыз а?ынды? ?уатын танытатын шы?арма – оны? ту?ан жермен ?оштасу жыры. («Ала? да, ала?, ала? ж?рт»). Еділ бойы — ?азту?анны? ата-бабасыны? ??мыр кешкен, ?зіні? туып ?скен жері. Сонды?тан да Еділді ?иып тастап кету м?мкін емес. Жырау ?ай?ы айтып еш т??ілмейді. Батырлар д?ст?рін ?олдап, ас?а? жыр шертеді. Ескі елдік, б?лінбес бірлік, ?айтпас ерлік д?ст?рлерін уа?ыздайды.
?Р ?А ?олжазба ?орында «?азту?анны? ?оныстан ау?анда айт?аны» деген бір тол?ау бар. Б?дан ?азту?анны? Асан ?ай?ыны? жер туралы пікірлерімен ба?ыттас екенін бай?ап, Асанны? баласы Абат екеуіні? к?з?арасыны? бір екенін к?руге болады. Тол?ау Асан, Абат, ?азту?ан ?шеуіні? диалогы ретінде беріледі. Ол кезде Асан 120 жаса?ан ?ария. Ол ел бастауды екі батыр?а ж?ктеп, а?ылшы ?ана болып отырады.
Кейінгі а?ындар, ?сіресе Махамбет сия?ты батыр а?ын о?ан еліктеген, ?азту?ан образдарынан тікелей ?лгі ал?ан, с?з саптаулары біры??ай, ?уендес. Себебі, б?ларды? алдына ?ой?ан ма?саттары ??сас. (портрет, те?еу, аллитерация ?олдануда?ы ерекшеліктер).
?азту?ан эпосты? жырлар да шы?ар?ан. Оларды? к?бі ел аузында са?талма?ан. Бізге жеткен санаулы шы?армаларыны? ?зінен-а? ?ршіл романтикалы жауынгер а?ын бол?аны бай?алады.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«?азту?ан С?йініш?лы шы?армашылы?ы»
Тақырыбы: Қазтуған Сүйінішұлы
Мақсаты:
Қазтуған жырау туралы деректерді білу, шығармашылығымен
таныстыру, толғауларының мәнін көрсету.
Сабақтың түрі: ізденіс, шығармашылық сабағы.
Әдістері: талдау, СТО , шығармашылық, сөз әдісі
Көрнекілігі: Тарихи тұлғалар,Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушыларды үш топқа бөлу.
«Ой қозғау» сатысы. Интербелсенді тақтаға мына өлең жолдары жазылады:
Көрінген мынау көк Нарын
Ойран салып өткен жер.
Маңдайы күнге күймеген,
Жорғадан басқа мінбеген,
Сұлудан басқа сүймеген,
Қамқадан басқа кимеген...
Оқушылар осы өлең жолдарынан бүгінгі тақырыпты анықтайды.Сабақ тақырыбы анықталған соң, сабақ барысы тақтадан көрсетіледі.
Кіріспе бөлім: «Ой жалғау» сатысы. Оқушыларға Қазтуған туралы мәлімет таратылады.Олар өздеріне берілген тақырып төңірегінде негізгі мағұлыматтарды жинақтап, өзіндік ойларын ортаға салады.
Тақтаға Қазтуған жыраудың өміріне байланысты суреттер ілінеді. Оқушылар сол суреттер арқылы Қазтуған өмірі жайлы деректерді айту керек (оқушылар үйден өздері қосымша деректер әкеледі.).
Қазтуған
Қарға бойлы Батыр Жорықшы жырау Халық эпосын
жасаушы
І топ «Қазтуғантанушылар»
Зерттейтін мәселелері: Жыраудың шыққан ортасы, өмірінен мәлімет.
ІІ топ. «Жыр танушылар»
Зерттейтін мәселелері: Қазтуған жырау Сүйінішұлы (ХV ғ.) шығармашылығының өзіндік сипаты.
Жырау мұрасының басылуы, зерттелуі.
Осы мәселерді оқушылар зерттеп, ойларын ортаға салады.
«Ой толғау» сатысы.
1. Қазтуған жыраудың өзіне арналған мадақ жырын талда.
2. Қазтуған жырларындағы Асан қайғы сарыны қалай көрініс тапқан?
3. Өлең-толғауларының көркемдік сипатын айқында.
4. Қазтуған шығармаларының кейінгі жырауларға әсері қандай?
Үй жұмысы:
Міндетті деңгей: « Ескі елдік, бөлінбес бірлік, қайтпас ерлік» мағанасын түсіндіру.
Қазтуған жырау шамамен ХV ғасырдың 20-30 жж. Еділ бойында, қазіргі Астрахань облысының Красный Яр қаласының маңында туған. Оны халық Қарға бойлы Қазтуған деп атап кеткен. Жыраудың дәл қай жылы туып, өлгені туралы деректер әзірге белгісіз. Шамамен 75 жасында қайтыс болған. Ол көшпенді шонжарлар әулетінен шыққан. Жаугершілік заманда қолбасы батыр, жорық жыршысы болған.
Қазтуған туралы алғашқы деректерді С.Сейфуллин жинақтаған. Жырау туып-өскен жері — Еділ, Жайық, Жем, Сағыз, Ойыл өзендері бойын өз еркімен тастап кетпей, оны амалсыз қалдырып бара жатқанын жырларына арқау етеді.
ХІХ ғ. көрнекті ақыны Мұрат Мөңкеұлы Қазтуған туралы көп толғап, оның пікірлерін талмай уағыздап өткен.
Өзіне арнаған мадақ жырында («Бұдырайған екі шекелі…») жырау өзін ең күшті, ең құрметті заттарға балайды. Тарпаң тағыны ұстар ұзын құрық, ақ орданы сүйеп тұрған әшекейлі сырық, жас бураның тал шайнар өткір азуы, қыранның ең қуатты тырнағы. Осы жолдардан Қазтуғанның жорықшы, жауынгер жырау болғандығы көрінеді.
Қазтуған нәр алған әдебиет — көшпенділердің көне поэзиясы. Кет-Бұға, Сыпыра жыраулардың толғаулары.
Қазтуғанның нағыз ақындық қуатын танытатын шығарма – оның туған жермен қоштасу жыры. («Алаң да, алаң, алаң жұрт»). Еділ бойы — Қазтуғанның ата-бабасының ғұмыр кешкен, өзінің туып өскен жері. Сондықтан да Еділді қиып тастап кету мүмкін емес. Жырау қайғы айтып еш түңілмейді. Батырлар дәстүрін қолдап, асқақ жыр шертеді. Ескі елдік, бөлінбес бірлік, қайтпас ерлік дәстүрлерін уағыздайды.
ҚР ҒА қолжазба қорында «Қазтуғанның қоныстан ауғанда айтқаны» деген бір толғау бар. Бұдан Қазтуғанның Асан қайғының жер туралы пікірлерімен бағыттас екенін байқап, Асанның баласы Абат екеуінің көзқарасының бір екенін көруге болады. Толғау Асан, Абат, Қазтуған үшеуінің диалогы ретінде беріледі. Ол кезде Асан 120 жасаған қария. Ол ел бастауды екі батырға жүктеп, ақылшы ғана болып отырады.
Кейінгі ақындар, әсіресе Махамбет сияқты батыр ақын оған еліктеген, Қазтуған образдарынан тікелей үлгі алған, сөз саптаулары бірыңғай, әуендес. Себебі, бұлардың алдына қойған мақсаттары ұқсас. (портрет, теңеу, аллитерация қолданудағы ерекшеліктер).
Қазтуған эпостық жырлар да шығарған. Олардың көбі ел аузында сақталмаған. Бізге жеткен санаулы шығармаларының өзінен-ақ өршіл романтикалы жауынгер ақын болғаны байқалады.
Қазтуған
