??рмалас с?йлем т?рлері

Сабақтыңтақырыбы: Құрмалассөйлемніңтүрлері. 
Сабақтыңмақсаты: 
Білімділік: Құрмалассөйлемжәнеоныңтүрлеріжөніндебілімдерінтереңдетеотырып, практикадақұрмалассөйлемніңтүрлерінажыратабілугежаттықтыру. 
Дамытушылық: Түрлітапсырмалардыорындаунегізіндеоқушыныңжекетұлғалыққабілетінашу; 
Тәрбиелілік: Абай шығармаларыарқылыанатілінсүюге, адамдықадірлеуге, адамгершілікқасиеттергетәрбиелеужәнеғылымға баулу. 
Сабақтүрі:аралас сабақ 
Типі: білік пен дағдынықалыптастыру. 
Көрнекілік: слайд, үлестірмеліматериалдар, тест. 
Пәнаралықбайланыс: әдебиет 

Сабақбарысы: І. Ұйымдастырукезеңі

Сәлемдесу, оқушыларды түгендеу, сабаққа әзірлігін тексеру.

ІІ.Үй тапсырмасын тексеру.Құрмалас сөйлем.

131-жаттығу. Берілген жай сөйлемдерден құрмалас сөйлем құрап жазыңдар.

*** Қайталау – оқу айнасы *** 
Жүректе қайрат болмаса, 
Ұйықтаған ойды кім түртпек? Жүрек – Қайрат – Ақыл - Ғылым 
Ақылға сәуле қонбаса, 
Хайуанша жүріп күнелтпек. (Абай) 

1.Өткен материалдарға шолу жасау арқылы бүгінгі сабақты бастау.

 Тақтағы ұяшықтарды таңдау арқылы үй тапсырмасын қайталау.

2.Тақтада берілген жай сөйлемдерді құрмалас сөйлемге айналдыру.

1.Жаңбыр жауды. Жер көгерді. Күн шықты. Мал өріске кетті.

2.Бет қаратпайтын боран болды. Қапан далаға бармады.

3. Әбді дейтін жігіт сөз бастады. Жұрттың құлағы елең етті. Бәрі де соған қарай қалды.

ІІІ. Жаңа сабақ. Құрмалас сөйлемнің түрлері.
Мұғалімнің кіріспе сөзі: 
Адамның ойы мен пікірі сан қилы болады. Адам өз ойын жеткізу үшін құрмалас сөйлемнің мағыналық түрлерін қолданады екен. 
Бүгінгі сабағымыз-құрмалас сөйлемнің түрлерімен танысу сабағы.

Оқушылар түрлі түсті қағаздар арқылы ІІІ топқа бөлініп, сабақ барысында түрлі тапсырмалар орындайды.

Оқулықпен жұмыс.

1.135-жаттығу.Мәтіннен құрмалас сөйлемдерді теріп жазыңдар. Құрмалас сөйлемдердің баяндауыштары қалай жасалып тұрғанын анықтаңдар.

136-жаттығу. Берілген жай сөйлемдерді пайдалана отырып, салаласа және сабақтаса байланысқан құрмалас сөйлем құраңдар.

2. Үлестірмелі қағаздарда берілген құрмалас сөйлемдерді түрлеріне ажыратып, синтаксистік талдау жасаңдар.

3. Топтастыру статегиясыбойнша, тақтада берілген құрмалас сөйлемдерді топтастыру.

*** Тереңдік *** 
Сөйлемдерді мағынасына қарай құрмаластырып, құрмалас сөйлем жасаңдар. 
І. 1. Қазақтың бас ақыны - Абай, ................... . 
2. Абайдың әкесі Құнанбай тілге шешен, ақылға бай, әділ ел басқарған,.......... . 
3. А.Құнанбайұлы адамзат мәдениетіне үлкен үлес қосқан, ............. . 
4. Ұлы ақын тіршіліктің тұтқасы білім мен еңбекте ғана деп түсінген,............ . 
ІІ. 1...әлемге ортақ дара тұлғалардың бірі болып саналады. 
2. ...одан асқан бұрын-соңғы заманда қазақ баласында біз білетін ақын болған жоқ. 
3. ...сондықтан «Түбінде баянды еңбек егін салған» деген өлеңін жазған. 
4. ...жұртына жақсылық жасаған адам болыпты. 

*** Ойширатар *** сергіту сәті.
Төмендегі орындары ауысқан сөздерді өз орындарына қойып, өлең жолдарын қалпына келтіріңдер. 

1.Болма әрнеге әсемпаз, 
Арқалан, өнерпаз болсаң. 
Кірпіш бір дүниеге сен де, 
Бар тап та, кетігін қалан! 

2. Немене болмай ғылым, 
Қисаңыз балалықты? 
Ұқсап бақ, болмасаң да, 
Көрсеңіз бір ғалымды. 
Қайда деп болмақ ондай деп, 
Айтпа сүйсеңіз ғылым 
***Еркіндік*** 
“Сұрақ қою, қайта сұрақ қою” әдісі бойынша әр топ бір-біріне өздері дайындаған 3 сұрақтан сұрақ қояды. 

*** Шапшаңдық *** «Асыл сөздің жалғасын тап» 
1. Жұмысы жоқтық, Тамағы тоқтық, (Аздырар адам баласын.) 
2. Қайратсыз ашу – тұл, Тұрлаусыз ғашық – тұл, (Шәкіртсіз ғалым –тұл.) 
3. Ғылымды іздеп, Дүниені көздеп, (Екі жаққа үңілдім.) 
4. Әуелде бір суық мұз –ақыл зерек, (Жылытқан тұла бойды ыстық жүрек.) 5. Ақылмен ойлап білген сөз, Бойыңа жұқпай сырғанар. 
(Ынталы жүрек сезген сөз, Бір тамырды қуалар.) 
6. Өмірдің алды – ыстық, арты –суық, (Алда –ойын, артқы жағы мұңға жуық.) 
7. Үш-ақ нәрсе адамның қасиеті: (Ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек.) 

*** Айқындық *** /Құрмалас сөйлемнің түрлері бойынша кестені толтыру/ 

Түрі Ережесі Мысал 

*** I топ тапсырмасы *** 
1. Синтаксистік талдау жаса. 
Абай үйге келгенше, Біржан сал ауылға келіп қалыпты. 
2. Сөйлемдерді орыс тілінен қазақ тіліне аудар, құрмалас сөйлем жаса. 
Ұлы ақын 13 жасында (окончил медресе). Ол (стихотворения) жазумен (занимался). 
3. Керекті әріпті қой. 
Аб...йта...у ғыл...мында ш...ше...нд...кке бай...аныстызертт...улер, п...к...рлер к...п бол...анды...тан, «Абай а...ори...мдері» д...г...н ең... ек жа...ық к...рген. 

*** II топ тапсырмасы *** 
1. Синтаксистік талдау жаса. 
Туған жері - Шыңғыстау, руы - Тобықты. 
2. Сөйлемдерді орыс тілінен қазақ тіліне аудар, сабақтас құрмалас сөйлем жаса. 
Ұлы (поэт, переводчик, философ) 
А.Құнанбаев 1845 жылы (родился). Оның (детство) Жидебайдаөтті. 
3. Керектіәріптіқой. 
«О...ыст...ң ғы...ы...ы, ө...ері – д...ни...нің к...лті, о...ы біл...е...гедү...ие а...зан...рақ т...с...ді» (Абай, 25-қарасөзі). 

*** Т кестесі *** /Әрқайсысыныңөзіндікерекшеліктерінжазукерек./ 

СалаласқұрмаласСабақтасқұрмалас 
сөйлемсөйлем 

*** Ашық тест *** /Әр топ бір-бірініңжұмыстарынтексеріп, бағалайды./ 
1.Құрмалас сөйлемдікөрсет. 
а) Радлов - әлемгеәйгілітүрколог. 
ә) ОлЖетісуөлкесіндеболып, шығыстыңәдебимұраларыментанысты. 
б) Жадырағанжазкелді. 
2.“Риторика” еңбегінің авторы кім? 
а) Платон 
ә) Аристотель 
б) А.Байтұрсынов 
3.Мақалды толықтыр. 
Отансызадам -... 
а) туған жердей... 
ә) салт-дәстүріміз 
б) ормансызбұлбұл 
4. Салаласқұрмалассөйлемді тап. 
а) Көктемкелді де, күнжылынды. 
ә) Меніңтуғанжерім - Құмкөл. 
б) Біздіңжерде алтын өндіреді. 
5. Қарсылықтыбағыныңқылысабақтасқұрмалассөйлемніңжалғаулықтарын тап. 
а) -са, -се. 
ә) –ған- мен. 
б) -ып, -іп. 
6.Абайдың немереінісікім? 
а) Әбдірахман 
ә) Оспан 
б) Шәкәрім 
7. А.Құнанбаевтыңшынатыкім? 
а) Ибраһим; 
ә) Мұхамедханафия; 
б) Ерасыл. 
8. Абайдың 150 жылдықмерейтойыныңаталыпөтілуі. 
а) БҰҰ көлемінде 
ә) ЮНЕСКО көлемінде 
б) Қазақстанда 
9. Шарттыбағыныңқылысабақтасқұрмаласқандайжұрнақтарарқылыжасалады? 
а) -у; 
ә) -са, -се; 
б) -ып, -іп, -п. 
10. «Көңілімқалдыдостан да, дұшпаннан да" өлеңінің авторы? 
а) М.Мақатаев 
ә) А.Құнанбаев 
б) Бұқаржырау. 

Жауапкілттері: 
1. Ә 6. Б Бағалау: 
2. Ә 7. А 0 – 2 - «2» 
3. Б 8. Ә 3 – 6 – «3» 
4. А 9. Ә 7 – 8 – «4» 
5. Ә 10.Ә 9 –10 – «5» 

***Қорытынды*** 
1.Үш-ақ нәрсеадамныңқасиеті: 
Ыстыққайрат, нұрлыақыл, жылыжүрек. 
Ақыл, қайрат, жүректібірдейұста. 
Сонда толықболасыңелденерек. /Абай Құнанбаев./ 

2. ***Эссе*** Тақырыбы: «Асылсөздііздесең...» 
/Құрмалассөйлемдердіқатыстыраотырып, шағын эссе жазу./ 

***Үйтапсырмасы*** 
“Абай жолы” роман-эпопеясынанқұрмалассөйлемдердіңтүрлерінемысалдаржазу,синтаксистікталдаужасау. 

***Бағалау*** 
1. Әроқушыөзін-өзібағалайды. 
2. Топ жетекшісібағалайды.