Ёшларни ватанпарлик рухида тарбиялашда тавсиялар

Ta’lim sifati monitoringini tashkil etish va o‘tkazishda xalqaro PISA baholash dasturidan foydalanish

Farrux Abdullayev

Respublika ta’lim markazi metodisti

Xalqaro baholash dasturlarining ahamiyati nimada?

So‘nggi yillarda mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlar natijasida ulkan iqtisodiy o‘sish ko‘rsatkichlariga erishilayotganligi barcha sohalarda malakali kadrlar va yetuk mutaxassilarga bo‘lgan talabni yanada oshirmoqda.

Bu o‘z-o‘zidan o‘quvchilarimizning darslarga qiziqish xususiyatini oshirish va o‘qituvchilarning har tomonlama ta’lim tarbiyaga e’tiborini kuchaytirishni talab etadi.

Yuqoridagi talablarning ta’lim tizimi uchun juda muhim ekanligi, aksariyat xorijiy davlatlardagi kabi ta’lim va fan sohalari rivojlanishini baholash va monitoring qilish orqali ta’lim sifatini oshirishga qaratilgan ilg‘or tajribalarni sohaga jalb qilish kerakligini anglatadi.

Ta’lim sifatini baholash xalqaro tadqiqotlarida ishtirok etish O‘zbekistonga nima beradi?

• Tadqiqotlarda olingan natijalar mamlakatdagi ta’lim sifati va uning xalqaro standartlarni hisobga olgan holda egallagan o‘rni to‘g‘risida xulosalar chiqarish imkonini bеradi.

• Milliy ta’lim tizimini isloh qilish, ta’lim mazmunini, pеdagog kadrlar tayyorlash va ularning malakasini oshirish dasturlarini takomillashtirish hamda mutaxassislar tomonidan darsliklarning yangi avlodini yaratish da qo‘llaniladi.

• Xalqaro tadqiqotlar ta’lim sohasidagi milliy tadqiqotlarni sifatli o‘tkazish ga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.

• Xalqaro standartlar darajasida yuqori iqtisodiy samaraga asoslangan milliy baholash tizimini yaratish imkonini bеradi.

• O‘zbеkistonda turli tashkilotlarning yеtakchi mutaxassislarini jalb qilgan holda xalqaro tadqiqotlarda ishtirok etish orqali mahalliy mutaxassislarimizda monitoring tadqiqotlarini o‘tkazish madaniyati rivojlanadi , ta’lim sifatini baholashning xalqaro standartlarga moslashuviga olib kеladi.

• Milliy ta’lim sifatini baholashdagi nazorat matеriallarini xalqaro tadqiqotlarda qo‘llaniladigan nazorat matеriallari sifati darajasida ishlab chiqish imkonini bеradi.

PISA – o‘quvchilarni ta’limiy yutuqlarini baholash xalqaro dasturi

PIRLS – matnni o‘qish va tushunish darajasini aniqlovchi xalqaro tadqiqot

TIMSS – maktabda matematika va aniq fanlar sifatini tadqiq qiluvchi xalqaro monitoring

ICILS - kompyuter va axborot savodxonligi bo‘yicha xalqaro tadqiqot

Qanday xalqaro baholash dasturlari mavjud?

kabi bir qator xalqaro dasturlar mavjud bo‘lib, ular rivojlangan davlatlardagi ta’lim sifatini yanada oshirishdagi mezon sifatida keng qo‘llanilmoqda.

PISA – o‘quvchilarning ta’limiy yutuqlarini baholash bo‘yicha xalqaro dastur

PISA (inglizcha - Programme for International Student Assessment) – turli davlatlarda 15 yoshli o‘quvchilarning savodxonligini (o‘qish, matematika, tabiiy fanlar) hamda bilimlarini amaliyotda qo‘llash qobiliyatini baholovchi dastur.

Bu dastur 3 yilda bir marotaba o‘tkaziladi. Dastlab 1997-yilda ishlab chiqilgan va 2000-yilda birinchi marta qo‘llanilgan.

PISA bo‘yicha bahoning 50 ballga oshishi har yillik Yalpi ichki mahsulot (YaIM) ning 1% ga o‘sishini ta’minlaydi.

Ishtirokchi davlatlar soni

PISA testlarida ishtirok etayotgan davlatlar soni tobora ortib bormoqda.

2018 yil

2015 yil

2012 yil

78 ta

2009 yil

72 ta

65 ta

2006 yil

74 ta

2003 yil

57 ta

43 ta

2000 yil

32 ta

PISAda o‘quvchilarning bilim sifati monitoringi 5 ta yo‘nalish bo‘yicha aniqlanadi.

* O‘qish savodxonligi

* Matematik savodxonlik

* Tabiiy-ilmiy savodxonlik

Tadqiqot yo‘nalishlari

Moliyaviy savodxonlik

Kompyuter savodxonligi

* Izoh: O‘zbekiston 2021-yilda 3 ta (o‘qish savodxonligi, matematik savodxonlik, tabiiy-ilmiy savodxonlik) yo‘nalish bo‘yicha ishtiroki etishi ko‘zda tutilmoqda.

2015-yilda o‘tkazilgan tadqiqot natijalari (O‘qish savodxonligi yo‘nalishi)

O‘rin

Mamlakat

1

O‘rtacha ball

Singapur

2

3

Gonkong (Xitoy)

535

527

Kanada

4

527

Finlandiya

5

6

Irlandiya

526

521

Estoniya

7

519

Janubiy Koreya

8

9

Yaponiya

517

516

Norvegiya

10

503

Yangi Zellandiya

501

Manba: http://www.oecd.org/pisa/

2015-yilda o‘tkazilgan tadqiqot natijalari (Matematik savodxonlik yo‘nalishi)

O‘rin

Mamlakat

1

O‘rtacha ball

Singapur

2

3

Gonkong (Xitoy)

564

548

Makao (Xitoy)

4

544

Tayvan

5

6

Yaponiya

542

532

Xitoy

7

531

Janubiy Koreya

8

9

Shveysariya

524

521

Estoniya

10

520

Kanada

516

Manba: http://www.oecd.org/pisa/

2015-yilda o‘tkazilgan tadqiqot natijalari (Tabiiy-ilmiy savodxonlik yo‘nalishi)

O‘rin

Mamlakat

1

O‘rtacha ball

Singapur

2

3

Yaponiya

556

538

Estoniya

4

534

Tayvan

5

6

Finlandiya

532

531

Makao (Xitoy)

7

529

Kanada

8

9

Vyetnam

528

525

Gonkong (Xitoy)

10

523

Xitoy

518

Manba: http://www.oecd.org/pisa/

Mo‘ljalimiz: o‘quvchilarimizda XXI asr ko’nikmalarini shakllantirish, raqobatbardosh kadrlarni tayyorlash uchun mustahkam zamin yaratish.

Buning uchun nimalarni amalga oshirdik va yana qanday ishlarni bajarish zarur?

O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirining 2017-yil 16-sentabrdagi “2017-2018 o‘quv yilida ta’lim sifati monitoring tizimini yanada takomillashtirish va tashkil etish to‘g‘risida” gi

299-sonli buyrug‘ining

3-band 2-xatboshida:

Monitoring jarayonini tashkil etish, nazorat materiallari va turlarini ishlab chiqishda ilg‘or xalqaro tajribalar(PISA, TIMSS va h.k.)ni o‘rgangan holda milliy monitoring tizimini takomillashtirish va uning natijalari asosida o‘quv-metodik jarayonni yanada rivojlantirish choralarini ko‘rish

4-bandida:

Monitoring jarayoni uchun nazorat (testlar, yozma ishlar, so‘rovnoma, og‘zaki savollar, audio(video) materiallarini tayyorlashda ularning umumiy hajmiga nisbatan 20 % gacha o‘quvchilarning psixofiziologik xususiyatlariga mos keladigan, o‘quv dasturi va darsliklardan tashqari, xalqaro tajribalarda (PISA, TIMSS va h.k.) qo‘llanilgan materiallardan foydalanish mumkinligi belgilab qo‘yilgan.

2017-2018 o‘quv yili ta’lim sifati monitoring jarayonida xalqaro baholash dasturlaridan foydalangan holda umumta’lim fanlari bo‘yicha kompetensiyaviy yondashuvga asoslangan o‘quv topshiriqlari ishlab chiqildi.

2017-2018 o‘quv yili ta’lim sifati monitoringida 8-10 sinf o‘quvchilarning kompetentligini aniqlash maqsadida tuzilgan test topshiriqlari to‘g‘risida ma’lumot (fanlar kesimida tuzilgan testlar soni)

2017-2018 o’quv yili ta’lim sifati monitoringida 8-10 sinf o’quvchilarning kompetentligini aniqlash maqsadida tuzilgan jami test topshiriqlari

Xo‘sh natijalar qanday ko‘rinish oldi?

2017-2018 o’quv yili ta’lim sifati monitoringida 8-10 sinf o’quvchilarning kompetentligini aniqlash maqsadida tuzilgan test topshiriqlari bo‘yicha o‘zlashtirish ko‘rsatkichlari (fanlar kesimida)

Manba: http://test.uzedu.uz/monitoring/gaps

2017-2018 o’quv yili ta’lim sifati monitoringida 8-10 sinf o’quvchilarning kompetentligini aniqlash maqsadida tuzilgan test topshiriqlari bo‘yicha o‘zlashtirish ko‘rsatkichlari

2-yarim yillikda +1,7 % o‘sish kuzatilgan

Manba: http://test.uzedu.uz/monitoring/gaps

Xalqaro baholash dasturlari tadqiqotlarida ijobiy natijaga erishish uchun nimalarni amalga oshirish lozim?

O‘quvchilarning kompetentligini aniqlashga yo‘naltirilgan o‘quv topshiriqlaridan na’munalar ( fizika )

POYGA AVTOMOBILINING TEZLIGI

Grafikda poyga avtomobilining 3 kilometrlik aylanma yo‘lni ikkinchi marta aylanishdagi tezligining o‘zgarishi ko‘rsatilgan.

POYGA AVTOMOBILINING TEZLIGI

1-topshiriq: Start chizig‘idan yo‘lning eng uzun to‘g‘ri chiziqli qismigacha taxminan qancha masofaga bor?

• 0,5 km B) 1,5 km C) 2,3 km D) 2,6 km

2-topshiriq: Ikkinchi aylanishda yo‘lning qaysi qismida avtomobilning tezligi eng kichik qiymatga ega bo‘lgan?

A) Start chizig‘ida B) Taxminan 0,8 km nuqtada

C) Taxminan 1,3 km nuqtada D) Taxminan yo‘lning o‘rtasida

3-topshiriq: Yo‘lning 2,6 km va 2,8 km lik nuqtalari orasida avtomobilning tezligi haqida nima deyish mumkin?

Javob: Avtomobil tezligi ortadi

POYGA AVTOMOBILINING TEZLIGI

4-topshiriq:

Quyida 5 ta turli xil shakldagi poyga yo‘llari tasvirlangan. Bu poyga yo‘llarining qaysi biri grafikda tezligi ko’rsatilgan poyga avtomobiliga tegishli? (ushbu yo‘l ko‘rsatilgan harfni aylanaga oling) ( Javob: B )

O‘quvchilarning kompetentligini aniqlashga yo‘naltirilgan o‘quv topshiriqlaridan na’munalar ( matematika, texnologiya )

O‘YIN TOSHLARI

Rasmda ikkita o‘yin toshlari tasvirlangan.

O‘yin toshlari – o‘zgacha, ular o‘ziga xos qoidaga ega.

O‘yin toshining istagan ikki qarama-qarshi tomonlarining yig‘indisi 7 ga teng.

1-topshiriq. Siz oddiy qog‘oz karton yordamida turli usullarda o‘yin toshchalarini yasashingiz mumkin. Quyida 4 ta kub yoyilmasi berilgan, yoyilmada ochkolar qo‘yib chiqilgan. O‘yin toshlarining o‘ziga xos qoidasi asosida qaysi yoyilmalardan kub yasash mumkin?

Berilgan jadvalning har bir qatoridan “Ha” yoki “Yo‘q” belgisini belgilang.

Yoyilma

I

O‘yin toshlarining o‘ziga xos qoidasi bajarilmoqdami ?

II

Ha / Yo‘q

Ha / Yo‘q

III

IV

Ha / Yo‘q

Ha / Yo‘q

O‘quvchilarning kompetentligini aniqlashga yo‘naltirilgan o‘quv topshiriqlaridan na’munalar ( matematika, biologiya )

GULZOR

Lola tomorqasida gulzor tashkil qilmoqchi. Unda gulzor atrofini chegara bilan o‘rash uchun 32 metr sim bor. Lola quyida berilgan qaysi shakllarda gul ekishi mumkin?

Berilgan jadvalning har bir qatoridan “Ha” yoki “Yo‘q” belgisini belgilang.

Gulzor shakli

I

32 metrlik sim chegarasini to‘liq o‘rab chiqishga yetadimi ?

II

Ha / Yo‘q

III

Ha / Yo‘q

IV

Ha / Yo‘q

Ha / Yo‘q

I shakl

II shakl

III shakl

IV shakl

O‘quvchilarning kompetentligini aniqlashga yo‘naltirilgan o‘quv topshiriqlaridan na’munalar ( matematika, fizika )

SUZISH HAVZASI

Grafikda rasmdagi suzish havzasiga to‘ldiriladigan suv hajmining vaqtga bog‘lanishi keltirilgan.

1-topshiriq: Berilgan formulalar ichidan suzish havzasiga to‘ldiriladigan suv hajmining vaqtga bog‘lanishini ifodalovchi formulani ko‘rsating.

A) V=100 t B) V=200 t C) V=400 t D) V=600 t

2-topshiriq: Suzish havzasiga 4 soatda to‘ldiriladigan suvning hajmi, 5 soatda to‘ldiriladigan suv hajmining qancha foizini tashkil qiladi?

Javob: 80 %

3-topshiriq: Suzish havzasida 200 m 3 suv bor bo‘lsa, yana qancha vaqtdan so‘ng suv havzasi to‘la holatga keladi?

Javob: 4 soat

O‘quvchilarning kompetentligini aniqlashga yo‘naltirilgan o‘quv topshiriqlaridan na’munalar ( matematika, biologiya )

BO‘Y O‘SISHI

1-topshiriq.

Grafikdan foydalanib 12 yoshdan so‘ng qiz bolalar bo‘yi o‘sishining o‘rtacha ko‘rsatkichi sekinlashganligini tushuntirib bering.

Javob: 12-14 yosh oralig‘ida qizlar bo‘yi 10 sm , o‘g‘il bolalar bo‘yi 18 sm ga o‘sgan.

2-topshiriq.

Grafikdan qaysi yoshlarda qiz bolalarning o‘rtacha bo‘yi o‘g‘il bolalarning o‘rtacha bo‘yidan baland bo‘lganligini aniqlang.

Javob: 11-13 yosh oralig‘ida

3-topshiriq.

Grafikda qaysi yoshlarda o‘g‘il va qiz bolalar bo‘ylarining o‘rtacha ko‘rsatkichi teng bo‘lganligini ko‘rishimiz mumkin. (yoshini va bo‘yi balandligini ko‘rsating)

Javob : 11 yoshda 145 sm, 13 yoshda 160 sm

Diagrammada o’g’il va qiz bolalar bo‘yining o‘rtacha o‘sish grafigi ko‘rsatilgan.

Xalqaro baholash dasturlari tadqiqotlariga tayyorgarlik ko‘rish yuzasidan kelgusi vazifalar

O’qish (ona tili), matematika va tabiiy fanlarni (fizika, kimyo, biologiya, geografiya) o‘qitishda zamonaviy pedagogik texnologiyalar, interaktiv metodlardan samarali foydalanish

Tabiiy fanlarni (fizika, kimyo, biologiya, geografiya) o‘qitish jarayonida fanlararo integratsiyani kuchaytirish, fanni turli sohalarga va hayotiy jarayonlarga bog’lab o’qitish

Fizika, kimyo va biologiya fanlaridan amaliy mashg‘ulotlarni (laboratoriya, masalalar yechish) yanada samarali tashkil etish

Sinfdan tashqari fan to‘garaklarida o‘quvchilarning kognitivlik va kreativlik xususiyatlarini rivojlantirishga yo’naltirilgan mavzularda mashg‘ulotlar olib borish

Xalqaro baholash dasturlari tadqiqotlariga tayyorgarlik ko‘rish yuzasidan kelgusi vazifalar

O‘quvchilarning kognitivlik va kreativlik xususiyatlarini aniqlashga yo’naltirilgan o‘quv topshiriqlarini yaratish va joriy, oraliq, yakuniy nazoratlarda muntazam ravishda qo‘llash

Aniq, tabiiy va filologiya yo‘nalishdagi tayanch maktablari seminarlarida xalqaro baholash dasturlari, ularda foydalanadigan topshiriqlar bo‘yicha mashg‘ulotlar olib borish

* Umumta’lim maktablarini zamonaviy axborot kommunikatsiya vositalari, internetdan foydalanish imkoniyatini va sifatini yaxshilash

** Umumta’lim maktablarida o‘quvchilarning amaliy ko‘nikmalarini shakllantirilishini baholashga qaratilgan sinovlarni tizimli ravishda o‘tkazib borish

* Umumta’lim maktablari direktorlari mas’ul hisoblanadi.

** VXTB, TXTB Ta’lim sifati monitoringi inspektor-metodistlari mas’ul hisoblanadi.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!