Тау-кен институтын бітірген. ?лы Отан со?ысына ?атыс?ан.
1947-67 жылдары
?аза? мемлекеттік филармониясыны? директоры, ?аза? мемлекеттік к?ркем ?дебиет баспасыны? редакторы, «?аза?фильм» киностудиясында сценарий редколлегиясыны? м?шесі.
І.Есенберлинні?1956 жылы орыс тілінде жазыл?ан «Песня о человеке» романы1958 жылы ?ытай тіліне? «?ашы?тар романы ?збек тіліне аударылды.К?птеген шы?армалры орыс тіліне аударылды. «К?шпенділер» тарихи роман
1. Тарихи роман дегеніміз не?
Тарихи романдар деп - ?ткен тарихты? ма?ызды о?и?аларын ?айта жа??ыртып, оларды к?ркем т?рде баяндайтын романдарды айтады І.Есенберлин ?зіні? тарихи трилогиясында ?аза? еліні? ХУ-ХІХ ??. Т?уелсіздік ?шін табанды к?рестерін к?ркем суреттейді. Осы жолдарда?ы ?иынды?тардыішкі ?айшылы?тарды, адам ?атынастарын, оларды? ?рекеті мен мінез-??лы?тарын, сырт жаулармен шай?аста шыны??ан бірлікті, д?ст?рді,салт-сананы к?рсетеді.Тарихи жазба деректерге, шежіре ма?л?маттарына, а?ыз ??гімелерге с?йене отырып, ?аза? хал?ыны? тарихынын? аса ма?ызды т?старын ашып, к?птеген тарихи ?айраткерлерді? к?ркем т?л?асын жасайды.
Ілияс Есенберлин шығармашылығы жөнінде мәлімет «КӨШПЕНДІЛЕР» трилогиясы
Дайындаған: қазақ тілі және әдебиеті
пәнінің мұғалімі
Н.А. Хасенова
Тақырыбы: «Шығармашылығы жөнінде мәлімет.
«Көшпенділер» трилогиясы»
Сабақтың мақсаты:
А/ Білімділік:І. Есенберлиннің өмірі мен шығармашылығы жөнінде мағлұмат беру, трилогияның мазмұны мен кейіпкерлерімен таныстыру. ХУ-ХІХ ғасырлардағы қазақ халқының тарихи шежіресін түсіндіру.
Б/ Дамытушылық:Әдеби теориялық білімдерін арттыру, өз пікірлерін айтуға дағдыландыру. Ойлау, жүйелі салыстыру қабілеттерін жетілдіру.
Ә/Тәрбиелік:тарихи көркем шығармадағы ұлттық рухты негіздеп, ұлттық сананы қалыптастыру, адамгершілікке.адамдық сүйіспеншілік өсиеттерге. баулу, азаматтық, гуманистік қасиеттерді дарыту, еліне,халқына адал қызмет етуге тәрбиелеу Сабақтың көрнекілігі:І.Есенберлин шығармалары, электронды оқулық, слайд, кестелер, кинодискет, телевизор Сабақтың әдіс –тәсілдері:түсіндіру, талдау, сұрақ-жауап,венн диаграммасы Пәнаралық байланыс: тарих Сабақтың түрі :Дәстүрлі сабақ Сабақтың типі:жаңа білім беру. Сабақтың барысы:А/ Ұйымдастыру.
Тау-кен институтын бітірген. Ұлы Отан соғысына қатысқан.
1947-67 жылдары
Қазақ мемлекеттік филармониясының директоры, Қазақ мемлекеттік көркем әдебиет баспасының редакторы , «Қазақфильм» киностудиясында сценарий редколлегиясының мүшесі.
1967-71 жылдары
“Жазушы” баспасының директоры
1971 жылдан бастап
Қазақстан Жазушылар одағының екінші секретары
1983 жылы
Алматыда 68 жасында қайтыс болды.
І.Есенберлиннің қалам тартқан жанрлары: поэзия, проза, драматургия, кинодраматургия Шығармаларының жарық көруі
1940 жыл
Алғашқы өлеңдері жарық көрді. Алғашқы он бес жыл ішінде поэма” сынды шығармалары жарық көрді.
1945 жылы
“Айша”, “Сұлтан” поэмалары жарық көрді.
1949 жылы
“Адамгершілік туралы жыр» өлеңдер жинағы жарық көрді.
1959 жылы
«Біржан сал трагедиясы» дастаны жазды
“Адам туралы жыр” повесі жарық көрді.
1960 жылы
«Өзен жағасында» повесі жарық көрді.
1965 жылы
“Толқиды Есіл” повесі жарық көрді.
1966 жылы
“Айқас” романы жарық көрді. “Айқас” романы үшін І.Есенберлинге Абай атындағы мемлекеттік сыйлықтың иегері деген атақ берілді.
1968 жылы
«Айқас» романына Қазақ КСР Мемлекеттік сыйлығы берілді.
1967 жылы
«Қатерлі өткел» прозасы
1968 жылы
“Ғашықтар” романы
1969 жылы
«Қаһар»
1971 жылы
«Алмас қылыш»
1972 жылы
“Алтын құс” романы
1973 жылы
«Жанталас»
1974 жылы
“Көлеңкеңмен қорғай жүр”
1978 жылы
“Маңғыстау майданы”, “Аманат” романдары жарық көрді
І.Есенберлиннің1956 жылы орыс тілінде жазылған «Песня о человеке» романы1958 жылы қытай тілінеғ «Ғашықтар романы өзбек тіліне аударылды.Көптеген шығармалры орыс тіліне аударылды. «Көшпенділер» тарихи роман
1. Тарихи роман дегеніміз не?
Тарихи романдар деп - өткен тарихтың маңызды оқиғаларын қайта жаңғыртып, оларды көркем түрде баяндайтын романдарды айтады І.Есенберлин өзінің тарихи трилогиясында қазақ елінің ХУ-ХІХ ғғ. Тәуелсіздік үшін табанды күрестерін көркем суреттейді. Осы жолдардағы қиындықтардыішкі қайшылықтарды, адам қатынастарын, олардың әрекеті мен мінез-құлықтарын, сырт жаулармен шайқаста шыныққан бірлікті, дәстүрді,салт-сананы көрсетеді.Тарихи жазба деректерге , шежіре мағлұматтарына , аңыз әңгімелерге сүйене отырып, қазақ халқының тарихынынң аса маңызды тұстарын ашып, көптеген тарихи қайраткерлердің көркем тұлғасын жасайды.
«Көшпенділер» трилогиясы үш романнан тұрады. Кестемен жұмыс
Трилогияның қамтитын уақыты
Трилогияның романдары
Трилогиядағы тарихи тұлғалар
ХУ – ХІ ғасырлар
“Алмас қылыш”
Әбілқайыр хан
ХІІ – ХУІІІ ғасырлар
“Жанталас”
Жәнібек хан, Керей хан
ХІХ ғасыр
“Қаһар”
Асан қайғы, Қазтуған,Абылай хан,Бұқар жырау, Кенесары хан, Ағыбай батыр
Тарихи оқиғалардың трилогияда бейнеленуі
1) “Алмас қылыш”романында ХУ –ХУІ ғасырларда Қазақ хандығының құрылуы Әбілқайыр, Жәнібек, Керей хандардың тақ үшін таласы, қазақ руларының бірлесу идеясының басым суреттелуі 2) “Жанталас” романында ХУІІ –ХУІІІ ғасырларды Қазақстанның шетел басқыншыларымен күрес және Әбілқайыр ханның Қазақстанның Батыс бөлігімен Ресей патшалығы қол астына кіруі. Қалмақ хандығының қазақ еліне опасыздық шапқыншылығы,Алакөл маңайында, Ордабасы өңірінде болған қырғын ұрыстар, Ресей патшалығының қол астына кірген Әбілқайырдың түпкі армандарының жеке басындағы түңіліс суреттері 3) “Қаһар”романында ХУІІІ ғасырда Абылай хан бастаған қазақ халқының қалмақ басқыншыларын біржолата талқан етуі. Абылайдың қазақ елін дербес Қазақ хандығына біріктіру әрекеттері. Абылай хан мен оның батырларының ел тәуелсіздігі үшін күрестегі ерлік , даналық істері.
Абылай ханның қазақ елін біріктіру жолындағы жанталас күйзелістері
«Көшпенділер» киносынан үзінді көрсету. «Алмас қылыш» бөлімінде басты кейіпкер Әбілқайыр ,Жәнібек, Керейлер. Кейіпкерлерін талдау
Әбілқайыр
1
2
Айлакер, ақылды, айбарлы ел басшысы
өз мақсаты жолында ешбір арамдық, азғындықтан тайынбайтын мейірімсіз, қанды қол
Романнан үзінділер оқып танысу.
1. Шыңғысханның балаларына өсиеті
2.Абылай мен Бұқар жырау
4. Уали сұлтанның баласы Абылай
3. Батыр Баян мен Ноян
4. Абылайдың ақ бурасы
5. Абылайдың түсі
6. Абылайдың өлер алдындағы өкініші
7. Абылай хан мен сұрша қыз хикаясы Венн диаграммасы ТРИЛОГИЯ
Тарихи хроника
Әскери салт-дәстүр
Ерлікті, батырлықты дәріптеу
Хандыққа талас
Прозалық шығарма
Қазақ халқының өмірі
Рулық жікшілдік
Кейіпкерлер оқиғалары
шынайы өмірде болған
Эпопея
Әдеби роман
Тұрмыстық салт-дәстүр Ақындықты, азаматтықты дәріптеу
Болыстыққа таласу
Сұрақтар мен тапсырмалар:
І.Есенберлиннің шығармашылық жолы қалай басталды?
Жазушының қандай кітаптары бар?
«Көшпенділер» трилогиясының идеялық мазмұны, үш кітапта суреттелген кесек кейіпкерлердің іс-әрекеттері мен көздеген мақсаттары
Қай шығармасы үшін жазушы Абай атындағы мемлекеттік сыйлықты алды?
Романның мазмұнын меңгерту, тақырыбы мен идеясын ашу, өз ойын ашық айта білуге үйрету.
Күтілетін нәтижелер
Оқушы «Қаһар» романының мазмұнын меңгереді, романның басты кейіпкері К.Қасымұлы туралы білімін жетілдіреді.
Сабақ түрі
Жаңа сабақ
Тапсырмалар
Әбілхайырханға мінездеме береді «Жанталас» романы бойынша, «Қаһар»романының мазмұнын баяндайды, Кенесарының әдеби, тарихи бейнесін ашады, роман желісі бойынша шежіресін жасайды, әдеби-тоериялық талдау жүргізеді.Қасым төре мен Нысанбай жыршының, Төлебай батырдың портретін табады. АВС деңгейлі тапсырмаларды орындайды.YouTube сайтынан «Көшпенділер» бейнеролигінен алған әсері мен өзіндік талдауын ойтолғанысын жазады. Топтық жұмыс.
Керекті жабдықтар
А3 форматы, маркер,интербелсенді тақта, Кенесары портреті
Сабақ барысы
Сабақ кезеңдері
Мұғалім әрекеті
Оқушы әрекеті
Кіріспе
1.Сыныппен амандасу.
2. «Мен сыныппен жұмысты қалай бастаймын»
Оқушылар өз бойындағы жақсы қасиеттерін айтып бастайды.
3.Оқушыларды топқа бөлу.
ІІ.Сыныптың білім деңгейін анықтау.
1.І.Есеберлиннің өмір сүрген жылдарын ата. Жазушының балалық шағы тарихтағы қай кезеңмен сәйкес келеді?
2. І.Есеберлинн Қазақ тау-кен институтын қай жылы тәмамдады?
3.Жазушы ІІ Дүниежүзілік соғыстан елге қашан оралды?
4. І.Есеберлин қай жылы 10 жылға бас бостандығынан айырылды?Не себептен?
ІІІ.Алдыңғы сабақты қысқаша қайталау.
1. І.Есеберлин алғашқы туындысын қандай жанрда жазды?
2. Жазушының проза жанрына қалам тартуы өмірінің қай кезеңімен сәйкес келеді?
3. Тарихи роман дегеніміз не?
4. І.Есеберлиннің жазушылық орнын белгілейтін шығармаларын атаңыз.
5. «Алмас қылыш», «Жанталас», «Қаһар» романдары қазақ тарихының қай кезеңдерін қамтиды? Осы үш роман қандай кітапқа біріктірілді?
6. «Алмас қылыш» романының басты идеясы не?
7. Шығармада кімдердің бейнелері жасалған?
8. «Жанталас» романының І бөлімінде қандай тарихи оқиғалар бейнеленеді?
9. «Жанталас» романының ІІ бөлімінде қандай тарихи оқиғалар бейнеленеді?
10. «Жанталас» романында қазақ халқының ХҮІІІ ғасырда жоңғар басқыншыларына қарсы азаттық күресі кімнің әңгімесі арқылы баяндалады?
11. «Жанталас» романында Әбілхайыр ханның ішкі психологиялық дүниесі қалай беріледі?
ІҮ. Сабақ тақырыбын білдіретін мәселелерді анықтау.
Оқушылар І.Есенберлиннің қандай шығармалары бар?
«Көшпенділер» трилогиясына қандай кітаптары біріктірілген?
«Қаһар» дегенді қалай түсінесіңдер?
Асем- көңілді, Нұрсұлтан – күлдіргіш.
Күтілетін жауап.
І.Есеберлиннің өмір сүрген жылдары 1915-1983жж. Балалық шағы ашаршылық кезеңге сай келеді.5жасында тұл жетім қалып,балалар үйіне тапсырылады.
2.1940жылы аяқтап,Жезқазғанға жұмысқа жіберіледі.Сол жылы күзде Қызыл әскер қатарына шақырылып,Рига әскери училищесінде оқып,соғысқа аттанады.
3.1942 жылы қатты жарақаттанып,госпитальге түсіп, бір жылдан соң елге оралады.1943 жылы.
4. 1937 жылы атылып кеткен әділет халық комиссары Х.Жүсіпбековтың қызыне үйленіп, қайыненесін АЛЖИР ден алдырғаны үшін 1949 жылв 10 жылға бас бостандығынан айырылды.
ІІІ.
1.Мектеп жасында қабырға газетін е өлеңдер жазудан бастаған «Айша», «Сұлтан» поэмалары 1945,1949жж шыққан.
2. Жазушы жазасын өтеп келген соң прозаға көшті.
3.Тарихи романдар деп - өткен тарихтың маңызды оқиғаларын қайта жаңғыртып, оларды көркем түрде баяндайтын романдарды айтады.
6. «Алмас қылыш» романының басты идеясы – қазақ руларының бірлесу,бір хандықта ынтымақ құру мәселесі көтеріледі.
Тұсаукесер
«Қаһар» романының тақырыбы мен идеясын ашып мазмұнын қысқаша баяндаймын.
3 топқа 3 түрлі тапсырма беріледі.
Тапсырмалар бойынша жұмыстанады.
1-топ. Кенесары Қасымұлының шежіресін роман желісі бойынша постерге шығарады
2-топ.Нысанбай жыршының портретін романнан табады. Мінездеме береді.
3-топ.Кенесары Қасымұлының тарихтағы, әдебиеттегі бейнесін баяндайды.Мінездеме береді.
Негізгі бөлім
І. А-деңгей.1.Романда Хиуа хандығымен Россия патшасының бейнесі қалай беріледі? Салыстырыңыз
2.Романда қазақтың қандай салт дәстүрлері көрініс табады?
3.Кенесары Ақмола бекінісіне шабуылды қашан бастады?
В-деңгей
1. Романнан Төлебай батырдың шыққан тегі мен портретін тап.
2. Есенгелді мен Саржанның қазасын естіген соң Қасым төренің бейнесі ішкі психологиялық жан күйзелісі қалай суреттеледі?
3.Сенің пікіріңше, «Абылайдың жолын қуу...»
С-деңгей (жоғары)
«Абылай хан болар жылы жылы Қызылжар қорғаны, одан 25 жыл бұрын Ескі Семей бекіністері салынды»-деп отыратын Қарт Қожақ шежіресінде.Қызылжар қорғаны мен Семей бекінісі қай жылдары салынған?
( 1771,1746жж)
2.Қасым Төренің күміс қынды сапысын, білтелі құлдыр мамай түрке мылтықты Кенесарыға беруінде қандай мән бар?
3.Кенесары елді Ұлытауға көшірунің басты себебі не?
4. Ақмола бекінісін алуда Кенесары қандай әскер ойынын тиімді қолданды?
Тас жүрек,жеңілсең қанға бояйды,қорқау қасқыр сияқты,өлексеңді талай береді,қорыққандарын ғана сыйлайды
Бұқараны аты-жөні жоқ қыра бермейді, оқ-
қа байлап, Сібірге айдаса жақсыларын ғана айдайды
А,В,С деңгейлі тапсырмаларды орындайды?
Бейнероликтен алған әсері мен өзіндік талдауын, ойтолғанысын жазады.
Қорытынды
Тест тапсырмасы беріледі.
Бағалау
Тест тапсырмасын орындайды. Бір-бірінің тест жұмысын тексереді
Сабақтың өзіндік талдауы
Сабақтың кіріспе бөлімінде сыныптың білім деңгейін анықтау мақсатында оқушыларға жоғары және төмен мәртебелі сұрақтар қою арқылы алдыңғы сабақты сыныптағы 24 оқушының 20 меңгергенін білдім, 4 оқушы сабаққа дайындалмаған. Оқушыларға «Қаһар» романының мазмұнын оқып келу күн ілгері тапсырған едім. Оқушылар Мерсердің зерттеуіне сәйкес, әңгімелесу оқушылардың білім алуының ажырамас бөлшегі болып табылады.(39-б.Мұғалімдерге арналған Нұсқаулық) романның мазмұны бойынша өз түсінгендерін топта әңгімелеп айтты. Кейін үш топқа үш түрлі тапсырма бердім. Топтық жұмысты қорғауда Есен Нұржауған мен Тоққожина Нұржаннаттың көшбасшылығын айқын көрінді. А деңгейіндегі тапсырмаларды А+ , -А, А , В деңгейіндегі тапсырмаларды В***,В**, В, С деңгейіндегі тапсырмаларды С*, С**, С ерекшелеп бөлек дайындап әкелдім. Бұл тапсырманы барлық оқушы орындады. Әр тапсырма оқушының когнитивті даму деңгейіне сәйкестендіріп құрылса да орындай алмаған тұстары болды. А деңгейіндегі 3 тапсырманың екеуін орындаған, біреуі ашық қалғаны. Тапсырманың біреуін орындап, екеуін орындай алмаған оқушылар болды. А деңгейіндегі 3 тапсырманы толық орындаған оқушы болған жоқ. В деңгейіндегі тапсырмаларда 5 тапсырманың үшеуін орындап екеуін орындай алмаған, не төртеуін орындап біреуін орындай алмаған оқушылар болды. Жалпы А деңгейіндегі 7 тапсырманың 4 толық орындалды. В,С деңгейіндегі тапсырмалардың барлығын оқушылар орындады. С деңгейлі тапсырмаларды орындауда Есен Нұржауған мен Ғабдолкәрім Асылайдың зияткерлік қабілеттіліктерін көрдім. Қорытынды бөлімде тақырыпқа сәйкес тест тапсырмасын орындаттым. Тестті сынып түгел дұрыс орындады. Кейін жұмыстарын бір-бірімен алмасып, тексерді. Бұл сабақ барысында постер жасау, оқушының білім деңгейіне сәйкестендірілген А,В,С деңгейлі тапсырмаларды орындау, жұппен бір-бірінің жұмысын тексеру жұмыс түрлерін бірінші рет қолдандым.
Сабақты бағалау
Сабақ барысында оқушылардың белсенділік деңгейі жақсы болды. Оқушылар топпен жұмыстанды. Осы жұмыс түрлерін орындату арқылы оқушылардың шығарма мазмұнын толық меңгергенін білдім. Есен Нұржауған мен Ғабдолкәрім Асылайдың көшбасшылық қабілетін топтық жұмысты орындауында байқасам, зияткерлік қабілеттіліктерін С деңгейлі тапсырмаларды толық орындауынан көрдім.
