Галоўныя і даданыя члены сказа

Аддзел па адукацыі Віцебскага райвыканкама

ДУА “Суражская дзіцячы сад – сярэдняя школа імя Героя Савецкага Саюза М.П.Шмырова”

Урок беларускай мовы

ў 5 класе

па тэме

“Галоўныя і даданыя члены сказа”

Настаўнік беларускай мовы і літаратуры

Машканава С. А.

5 клас

Тэма: Галоўныя і даданыя члены сказа

Мэта:

• фарміраваць уяўленне пра ролю кожнага даданага члена ў саставе сказа і вызначаць, якімі часцінамі мовы яны выражаны;

Задачы:

паглыбіць веды вучняў пра галоўныя і даданыя члены сказа;

• выпрацоўваць уменне вызначаць і адрозніваць галоўныя і даданыя члены сказа;

• спрыяць выхаванню павагі да роднай мовы;

Тып урока: урок-пошук

Ход урока:

І. Арганізацыйна-матывацыйны этап.

Настаўнік (чытае ўрывак з верша Анатоля Грачанікава “Зіма”).

Святлее неба парасон,

Сняжынак ціхі перазвон.

І дрэвы ў казачным убранні

Страсаюць іней з голля ўранні.

Быдзёрыць нас прыход зімы.

Святлее свет - святлеем мы.

Сапраўды, не так і доўга засталося нам чакаць зіму, з марозам, са снегам. Але любая пара года прыгожая па-свойму.

• Хто з вас любіць зіму?

• Чаму вы любіце зіму?

Спадзяюся, што мы з вамі сёння на ўроку добра папрацуем, даведаемся шмат новага і цікавага.

ІІ. Вызначэнне тэмы і мэт урока (стварэнне праблемнай сітуацыі).

Настаўнік. Паглядзіце на дошку, тэма ўрока запісана не поўнасцю: “… і… члены сказа”.

• Якія члены сказа нам ужо вядомы?

• Які член сказа называецца дзейнікам? Выказнікам?

• Як называецца сказ, у якім ёсць толькі галоўныя члены сказа?

• Які сказ называецца развітым?

• Якія даданыя члены сказа вы ведаеце?

• Над якой тэмай мы будзем сёння працаваць? (вучні робяць вывад, што тэма ўрока - “ Галоўныя і даданыя члены сказа”.)

• Пра што мы сёння даведаемся на ўроку? Чаму будзем вучыцца?

На дошцы запісаны мэты ўрока:

Даведаемся:

1. Якія члены сказа з’яўляюцца… і …?

2. На якія … адказваюць … … … ?

3. Што абазначаюць … і …?

Навучымся:

1. Знаходзіць у сказе …

2. Ставіць пытанні да …

(Вучні вызначаюць мэты ўрока, дадаючы неабходныя словы.)

ІІІ. Актуалізацыя ведаў.

1. Прагляд інсцэніроўкі казкі.

Настаўнік. Я думаю, што ўсе вы любіце казкі, бо казкі заўсёды вучаць добраму, карыснаму. Трэба чытаць казкі, каб стаць мудрымі і разумнымі. І сёння на ўроку мы звернемся да казкі. Зараз вы убачыце інсцэніроўку казкі “Падарожжа галоўных членаў сказа”.

Інсцэніроўка

Выходзяць аўтар, Дзейнік “Зіма” і Выказнікі “Прыйшла” “Прынесла”.

Аўтар: У адной вялікай краіне Сінтаксіс, у раёне Сказа, жылі-былі тры хлопчыкі: Дзейнік “Зіма” і Выказнікі “Прыйшла” і “Прынесла”.

Дзейнік: Зіма (вешае на дошку таблічку са словам “Зіма”).

Першы выказнік: Прыйшла (вешае на дошку таблічку са словам “Прыйшла”).

Другі выказнік: Прынесла (вешае на дошку таблічку “Прынесла”).

Аўтар: Яны вельмі сябравалі і заўсёды разам гулялі, весяліліся, але ніколі не выходзілі за межы свайго мястэчка, якое называлася “Неразвіты сказ”: у ім жылі толькі галоўныя члены сказа – Дзейнік і Выказнік.

Аднойчы нашы сябры рашылі падарожнічаць. Сабралі самае неабходнае і адправіліся ў дарогу. Ці доўга, ці коратка ішлі яны і нарэшце ўбачылі невялікі домік, каля яго сядзеў хлопчык. На яго кашулі былі вышыты перарывістыя лініі.

З’яўляецца Дапаўненне; у руках трымае пытанні ў скосных склонаў і таблічку са словам “Вецер”.

Дзейнік: Хто ты?

Першы выказнік: Што ты тут робіш?

Дапаўненне: Я даданы член сказа, Дапаўненне. Я абазначаю прадмет, на які накіравана дзеянне. У сказе я звычайна паясняю выказнік і адказваю на пытанні ўскосных склонаў (усіх, акрамя назоўнага).

Дзейнік: Не разумею!

Дапаўненне: А што ж тут незразумелага? Напрыклад: Хлопчык чытае (што?) кнігу.

Другі выказнік: Значыць, ты і мяне можаш паясніць?

Дапаўненне: Канешне. Прыйшла зіма і прынесла (што?) вецер (вешае таблічку са словам “Вецер” на дошку).

Дзейнік: Як цікава! А пойдзем разам з намі падарожнічаць.

Аўтар: Дапаўненне сабрала ўсе свае рэчы ( пытанні ўскосных склонаў), і новыя сябры пайшлі далей. Праз нейкі час яны ўбачылі домік і вырашылі туды зайсці. Там таксама жыў хлопчык, кучаравы і вельмі прыгожы. На яго адзенні вышыты хвалістыя лініі.

З’яўляецца Азначэнне, у руках трымае таблічку з надпісам “Сцюдзёны”.

Дзейнік: Хто ты?

Першы выказнік: Што ты тут робіш?

Азначэнне: Я даданы член сказа, Азначэнне. Абазначаю прымету прадмета і адказваю на пытанні які? якая? якое? якія? чый? чыя? чыё? чые? Я звычайна паясняю той член сказа, які выражаны назоўнікам.

Дапаўненне: А мяне ты можаш паясніць? Бо дапаўненне “вецер” выражана назоўнікам.

Азначэнне: Магу. Прыйшла зіма і прынесла вецер (які?) сцюдзёны. (Вешае таблічку са словам “Сцюдзёны”.

Другі выказнік: (задумліва ). Прыйшла зіма і прынесла сцюдзёны вецер. Мне падабаецца! Хочаш з намі разам падарожнічаць?

Азначэнне: Хачу. І вам будзе весялей і мне цікавей.

Аўтар: Азначэнне сабрала свае пытанні, і новыя сябры пайшлі далей.

Неўзабаве ім сустрэўся яшчэ адзін хлопчык. Яго кашуля таксама была прыгожа вышыта, на ёй былі нейкія дзіўныя рысачкі і кропачкі.

З’яўляецца Акалічнасць на яго адзенне нашыты пытанні дзе? куды? адкуль? калі?; у руках ён трымае таблічку са словам “Раптоўна” .

Дзейнік: Як цябе завуць?

Першы выказнік: Чым ты займаешся?

Акалічнасць: Я даданы член сказа, Акалічнасць. Я абазначаю месца, час, спосаб дзеяння і адказваю на пытанні калі? дзе? куды? як? Звычайна паясняю выказнік, выражаны дзеясловам.

Першы выказнік: Мяне ты таксама можаш паясніць?

Акалічнасць: Так. Прыйшла зіма прынесла сцюдзёны вецер. Прыйшла (як?) раптоўна. ( Вешае таблічку са словам “Раптоўна”).

Дзейнік: Раптоўна прыйшла зіма і прынесла сцюдзёны вецер. Як прыгожа! Давайце сябраваць і разам падарожнічаць, бо сябрам заўсёды весялей і цікавей.

Усе: (Хорам). Згода.

Аўтар: З таго часу галоўныя і даданыя члены сказа вельмі пасябравалі і ніколі не расставаліся. Неўзабаве яны даведаліся, што падарожнічалі ў той частцы краіны Сінтаксіс, якая завецца “Развіты сказ”.

1. Чаму мястэчка, у якім засталіся жыць героі казкі, называецца “Развіты сказ”?

2. З якімі даданымі членамі сказа вы сустрэліся ў казцы?

3. Запішыце сказ, падкрэсліце ўсе члены сказа.

Раптоўна прыйшла зіма і прынесла сцюдзёны вецер.

ІV. Фізкультхвілінка.

Кожны дзень спазаранку

Робім мы зарадку. (хада на месцы)

Вельмі падабаецца нам рабіць па парадку

Гэтую зарадку:

Весела крочыць, (хада)

Рукі паднімаць, (рукі ўверх)

Прысядаць і ўставаць, (прысяданне 4-6 разоў)

Скакаць і скакаць. (10 скачкоў)

V. Самастойная работа.

Вучні індывідуальна запаўняюць “табліцу з белымі плямамі”, у час працы яны могуць карыстацца вучэбным дапаможнікам.

1.

Даданыя члены сказа

Даданыя члены сказа	Што абазначаюць?	На якія пытанні адказваюць?	Чым выражаюцца?	Графічнае абазначэнне
1. дапаўненне	прадмет	Пытанні ўскосных … склонаў	Назоўнікам, займеннікам	----------------
2. … азначэнне	... прымету прадмета	... які? якая?якое? якія? чый? чые? чыё? чыя?	Прыметнікам, займеннікам, іншымі часцінамі мовы	...
3. … акалічнасць	Месца, …час, спосаб дзеяння	… дзе?куды? адкуль?як?	Назоўнікам з прыназоўнікам, …	…

VІ. Карэкцыйны этап

Франтальная праверка выканання; запоўненая табліца вывешваецца на дошцы

2. Падбярыце прыметнікі да слоў-прадметаў.

Словы-прадметы	Які? Чый? (чыя?чыё?)
Маці мова настаўнік паліто сабака гусь

3. Складзіце сказ, у якім прысутнічалі б усе члены сказа. На дошцы запісаны неразвіты сказ.

Выпаў снег.

Як можна развіць гэты сказ? ( Раніцай на галінкі дрэў выпаў пушысты снег.)

4. Дапішыце словы ў сказах.

• (Калі?) ... вучань ... (як?) адказваў настаўніку правіла .

• (Адкуль?) ... (куды?) вучань ішоў ... (як?).

• (Калі?) ... птушка спявала ... (як?) сваю прыгожую песню.

VІІ. Рэфлексія.

Настаўнік. Заканчваецца наш урок. Давайце падвядзём вынікі.

• Над якой тэмай мы працавалі?

• Пра што мы даведаліся?

• Якія цяжкасці ў вас узніклі? Ці справіліся вы з імі?

На наступным уроку мы будзем больш трэніравацца ў вызначэнні даданых членаў сказа, вучыцца ўжываць іх ва ўласным маўленні.

VІІІ. Выстаўленне адзнак.

Дамашняе заданне.

Напісаць звязны тэкст на тэму “Хто як спявае”.

6