?ызылорда облысы, ?азалы ауданы, ?.М?ратбаев атында?ы №91 орта мектепті? ?аза? тілі мен ?дебиеті п?ніні? м??алімі Жалимбетова Индира
?аза? тілі 6-сынып
Саба?ты? та?ырыбы: Дара с?здер мен к?рделі с?здер. Саба?ты? ма?саты:
а) білімділік: о?ушылар?а с?з т?л?асы жэне дара с?здер мен к?рделі с?здер жайлы
толы? т?рде мэлімет беру.
?) дамытушылы?: ой - ?рісін, ойлау белсенділігін, с?йлеу шеберлігі, тіл мэдениетін дамыту.
б) т?рбиелік: о?ушыларды елін, жерін, Отанын ?адірлей білуге, адамгершілікке,
е?бекс?йгіштікке, тэрбиелеу.
Саба?ты? т?рі: ?алыпты саба?
Саба?ты? ?дісі: т?сіндіру, суреттеу, салыстыру, э?гімелеу, с?ра?-жауап, бекіту. Саба?ты? к?рнекілігі: дидактикалы? материалдар, кестелер, кеспе ?а?аздары, т.б. Саба?ты? формалары: жеке баламен, топпен, сынып ?жымымен ж?мыс ж?ргізу. Саба?ты? типтері: кіріспе, ?йымдастыру кезе?і, жа?а саба?ты т?сіндіру, бекіту, корытындылау.
Саба?ты? барысы:
1) ?йымдастыру кезе?і.
а)О?ушылармен сэлемдесу.
э)Кезекші мэлімдемесі.
б)Журнал бойынша т?гелдеу.
2) ?й тапсырмасын с^рау.
а) ?ткен саба?та ?тілген ережелерді с?раймын.
?) Жатты?у ж?мысыны? орындалу барысын дэптерлерінен тексеремін.,.
б) С?ра? кою ар?ылы ?ткен та?ырыпты бекітемін.
в) Д?птерлерін алмастырамын.
3)Жа?а саба?ты т?сіндіру.
Б?гінгі жа?а саба?та о?ушылар?а «Дара с?здер мен к?рделі с?здер» та?ырыбы жайлы т?сіндіремін.
С?здер ??рамы жа?ынан дара жэне к?рделі болып екіге б?лінеді. Бір ?ана т?бірден т?ратын негізгі жэне туынды т?бір с?зді дара с?з дейді. Мысалы: ?ке, жол-дас, ауыл, аялдама сия?ты с?здер дара болып есептеледі. Себебі б?л с?здер бір ?ана негізгі (?ке, ауыл) немесе туынды т?бірден (жол-дас: т?бірі- жол, -дас-ж?рнак; аял-да-ма: т?бірі - аялда, -ма -ж?рна?) т?рады.
Екі немесе одан да к?п т?бірден к?ралган с?зді к?рделі с?з дейді. Мысалы, ?ке-шеше, ауыл-айма?, ашудас, ?остура, бозторгай, ?араторы, он ?ш сиякты с?здер к?рделі с?здер болып табылады. Себебі б?лар кемінде екі т?бірден ??рал?ан: ?ке-шеше (?ке ж?не шеше), ауыл-айма? (ауыл жэне айма?), ашудас (ашу немесе ащы жэне тас), боз торгай (боз жэне торгай), цара торы (цара жэне торы), он ?ш (он ж?не ?ш), ?осшура (?ос~екі, шура-тау). К?рделі с?здер жасалу жолына карай т?рт т?рлі болады: біріккен с?здер (б?гін, жаздыг?ні), ?ос с?здер (?лкен-кіші, ая?-таба?), ?ыс?ар?ан с?здер (А?Ш, Б¥¥), тіркесті с?здер (ш?бар ат, кара к?к, ж?з бес).
С?йтіп к?рделі сездер, бір жагынан, с?з тудыруды? (с?зжасамны?) белгілі жолдары (біріктіру, косарлау, тіркестіру) ар?ылы жасал?ан жа?а с?здер болса, екінші жа?ынан, к?рделі т?бір, я?ни т?бірді? ?зінше бір т?рі болып табылады.
Міне осылайша жа?а саба?ты т?сіндіріп бол?ан со? о?ушыларды? жа?а та?ырыптан ал?ан білімдерін тексеру ма?сатында Абай шы?армашылы?ында?ы к?рделі с?здер ?олданысын о?ушыларды? теориялы? білімдерін практикада ?олдану жэне пракгикалы? білім дэрежелерін одан эрі ке?ейту, о?ушыларды? ой-?рісін, сауаттылы?ын, тілін дамытып, дамыта о?ытамын.
?р топтан о?ушылар шы?ып, ?тілген та?ырыпты пысы?тайды.
"А?ын" тобы
Алгоритмдік де?гей
"Абай - а?ын, данышпан, лирик" та?ырыбын ашамыз.
М?тіндермен ж?_мыс. О?ушы?а Абай ?мірі мен шы?армаларынан ?зінді беріледі.
1. "А?ын" 2. "Данышпан" 3. "??лама"
Абай келбеті Абай жері Абай ?мірі
Тапсырма. 1. Мэтін мазм?нын айту.
2. Мэтін ішінен к?рделі с?здер іздеу.
3. ?осымша мэлімет айту.
Абай шы?армашылы?ынан.
Абайды? таби?ат лирикасы т??ірегінде:
Жаз К?з Жаз?ыт?ры
1. М?нерлеп о?у.
2. К?рделі, дара с?здерді табу.
3. Септік жал?аулы с?здерді табу.
4. К?птік жал?аулы с?здерді табу.
Т?уелдеуге:
Ауыл Жыл?ы Ел
(?р ?атардан 1 о?ушыдан талдайды).
Міне, осылайша жа?а саба?ты т?сіндіріп, дамыта о?ыту технологиясын ?олданып бол?ан со? жатты?у ж?мыстарын орындатамын. Ал?аш?ы орындалатын тапсырма: 75-жатты?у ж?мысыны? шарты т?мендегідей: Т?мендегі с?здерді? кайсысы дара, кайсысы к?рделі (»?здер екенін ажыратып айты?дар.
Келесі тапсырма: 76-жатты?у ж?мысыны? шарты: К?рделі сез т?рлеріне мысалдар тауып жазы?дар.
Саба?ты? ?орытындысы.
а) С?ра? ?ою ар?ылы жа?а саба?ты ?орытындылаймын.
э) О?ушыларды? берген жауаптарына ?арай б білімін ба?алаймын.
б) ?йге тапсырма: 77-жатты?у ж?мысыны? шарты т?мендегідей: Берілген к?рделі
сездерді катыстырып, с?йлем ??рап жазы?дар.
