К?ні: П?ні: ?аза? ?дебиеті Сыныбы: 11
Cаба?ты? та?ырыбы : «Жар? етпес ?ара к??ілім не ?ылса да»
(ХІ сынып,М?хтар ?уезовті? «Абай жолы» роман-эпопеясында?ы ?йел-ана та?ырыбы)
Саба?ты? ма?саты: білім беру – романда?ы ?йелдер бейнесін ашу;танымды? – Абайды? ?йел-ана,?ыз-та?дыр,махаббатта?ы ізгілік идеясын ?лгі ету; т?рбиелік – о?ушы?а Абайды? адамгершілік,имандылы? ?а?идаларын ?мірлік ?станым етуге ба?ыт беру.
Саба?ты? ?дісі: аралас саба?,СТО технологиясы.
К?рнекілік:Абайды? портреті,иллюстративті т?рлі т?сті таблицалар,техникалы? деректі суреттемелер.
Пайдаланылатын о?улы?,к?мекші ??рал:М.?уезов «Абай жолы» эпопеясы; «Жар? етпес ?ара к??ілім.»
(Абайды? ?ле?дер жина?ы); Свет?али Н?ржанов «Та? ?ауызын жар?анда» ?ле?дер жина?ы. «?аза?ты? би-шешендері» жина?ы.
Саба?ты? ?ту кезе?дері.
І.?йымдастыру. Сынып о?ушыларымен амандасамын.К??іл к?йлеріне,кабинетті? б?гінгі саба??а дайынды?ына к??іл аударамын.О?ушыларды т?гендеймін.
Свет?али а?ынны? жа?а жыр жина?ында?ы Абай ?лылы?ын паш ететін т?старын атап к?рсетемін.
ІІ.?ткен саба? тапсырмаларын тексеру ?шін бірнеше о?ушы?а кеспе карточкалар таратып,саба? барысында жауап алатынымды ескертемін.Ал б?гінгі талдау саба?ы к?рделі болатынды?тан бірден жа?а саба? материалына кіріспе жасаймын.
ІІІ.Б?гінгі саба? та?ырыбын та?та?а жазып к?рсетемін.
Б?л та?ырып ?лтымызды? ?р заман тал?ысынан ?тіп,?азір ?йел-аналарымыз ?о?амды? дамуда ?з биік орын алып отыр?анын естеріне сала кетемін.Ауыз ?дебиетіні? де небір ?лгілері б??ан со?пай ?тпейді.
Бірде Орта ж?здегі аржас Шорман т?рені? баласы М?са бір топ кісімен ата?ты Са???ла? бимен амандас?алы келе жатып,жанында?ыларды сынау ?шін мынадай бір с?ра? ?ойыпты:
А?ат деген немене?
Са?ат деген немене?
?анат деген немене?
Жанат деген немене?
Ханым деген немене?
?асында?ылар ананы айтып,мынаны айтып,биді? к??ілін таба алмапты.Оларды? жауаптарына к??ілі толмай келе жат?ан М?са осыны? м?нісін ?здері амандаса келген ата?ты би Са???ла?тан с?рапты Сонда «Ар?ынны? а?асы» атан?ан ?арт би былай деген екен:
Екі кісі ?рысса –
А?ат емей немене?! То?тыша?ты? терісі
Екі жа?сы с?йлессе – То?дырмаса суы??а -
Са?ат емей немене?! Жанат емей немене?!
Мінген аты? болдырмай, Адал болса ал?ан жар -
М?ре жерге жеткізсе – Ханым емей немене?!
?анат емей немене?! Жайлы болса мінезі -
Жаны? емей немене?!
Жесір дауында А?тайла? би ?орлы? к?рген ?ыз баланы? та?дырына ара т?сіп,оны? бас бостанды?ын былай ?ор?а?ан екен:
Жа?сы ту?ан ?ыз бала
Батыр ту?ан ?лмен те?.
Сатылса мал?а ?арындас –
Есікте ж?рген к??мен те?.
Жабыр?ап к??ілі ашылмай,
?ара??ы болар т?нмен те?.
К?з жасын к?рер пенде жо?,
?ай?ыны? дерті умен те?.
Еркі ?зінде болса,
Мына отыр?ан ?арындас
Болар енді кіммен те??!
Осылайша шынды??а ж?ртты? б?ріні? еріксіз басын игізіп мойындат?ан биді? айт?ышты?ынан ?ыз бала басына азатты? ал?ан екен.
?аза? хал?ы ?ыз с?лулы?ын ?уелден-а? жыр?а ?ос?ан.
Бет ажарын ?араса? –
Жаз?ы т?скен са?ымдай.
Ет ажарын ?араса? –
Терісінен айыр?ан
Арпа- бидай а? ?ндай.
«?ал?атай отыр ма екен,жатыр ма екен
А??удай к?л шай?а?ан аппа? болып!.»
«Жа?сы ?ыз – жа?ада?ы ??ндыз,
Жа?сы жігіт – аспанда?ы ж?лдыз».
Осылайша ?ткенге оралып,?лтымызды? ?йел-Ана та?ырыбына ?уелден-а? бей-жай ?арама?анын д?лел етемін.
IV. Хрестоматияда?ы Абайды? То?жанмен е? ал?аш С?йіндікті мекені – Т?йе?ркеш жеріндегі кездесуі туралы баяндайтын т?старын тап?ызып,о?ытамын(245249-беттер).То?жан портретін ?зім м?нерлеп о?ып беремін. «Портрет», «мінездеме», «пейзаж» ??ымдары бойынша с?ра?тар?а жауап алып,теориялы? білімдерін пысы?таймын.
V. О?ушылар?а берілген кеспе карточкалар?а жауаптар алынады.
- Абайды? Абай болуына ?сер еткен ?мірлік ?ш «к?зі» ?андай еді?
- Абайды? ?з ?кесі ??нанбай?а деген к?з?арасы ?андай болды?
- Абай ?лкендер алдында ?депті болуды кімнен ?йренді?
(?жесі мен анасы ?лжан та?лымы.)
- Абай ?з ?ле?дерінде к?п сына?ан ?аза?ты? бойына сі?ген мінездері.
«Абай жолы» романы бойынша ?ткен саба?тарды еске ала отырып,та?та?а Венн диаграммасы бойнша талдау жасатамын. (Ескерту.Т?мендегі жауаптарды о?ушылар жетекші с?р?тар?а жауап бере отырып,?здері тауып талдайды.)
Осыдан барып Абайды? м??гілік махаббат та?ырыбы ?зіні? ?олы жетпей кеткен ?ашы?ы – То?жан?а арналу себебі ашылма?.?ашы?ы мен ?ке та?дауымен ал?ан жарына деген ?арым-?атынас сыры Абай к?зімен,жазушы шеберлігімен ашылады. (Б?гінгі саба? та?ырыбына айналып отыр?ан Абайды? осы аттас ?ле?ін ?зім ?нмен орындап беремін.)
Романда?ы бас?а да ?йелдер бейнесін ашу ?шін ?р т?стан т?рлі іс-?рекеттерінен ?зінділер о?ылады.Содан барып д?птерге ?р о?ушы кейіпкер ?йел-аналар?а ?ыс?аша сипаттама жазу тапсырмасы беріледі.Мысал?а о?ушылар тапсырманы мынадай ?лгіде жазып шы?ады.
Зере – байсалды а?ыл иесі,сабырлы ел анасы,?рпа?ына мейірбан,аздап а??аулау мінезі бар,Абайды? с?йікті ?жесі.
?лжан – ас?ан сабыр иесі,?стамды,??нанбайды? адал а?ылдас ?мірсерігі,Абай даналы?ыны? бастау б?ла?ы.
К??ке – ??нанбайды? б?лек ауыл отыр?ан б?йбішесі,мінезіні? шайпаулы?ынан ж?рт?а ж??ымсыз,тілді жан.
Ай?ыз – ??нанбайды? то?алы,т?ркіні кедей бол?анды?тан ?аза?-оша? ма?ында ?ал?ан.
Н?р?аным – жасы Абапйдан кіші ??нанбайды? ерке то?алы.Мінезі батымды,ірі істерге лайы?.??нанбайды билеп ал?ан.?з те?іне ?осылма?ан Н?р?аным та?дыр?а деген ?шін,??нанбай?а деген ?ыжылын еш?ашан жасырмай,?р ісіне батыл ?арсы шы?ып отыр?ан.Сол ?шін де Базаралымен жа?ын бол?ан.?аза?ты? к?п ба?ытсыз ?ызыны? бірі,?ал?мал ??рбаны.
?аражан – Т??ірбергеннні? б?йбішесі,Абайды? же?гесі.Мінезі ?ытымыр,?атал,сара?,тек ?ара басын ойлайтын Т?кежанны? ?зіне сай ?йел.
М?ніке – Ыс?а?ты? ?йелі.А?ылды,т?сіл?ой,айт?ыш бол?анымен ?рескел сезімсіздігі бар,к?йеуіне айт?анын істететін,?з ба?асын білетін,па?,еркетотай ?йел.
Еркежан,Зейнеп,Торымбала – Оспанны? ?йелдері.Б?рі де – мал?а сатыл?ан,та?дырына еріксіз к?нген,?аза?ты? ибалы да к?нбіс мінез ?йелдері.
Сарыапа? – ??нанбай ма?айында ??нанбайды? абыройын са?та?ан,?лжанны? к?тушісі,егде ?йел.
Керімбала,?мітей – ба?ыты ?шін к?ресуге дайын,біра? арманына жете алмай кеткен ?аза?ты? м??лы? ?ыздары.
Салтанат – Абайды с?йген,сол ?шін де ол ?амал?анда аба?ты?а ж?з сом беріп ??т?арып,азаматы?,досты? пейіл к?рсеткен,Абай ??рмет т?т?ан ер мінез ?ыз.
М?кен – Абайды? досы Д?рменні? с?йген жары,Абайды? ара т?суімен ба?ытын тап?ан ?ыз.
VI. Білім бекіту кезінде «Хат» тапсырмасы беріліп,о?ушы?а ой сал?ан Абай мен ?йел-аналар?а деген тол?аныстарына уа?ыт табамын.
VII. ?йден «Абай жолы» роман-эпопеясын тияна?тап о?уды,оны? адам болу жолында?ы ?ла?аты мен т?рбиесін естен шы?армауды тапсырамын.
VIII. Саба?ты ?орытындылау кезінде к?пке танымал,Абайды? ?йгерімге арнал?ан «К?зімні? ?арасы» ?нін о?ушылармен бірге айтып шы?амын.О?ушылардан алын?ан жауаптарды ба?алап,б?гінгі саба?ты ?орытындылаймын.
