Кейде сан есімдер зат есімсіз-а? ж?мсала береді. Ондайда сан есім ?рі затты? ма?ынаны, ?рі сол затты? санын, м?лшерін білдіріп т?рады.
Мысалы: То?саннан ?рі кетті, ж?зге де жетті. Осы с?йлемде то?саннан, ж?зге деген сан есімдер затты? ??ымды (то?сан жастан ж?не ж?з жас?а) ?рі оны? м?лшерін, санын білдіріп т?р. Сан есімдер ??рамына ?арай дара сан есім ж?не к?рделі сан есім болып б?лінеді.
Дара сан есім дегеніміз – бір т?бірден ??рал?ан негізгі ж?не туынды сан есім.
Мысалы: он, бес, екі, сегізінші, т.б.
К?рделі сан есім дегеніміз – екі немесе одан да к?п т?бірді? тіркесінен немесе ?осарлануынан жасал?ан сан есім.
Мысалы: екі ж?з, он екі, ?ш мы?, ?ш-т?рт, т.б.
І? Т?сінгенін тексеру.Кестемен ж?мыс
Кітаппен ж?мыс
56-жатты?у. М?тін мазм?нынан сан есімдерді теріп жазу.
59-жатты?у. М?тінні? ??рамынан дара сан есімдерді бір б?лек, к?рделі сан есімдерді бір б?лек екі ба?ан етіп жазу.
Де?гейлік тапсырма.
І де?гей
Дара, к?рделі сан есімдерді ?атыстырып, с?з тіркесін жазы?дар. 4,7,12,21.
ІІ де?гей
Дара, к?рделі сан есімдерді ?атыстырып, екі с?йлем жазы?дар.
ІІІ де?гей
Дара, к?рделі сан есімдерді ?атыстырып, ша?ын м?тін ??растыру.
? Бекіту
1. С?з ??рамынан сан есімдерді тауып, цифрмен жаз.
Т?бір, К?шік, То?ыз??мала?,
Кекіл, Балтыр, Т?ртпа?,
Сегізк?з, Дербес, Жетік.
2. Біз бесінші сыныпта ма?ал-м?телдерді ?ткенбіз, ?ане, ойымыз?а т?сірейік, сан есімдер ?андай ма?ал-м?телдерде бар екен.
3. Тапсырма; мына ма?ал-м?телдердегі сан есімдерді тауып жаз.
Білікті бірді жы?ар, білімді мы?ды жы?ар.
?І ?орытынды
Балалар, е? бірінші ?андай с?з табымен танысты??
Зат есім.
И?, зат есімні? бірінші болуы – адам баласыны? д?ниені танып білуі, е? бірінші на?ты заттарды танудан басталады.
Екінші ?андай с?з табымен танысты??
Сын есім.
И?, кез-келген затты? сапалы?, сынды? ?асиеттері болатыны с?зсіз, сонды?тан зат есімнен кейінгі орында сын есім т?рады.
Сан есім
Барлы?ы да есімдер.
?ІІ ?йге тапсырма
Ереже жаттау, 60-жатты?у.
?ІІІ ба?алау
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Балалар, біз сендермен сөз таптарын өтіп жатырмыз.
Қазақ тілінде қанша сөз табы бар?
Тоғыз.
Біз қандай сөз таптарымен таныстық?
Зат есім, Сын есім.
Енді бүгін біз тағы бір сөз табымен танысамыз. Ол үшін сендер мына сөз жұмбақты шешулерің керек.
С
А
Н
Е
С
І
М
Кәделі мүше
Ел ордасы
Ас атасы
«Кет» сөзінің антонимі
Нәрестенің төсегі
Киім қыстыратын орын
Сөзді көркі
Сонымен бүгінгі сабағымыздың тақырыбы Сан есім. Дара және күрделі сан есімдерді өтеміз.
Енді сөйлемдерге назар аударып, мағынасына көңіл бөліп оқып көрейікші.
Алпыс бестен асқанда
Жетпіске қадам басқанда...
Атадан алтау, анадан төртеу,
Жалғыздық көрер жерім жоқ,
Бұл Жамбыл жасап отыр тоқсан жасты,
Тоқсаннан әрі кетті, жүзге де жетті.
Иә, балалар, бұл сөйлемдердегі сөздер заттың санын, мөлшерін білдіріп тұр.
Кейде сан есімдер зат есімсіз-ақ жұмсала береді. Ондайда сан есім әрі заттық мағынаны, әрі сол заттың санын, мөлшерін білдіріп тұрады.
Мысалы: Тоқсаннан әрі кетті, жүзге де жетті. Осы сөйлемде тоқсаннан, жүзге деген сан есімдер заттық ұғымды (тоқсан жастан және жүз жасқа) әрі оның мөлшерін, санын білдіріп тұр. Сан есімдер құрамына қарай дара сан есім және күрделі сан есім болып бөлінеді.
Дара сан есім дегеніміз – бір түбірден құралған негізгі және туынды сан есім.
Мысалы: он, бес, екі, сегізінші, т.б.
Күрделі сан есім дегеніміз – екі немесе одан да көп түбірдің тіркесінен немесе қосарлануынан жасалған сан есім.
Мысалы: екі жүз, он екі, үш мың, үш-төрт, т.б.
ІҮ Түсінгенін тексеру.Кестемен жұмыс
Кітаппен жұмыс
56-жаттығу. Мәтін мазмұнынан сан есімдерді теріп жазу.
59-жаттығу. Мәтіннің құрамынан дара сан есімдерді бір бөлек, күрделі сан есімдерді бір бөлек екі баған етіп жазу.
Деңгейлік тапсырма.
І деңгей
Дара, күрделі сан есімдерді қатыстырып, сөз тіркесін жазыңдар. 4,7,12,21.
ІІ деңгей
Дара, күрделі сан есімдерді қатыстырып, екі сөйлем жазыңдар.
ІІІ деңгей
Дара, күрделі сан есімдерді қатыстырып, шағын мәтін құрастыру.
Ү Бекіту
1. Сөз құрамынан сан есімдерді тауып, цифрмен жаз.
Түбір, Күшік, Тоғызқұмалақ,
Кекіл, Балтыр, Төртпақ,
Сегізкөз, Дербес, Жетік.
2. Біз бесінші сыныпта мақал-мәтелдерді өткенбіз, қане, ойымызға түсірейік, сан есімдер қандай мақал-мәтелдерде бар екен.
3. Тапсырма; мына мақал-мәтелдердегі сан есімдерді тауып жаз.
Білікті бірді жығар, білімді мыңды жығар.
ҮІ Қорытынды
Балалар, ең бірінші қандай сөз табымен таныстық?
Зат есім.
Иә, зат есімнің бірінші болуы – адам баласының дүниені танып білуі, ең бірінші нақты заттарды танудан басталады.
Екінші қандай сөз табымен таныстық?
Сын есім.
Иә, кез-келген заттың сапалық, сындық қасиеттері болатыны сөзсіз, сондықтан зат есімнен кейінгі орында сын есім тұрады.
