Тема: Тамыр һәм кушымча
Максат: 1.Тамыр, кушымча, сүз төзелеше турында белемнәрне формалаштыру
2.Укучыларга тамыр, сүз ясагыч, форма ясагыч кушымчаларны белергә шартлар тудыру
3.Балаларга куелган проблемаларны чишәргә этшргеч бирү
4.Картларга, инвалидларга, көчсезләргә карата изгелек кылырга теләк тудыруга шартлар булдыру
Дәреснең тибы: яңа материал аңлату
Дәрес барышы:
I.Оештыру.
-Исәнмесез,укучылар, татар теле дәресебезне башлыйбыз.Күргәнегезчә, безгә дәрескә бүген кунаклар килде. Иң башта алар белән исәнләшик. (исәнләшәләр). Рәхмәт, утырыгыз.
Бүгенге дәресебездә без сезнең белән бик күп эшләр башкарырбыз. Һәрберегезнең алдында чиста кәгазь битләре ята. Сез һәрбер биремнән соң үзегезгә бәя бирерсез, ягъни билге куярсыз.
II. Актуальләштерү.
1.- Укучылар,карагыз әле безнең тактага. Монда сүзләр бирелгән. Әйдәгез аларны укып алыйк.
1слайд. Эшчән, эшче, эшлекле
Белемле, белгеч, белдекле
Күңелле, күңелсез, күңелләр
Сүзсез, сүзлек, сүзчән, сүзле
-Монда берничә төркем сүз. Бу сүзләр арасында нинди уртаклык бар? (тамырлары бер, тамырдаш сүзләр)
-Ә нәрсә соң ул тамыр?
2 слайд Тамыр – ул, сүзнең ваграк мәгънәле кисәкләргә бүленми торган өлеше.
-Һәм ул нәрсәне белдерә?
3слайд Тамыр сүзнең төп (лексик) мәгънәсен белдерә.
-Бик әйбәт, укучылар, бу бирем өчен узегезгә билге куегыз.
2. 4 слайд Эш, күңел, күз
- Сезгә бирелгән сүзләр. Хәзер һәрбер төркем бирелгән берәр сүз белән җөмлә төзи.
(җөмләләрне укыйбыз)
Укучылар, бу сүзләрне төзелеш ягыннан карыйк әле. Алар нәрсәләрдән торалар? (тамырдан гына)
Димәк, тамыр сөйләмдә үзе генә кулланыла аламы? (әйе, кулланыла ала)
Булдырдыгыз,укучылар. Бу эшкә дә үзегезгү бәя бирегез, билге куегыз.
3. 5 слайд Мәкальләр
-Монда сезгә мәкальләр бирелгән. Әйдәгез укып чыгыйк. (һәр төркем берешәр мәкаль укый)
- Укучылар, бу мәкальләр нәрсә турында икән? Моны белер өчен, әйдәгез кайбер сүзләрнең мәгънәсен ачыйлыйк. Аның өчен аларның төзелешен карыйк.
6 слайд яхшылык -- яхшы – лык
Изгелек – изге – лек
Яманлык – яман – лык
(һәрбер сүзнең мәгънәсен ачыклыйбыз)
Шулай итеп, безнең мәкальләр нәрсә турында?
Укучылар, яхшылык, яманлык, изгелек сүзләренең төзелешен тикшергәч, без нәрсәләр белдек? (сүзләр тамыр һәм кушымчалардан торалар)
Димәк, безнең темабызның икенче өлеше нинди? (кушымчалар)
7 слайд Тамыр һәм кушымчалар
Әйе, шулай итеп,без бүген тамыр һәм кушымчаларны өйрәнәбез.
Кем миңа әйтә сүзләрнең тамырын һәм кушымчаларын фәннең нинди бүлеге өйрәнә? (сүз төзелеше)
4. – Ә хәзер әйдәгез уен уйнап алабыз. Монда өстәлдә крточкалар. Аларда сүзләр язылган. Сез һәрберегез берәр карточка алып аларны каршыдагы өйләргә урнаштырыгыз. Кайсы сүз нинди өйгә керә?
8 слайд кү-ңел-ле күңел-ле
Кы-зым кыз-ым
У-лы-быз ул-ыбыз
Ба-тыр-лык батыр-лык
Ке-ше-ләр кеше-ләр
Дә-рес-лек дәрес-лек
-Бик дөрес. Укучылар үзегезгә билге куегыз
5. 9 слайд агачлык агачлар
җырчы җырлы
дәреслек дәрескә
10 слайд агач-лык агач-лар
җыр-чы җыр-ны
дәрес-лек дәрес-кә
Сез нинди аерма күрәсез? (Беренче баганага тамырга кушымча ялгангач яңа сүз барлыкка килде)
Димәк бу нинди кушымчалар (сү ясагыч)
Ә икенче баганада? (икенче баганадагы сүзләрнең формасы гына үзгәрде)
Димәк бу? (форма ясагыч – мөнәсәбәт белдерүче кушымчалар)
Бик дөрес укучылар. Сүзнең лексик мәгънәсен үзгәртүче кушымчалар – сүз ясагыч кушымчалар дип атала. 11 слайд
Ә бер үк сүзнең төрле формаларын барлыкка китерүче кушымчалар мөнәсәбәт белдерүче кушымчалар дип атала.
Ә кем миңа әйтә, кушымчалар сөйләмдә аерым кулланыла аламы?(юк)
6. –Укучылар, хәзер дәрестә үткәннәрне ныгыту өчен тест эшләп алабыз. Аны дөрес эшләр өчен кирәкле кагыйдәләрне кабатлап алабыз.
12,13,14 слайдлар
Тест эшләү.
III. Йомгаклау.
Бәяләү.
-Укучылар, сез бүгенге дәрестә шундый әйбәт эшләдегез. Әйдәгез һәрберегез үзегезгә бүгенге дәрес өчен билге куегыз.
Бүгенге дәрестә сез нәрсә белдегез?
Өй эше. 1. 252 күнегү
2. яз темасына карата тамыр һәм ясалма сүзләрне кулланып кечкенә хикәя язырга.