Ма?ала: «Топты? ж?мыс ?дістері о?у процесін белсендіруді? негізі ретінде»
Автор: Токтобаева А.Е.
География п?ні м??алімі
А?пан, 2016 жыл
Кіріспе.
Мектеп ?абыр?асында жалпы орта білім беруді? к?птеген ?діс-т?сілдері белгілі, оларды ?олдануда?ы басты ма?сат- о?ушыларды? білім игеруінде. Жа?ашылды?тарды енгізу мен б?рынан ?алыптас?ан саба? ??рылымына ?йлесімді т?рде ендіру ?ажырлы е?бекті талап етеді. О?у модульдерінен: белсенді, белсенді емес ж?не интерактивті т?рлерін б?ліп ?арастыру?а болады.
Белсенді емес, я?ни пассивті о?ытуда о?ушылар материалды м??алімні? айт?ан с?здерінен,о?улы? беттерінен игереді, о?ушылар бір-бірімен ?арым-?атынас жасамайды, шы?армашылы? тапсырмалар орындалмайды. Б?л модель е? д?ст?рлі ж?не де жиі ?олданылады, дегенмен заманауи білім, ?о?ам, ?лем белсенді ?дістерді? ?олданылу талап етеді. Белсенді ?дістер о?ушыларды? ?з бетінше ж?мыс істеуі мен танымды? ?рекеттерін белсендіруге ба?ытталады. Б?л модельдегі басты ?арым-?атынас о?ушы-о?ытушы ба?ытындап болып, шы?армашылы? (жиі ?й ж?мысы) тапсырмалар міндетті т?рде орындалады. Интерактивті модель білім беруді? жайлы ортасын ?алыптастыру мен о?ушыларды? бір –бірімен ?арым-?атынастарына ба?ытталады. Интерактивті о?ытуды ?йымдастыруды? негізінде ?мірлік ситуациялар мен рольдік ойындар, сондай-а? ситуациялар мен жа?даяттарды анализдеу ар?ылы бірлескен шешім ?абылдау жатады. ?рине, интербелсенді саба? ??рылымы, д?ст?рлі саба? ??рылымынан ?згеше, сол себепті осындай саба?ты ?ткізу м??алімні? т?жірбиесі мен к?сібилігін талап етеді. ??рылым –интерактивті технологиялар, на?ты ?діс пен т?сілдер енгізіледі, басты ма?сат саба?ты барынша ?згеше ж?не ?ызы?ты ету.
Ж?мысты? ма?саты топты? ж?мыс ?дістерін ?арастыру.
Ж?мысты? міндеттері келесідей:
Саба?ты ?йымдастыруды? психологиялы? негіздерін ?арастыру;
Саба?ты? ?дістемелік негізін ?арастыру;
Топты? о?ыту ?дістеріні? т?рлерін ?арастыру.
Саба?ты ?йымдастыруды? психологиялы? негіздері
О?ыту процессін ?йымдастру дегеніміз, б?л- о?ытушы мен о?ушыны? арасында?ы ?зара ?арым-?атынасы мен о?ыту процесін ??рылымдау, оны? ішінде о?у материалы, о?ытушыны? білім беру мен о?ушыны? білім алу ?рекеті ?арастырылады. О?ыту процессіні? жо?ары н?тижесі, о?ушыларды? ?рекетімен сипатталады, ?стаз ?андай болмасын, ?з п?нін жо?ар?ы де?гейде білсе де, о?ушыларды? шы?армашылы? ж?мысын ?йымдастыра алмаса, ?ызы?ушылы?тарын оята алмаса ж?не де о?ушыларды? ?зара білімді де мазм?нды ?арым-?атынастарына ?ол жеткзе алмаса, ол м??алім жо?ар?ы н?тижеге жете алмайды. Оны? о?ушылары емтиханда жаттал?ан материалды на?ты айтып ?теді, алайда м??алім о?ушыны? данына шы?армашылы? отын енгізе алмайды.
О?у процесі жо?ар?ы де?гейде ?йымдастырыл?ан, барлы? принциптерге сай ?ткізілетін болса да, о?ушыны? білім алу?а, т?рбиеленуге, даму?а ??л?ы жо? болса, о?ыту процесі осы о?ушы?а ?атысты тиімсіз болып табылады. Сол себепті де ?р м??палімні? басты міндеті- ?р бір о?ушыда білім алу?а, ?зін-?зі т?рбиелеуге, даму?а деген ?ажеттіліктерін ?алыптастыру болып табылады.
В.А.Сухомлинский жаз?андай: « Мектептерде ?ызы? о?и?алар орын алуда. м??алімдер т?рбиеленбейтін о?ушыларды т?рбиелеуге тырысуда» ( 1, 121 б)
Т?рбиелеу адам бойында т?рбиеленуші болу?а деген ?абілеттерін ?алыптастыру?а ба?ытталады. Т?рбиеленуші болу ?абілеті- жанны? сезімталды?ы, т?рбиешіні? с?здеріндегі н?зік т?стерін, к?з?арасын, к?лкісі мен ?ндемеуіні? себептерін тану?а деген ж?рек сезімталды?ы.
О?ушыларды? о?у ?рекеттер?н бас?ару- б?л тек жоспарлау, материал дайындау мен саба? ?ткізу ?ана емес, сонымен ?атар ?р бір о?ушы сынып ?жымында ?алыпты эмоционалды к??іл –к?й алуы мен ?ажеттілік-мотивациялы? ортасын ?алыптастыру болып табылады. Сыныпта шеткері ?ал?ан о?ушылар мен ?зге де эмоционалды т?рде ал?анда с?тсіз о?ушылар ?алмауы керек.
Мектеп, о?ытушылар бір емес бірнеше к?рделі т?рде байлаынс?ан м?селелерді шешумен айналысады. Мектеп бір емес, бірнеше ма?сат ?ояды. Осы ма?саттар белгілі бір т?ртіпке с?йене отырып, иерархиясы жасалады, я?ни негізгі ж?не басты ма?сат?а ?зге ма?саттар ба?ынады. Басты ма?сатты о?ан жету ??ралдары аны?тайды: мектепті? ж?не о?ытушыларды? ?дістер мен т?сілдері. Педагогикалы? е?бекті? жеке ма?саттары екі басты ж?не негізгі ма?саттарына ба?ытталады.
Бірінші ма?сат барлы? о?ушыларды? ?ылым негіздерін игеру мен білім мен білік, да?дыларын ?алыптастыру мен физикалы? ж?не е?бек ?рекеттерін дамыту, профессионалды ?абілеттеріні? негізін ?алау.
Екінші ма?сат, жо?ар?ы ??ндылы?ты, жан-жа?ты дамы?ан, шы?армашылы? белсенділігін ж?не ?о?амды? саналы?ын т?рбиелеу. Мектепті? т?рбиелік ма?саты ретінде ?арастырылады, о?ыту процесіні? шеткері аума?тарына тиісті. Я?ни, «о?ыту тек ?ана білім берумен шектелмейді, о?ыту мен т?рбие ?атар ж?реді» дегенді білдіреді.
Б?гінгі к?ні ?рбір м??алім оны? ж?мысыны? негізі о?ушыларды т?рбиелеу мен ?рбір о?ушына жан-жа?ты дамы?ан, ?о?амны? белсенді м?шесін ?алыптастыру болып табылады. ?рине, п?н-м??алімдерні? ?згеше ?ойыл?ан ма?саттары болуы м?мкін, тек б?л ма?сат о?ушыдан т?л?а ?алыптастыру ма?сатымен бірлесе ж?ргізілуі тиіс. Тек т?рбие беру мен о?ушыны? т?л?алы? ?асиеттерін ?алыптастыру ар?ылы ?азіргі кездегі білім беруді? ма?саты мен міндеттерін ж?зеге асыру?а болады.
Саба?ты? ?дістемелік негізі
?азіргі саба??а ?ойылатын талаптар ?о?амны? мектеп алдына ?оятын талаптарыны? негізінде жасалады, О?ушыны? саналы, тере?, сапалы білімін ?алыптастыру, т?рбие негіздерін ?алыптастыру, ?о?амды? е?бекке белсенді ?атысуын ?алыптастыратын, да?дыларын, белсенділік, е?бек?орлы? ?аситтерін саба?та ?алыптастыру. Сонымен ?атар, білім мен танымды? ?ызы?ушылы?тарын, шы?армашылы?, инициатива, ?з бетімен ж?мыс істеу да?дысын, білімдерін практикада ?олдану, білімге деген ?ажеттіліктерін, ?о?амды? ж?не азаматты? парызын т?сіну ?асиеттерін ?алыптастыру.
Саба?- логикалы? т?рде ая?тал?ан, о?ыту-т?рбие процесіні? белгілі шектеулерімен аны?талады.
Саба?ты? сапалы де?гейде ?туі, ?р бір компонент, я?ни ма?сат, мазм?н, ?дістер, т?сілдерді? д?рыс та?далып алынуы мен тиімді т?рде ?олданылуына байланысты. Саба? ??рылымын жасау кезінде тек ?ана о?ушыларды? білім игеруіне ?ана ба?ытталып ?оймай, сонымен ?атар осы саба?ты? ?ай кезе?інде білім игерілуі тиіс екендігін аны?тап ал?ан ж?н. Саба?- о?ыту процесіні? бір б?лшегі болып табылатынды?тан, білім ?ш де?гейде игерілуі м?мкін:
Таным де?гейінде, саралау мен есте са?тау;
?лгі бойынша іс-?рекет ету де?гейінде;
Жа?а ситуацияда білімді ?олдану де?гейінде.
Саба??а ?ойылатын бір ?атар талаптар бар:
Саба? ьтек ?ана материалды берумен шектелмеу тиіс, сонымен ?атар осы білімді практикада ?олдана алатындай бірнеше тапсырмалар берілуі тиіс.
Білімні? белгілі бір к?лемі о?ушыларды? ізденімпазды?ы мен м?селелерді шешуі н?тижесінде игерілуі тиіс.
Материалды беру вариативті негізде ж?ргізілуі тиіс.
Бірде бір саба? о?ытуды? барлы? м?селелерін шеше алмайды. Саба? белгілі бір курсты?, та?ырып пен б?лімні? б?лігі. Оны? логикалы? ?лшемі болып табылады.
Саба? ??рылымы логикалы? т?рден ?арастыр?ан на?ыт болуы тиіс я?ни бір кезе?нен екінші кезе?ге ?ту дидактикалы? ма?сат?а, о?ыту процесіні? за?дылы?тарына сай болуы тиіс.
О?у процесін б?рын ал?ан білім,білік, да?дыларды ?айталаусыз елестету м?мкін емеес.?р саба?та міндетті т?рде бекіту кезе?і болуы тиіс.
Игерілген білім ж?йелі т?рде жоспарлы тексерілуі тиіс. М??алім м?дениеті мен оны? интеллектуалды ж?не адами ??ндылы?тары саба? тиімділігін арттырады.
Саба? ??рылымына ?ойылатын талаптар:
Саба?ты? о?у программасына сай болуы.
Саба? ??рылымы мен,кезе?дерді? уа?ыт талабына сай болуы.
?ылыми ж?не бірегей болуы
Эстетикалы? т?рбие беру мен саба?ты? эмоционалды? жа?тары
Жа?а материалды беру
Дамыта о?ыту принциптерін са?тау
?мірмен байланыстылы?ы
К?рнекіліктер
Кітаппен ж?мыс
Таным мен жа?а т?сініктерді? ?алыптасуы
Жатты?тыру тапсырмаларды? орындалуы.
?збетімен ж?мыс жасай білу
О?ушыларды? белсендлігі мен инициативалылы?ы
О?ушыларды іс-?рекетті? т?рлі формаларымен ?амтуы
Ауызша ж?не с?здік практикаларды ?олдану.
Жекеше ж?мыс, дарынды ж?не ?лгерімі т?мен балалар?а к??іл б?лу
О?ушыларды? білімін тексеру
О?ушы біліміні? ?оры мен тер?дігі
Ба?алауды? на?ты біліміне сай болуы
?й тапсырмасын ?йымдастыру
Саба? барысыны? темпі
М??алімні? педагогикалы? тактісі
М??алім с?зі мен субъективті ?асиеті
Д?рыс о?у мен айта білу
С?здік-фразеологиялы? ж?не стилистикалы? ж?мыс
Д?рыс с?йлем ??рып, ?з ойын жеткізе білу
О?у жылдамды?ы
Ауызша ж?не жазбаша ж?мысты? м?дениеті
Жазбаша ж?мыс ж?йесі
Саба? кезе?дері:
?йымдастыру кезе?і
?й тапсырмасын тексеру кезе?і
Білімдерін жан-жа?ты тексеру кезе?і
Жа?а материалды белсенді игеруіне дайынды? кезе?і
Жа?а материалды игеру кезе?і
Жа?а материалды игеру де?гейін тексеру кезе?і
Жа?а материалды бекіту кезе?і
?й тапсырмасы жайлы а?парат беру кезе?і.
3.Топты? о?ыту ?дістері
Б?гінгі та?да о?шыларды ХІХ ?асырда дайындау ?шін ?стаздар ?р саба?ын сапалы т?рде ?йымдастырып, ?діс-т?сілдерді тиімді ?олдана білуі шарт.
Мектепте ал?ан білімдерін ?мірді ?олдана алатындай етіп саба?ты ??ру м??алімдерден к?п шы?армашылы? ізденістерді талап етеді.
О?ыту сапасын арттыру ма?сатында балаларды? танымды? ?абілеттерін дамыту, о?у?а деген ?абілетін, зейін, с?йлеу да?дылары, шы?армашылы? ойлау сия?ты ?абілеттерін дамыту ?те ма?ызды. Сыныпта?ы ?р бір о?ушы а?паратты ?р т?рлі ?абылдайды. О?ушыларды? ?абылдау ерекшеліктерін ескере отырып, ?р саба?ты тиімді стратегиялар мен ?діс-т?сілдерді ?олдану ?ажет. Жа?а саба?ты т?сіндіруде, аудио, бейнем?тіндер болса, ?олдану сатысында топты? ?дісті ?олдану ?тымды болады. Себебі топтар бір –бірлеріне с?ра? ?оя алады, бір-бірлеріні? ж?мыстарын ба?алай алады, ?з идеяларын ?сынады,соны? н?тижесінде біз «о?ушыны? ?нін» естиміз.
Топты? ж?мыс, б?л:
Генерация
Шатты?
Тапсырмалар
Ізденіс
?арама-?айшылы?тар
Т?жірибе
Шабыт
Аны?тылы?
Белсенділік
Н?тиже
Аралы? даму
?арым-?атынас
Шы?армашылы?
Анализ
Топты? ж?мыс не береді?
Бірлескен ?рекет
С?ра? ?оя білу
М?селелерді шешу
Келісім жасай білу
Рольдер мен жауапкершіліктерді ж?ктеу
?згелерді ты?дау
?згелерді ?зі?е сендіру
?зін ?шін жауап беру
Топты? ж?мысты? келесідей т?рлері бар:
Ж?птарда?ы ж?мыс
«Ми?а шабуыл»
«Жал?астыр» ойыны
«?азына іздеу»
«Дельфи» ?дісі
Мозаикалы? топтар
«Зигзаг» ?дісі (Ара ?дісі)
