«Тіл стилі» арнайы курсыны? ба?дарламасы

– гуманитарлы? ба?ытпен о?итын 10-сынып?а арнал?ан «Тіл стилі» арнайы курсыны? ба?дарламасына

Т?сінік хат

       Профильді мектепті? ?о?амды?-гуманитарлы? ба?ытымен о?итын сынып о?ушыларыны? ?дебиет ж?ніндегі білімін ке?ейтуіне, к?ркем шы?армадан о?ы?анын тере? тал?ылай білуге,?зіні? ал?ан ?серін, сезімін, ойын жазбаша т?сіре білуге баулитын арнайы са?ат керек. «Тіл стилі» арнайы курсыны? негізгі ма?саты-о?ушыларды ойлау е?бегіне да?дыландыру, ізденіске жетелеу, жазбаша к?ркем тілін дамыту, оларды? ?абілет, дарынына ?сер ету, шы?армашылы? ж?мыстар?а баулу. Осы ма?сатпен ба?дарламаны жасауда?ы нысанамыз:
   -?деби тіл,оны? даму тарихынан м?лімет беру;
   - ?аза? тіліні? ?о?амымызда?ы р?лі;
   -м?тін ??ру, м?тін т?рлері бойынша шы?армашылы? ж?мыс ?йымдастыру:
   -стиль т?рлерінен ма?л?мат беру, лингвостилистикалы? талдау жасау?а ?йрету:
?рбір тараудан со? практикалы? ж?мыс са?атын беріп отырмыз.Б?л са?атты ?ткізуге м??алім ерекше ізденіспен келуге міндетті.Себебі арнайы жатты?у тапсырмалар дайындап, ?тілген та?ырыпты бекітіп, ?ткізуі тиіс.
Негізгі ма?сат- шы?арма жаза білуге ба?ыттау бол?анды?тан, ?деби ж?не еркін та?ырыптар?а шы?арма жазу?а 2 са?аттан б?лінеді. Шы?арма та?ырыптарын м??алім ?дебиеттен ?ткізіп жат?ан та?ырыбына орай ?зі белгілеуі тиісті.
Ба?дарламаны? ?р тарауынан со? м??алім ?шін арнайы курсты ?ткізуге пайдалана алатын ?ылыми – зерттеу ?дебиеттер тізімі берілді. Б?л ?дебиеттер осы курсты? ба?дарламасын жасауда пайдаланылды.
О?ушылар игеруге тиіс негізгі білім, икем, да?дылар:

тіл ?старту амалдарын д?рыс ажыратып, орынды ?олдана алу;
тілді? ?о?амды? ма?ызын, ана тіліні? ?адыр- ?асиетін т?сіне білу;
?деби тілді? даму тарихынан шолу, дамуын саналы т?рде т?сіне білу;
стиль т?рлерін ажыратып алу;
шы?армашылы? ж?мыстарды? орындалу техникасын ме?геру;
к?ркем шы?армадан авторды? стильдік ?олданысын т?сініп, талдай білу;
м?тінді та?ырып?а сай баяндап, суреттей, талдай білу;
жазбаша ж?мыстар?а талдау жасай білу, ?з к?з?арасын, ?серін кірістіріп, ?орытындылай алу.
Саба? кезінде ба?дарламалы? материалды ме?геруге б?лінген са?ат о?ушылар?а шы?армашылы? тапсырмалар орындату?а,оны? жолдарын ?йретуге жете бермейді. Сонды?тан б?л арнайы курс?а б?лініп отыр?ан 2 апталы? са?ат осы ол?ылы? орнын толтырады деп ойлаймыз.

«Тіл стилі» орта мектепті? ?о?амды?-гуманитарлы? ба?ыты бойынша о?итын 10-сынып?а арнал?ан арнайы курс ба?дарламасы

Апталы? са?аты- 2 са?ат, жылды? са?аты – 68са?ат.

I. ?деби тілді? даму тариxынан – 10 cа?ат

1.?деби тіл бойынша жалпы ма?л?мат,
?деби тіл бойынша жалпы т?сінік, ??ым беру.
2.?аза? ?деби тілі, оны? даму кезе?дері
?деби тілді? с?йлеу тілінен айырмашылы?ы,?аза? ?деби тілі бойынша ?алымдар пікірі.
?деби тілді? зерттелуі. Стильдік тарамдары.
3.ХV- ХVIII?. ?аза? к?ркем ?деби тілі.
А?ын-жырауларды? с?з ?олданысы.Дидактикалы? тол?аулар,арнау ?ле?дер,поэтикалы? образ жасау ерекшеліктері.
4.ХVIII ?асырда?ы ?аза? ?деби тілі
А?ындар мектебі. Б??ар жырау тілі,те?еу,метафоралы? ?олданыстар.
5.ХІХ ?асырда?ы ?деби тіл
Махамбет а?ынны? с?з ?олданысы.
А?ындар тіліндегі фразеологизмдер, эпитеттер.
6.?аза?ты? ?лтты? жазба ?деби тілі
Ы.Алтынсаринны?, Абайды? ?лтты? жазба ?деби тілді дамытуда?ы р?лі
7. Тарау бойынша практикалы? - шы?армашылы? ж?мыстар.

«Тіл стилі» арнайы курсыны? ба?дарламасы бойынша м??алімдерге арнал?ан ?дістемелік н?с?ау

«Тіл стилі» арнайы курсты? ба?дарламасын ?аза?ты? ?деби тіліні? даму кезе?дері жайында ма?л?мат беруден бастап отырмыз. ?деби тіліді? даму тарихына берілген 10 са?атта м??алім о?ушы?а нені айтып, жеткізуге тиісті екені к?рсетіліп берілді. Б?л са?аттарда ?ткізуде ?олданылатын ?дебиеттерді осы тарау со?ында берілген. Негізінен, ба?дарламаны? осы тарауы академик, тілші- ?алым Р. Сызды?ованы? « ХVІ- ХІХ ? ?аза? ?деби тіліні? тарихы» монографиясынан алынды. Сонды?тан саба? ?ткізетін м??алім осы кітап?а с?йенгені орынды.
Ба?дарламаны? осы б?лімін м??алім ?зі т?сіндіріп, лексикалы? ?дістен баста?аны ж?н деп есептейміз. 4-5 са?аттарда, я?ни, «А?ын-жырауларды? с?з ?олданысы» ж?не «ХVІІІ? ?аза? ?деби тілі, оны? тіліндегі те?еу, метаоралы? ?олданыстар» саба?ын ?ткен кезде, саба? беруді? топты?, ж?пты? т?сілдерін пайдалан?ан ж?н.
«Махамбет а?ыны? с?з ?олданысы» та?ырыбын ?ткенде а?ын ?ле?деріні? к?ркемдік ерекшелігін оны? ?ле?дерін о?и отырып, талдау ар?ылы «?аза? тілі, оны? хала?аралы? ма?ызы» б?ліміні? саба??а негізгі к?мекші, дайынды? ??ралы етіп, Ж. Ны?метті? « ?аза? тіліні? хрестоматиясы» (Алматы, 2004) кітабын пайдалану?а болады. К?нтізбелік жоспарда?ы шы?арма та?ырыбын ?згертуге болады немесе м??алім о?ушылар?а бірнеше та?ырып ?сынып, ?ала?анын жаздыру?а болады.
«Стиль. Стиль т?рлері» тарауы бойынша ?олданылатын ?дебиеттер тізімі берілген. Стиль т?рлерін ?тпестен б?рын лингвистилистикалы? талдау жасау туралы ??ым ж?не жекелеген к?ркем лингвистилистикалы? талдау?а беріліп отыр?ан поэзиялы? шы?армаларды ?туде м??алім о?ушылар?а ?ле?дер м?тінін таратады. Саба? ?стінде о?ушы алдында ?ле? м?тіні болуы керек. Тіпті ?й тапсырмасы ретінде алдын-ала о?ып келуге, талдау с?ра?тарымен ?йге беруге де болады. Мысалы, К. Ахметованы? «Бауыр» ?ле?іне мынадай с?ра? -тапсырмаларды ?йге тапсырма ретінде беруге болады.
1.?ле?ді ?ай жанр?а жат?ызар еді??
2.?ле?ге ар?ау бол?ан ?андай сюжет деп ойлайсы??
3.?кім мен а?ынды сипаттайтын жерлерін д?птерге теріп жаз.
4.Баллада?ы е? шешуші о?и?а ?ай жерінде? (шума?ында) ?з ойы?ды айтып д?лелде.
5.?йелге ?андай мінездеме берер еді?? ?йел тек ?з басын ойлайтын адам ба? А?ын ?ай с?йлем ар?ылы ?йел бейнесін ашып т?р деп ойлайсы??
Осындай с?ра?-тапсырмалар ар?ылы ?йден о?ып, ойланып келген о?ушымен класта талдау саба?ын ?ткізу аса ?иын болмайды. Ж?не осындай с?ра? -тапсырмалар ар?ылы шы?армашылы? ж?мыс орындау?а да ?йренеді.
«Стиль т?рлерін» ?ткенде ?р стиль т?рлері жеке ерекшелігі т?сіндіріледі. Жатты?у ж?мыстарына м??алім ?зі ізденіп, газет-журнал маетриалдарынан м?тіндер тауып, алдын- ала компьютерге бастырып, о?ушылар?а тарату?а міндетті. Шы?армашылы? ж?не практикалы? ж?мыстарды ?алай ??рам десе де, м??алімні? ?з еркінде.
«Стиль» та?ырыбы бойынша ресми ж?не іс –?а?аздар стилі туралы ба?дарлама?а ?оспады?. Себебі, б?л та?ырыптар?а ?о?амды? –гуманитарлы? ба?ытты? о?улы?тарында біраз са?ат б?лініп, о?у материалдары толы? берілген.
Курс стиль туралы бол?анмен, тіл ?старту, шы?армашылы??а ба?ыттау - бізді? негізгі ма?сатымыз. К?нделікті ?мірде ?деби материалды жа?сы білетін, біра? шы?арма жазу?а шор?а?, ойын жеткізе алмайтын о?ушылар к?п кездеседі. Сонды?тан ба?дарламаны? «?дебиет- с?з ?нері. Тіл ?старту –с?з ?нерін игеру негізі» б?ліміне о?ушыларды шы?армашылы? ж?мыстар?а баулуды к?здеп, та?ырыптар ?сынып отырмыз. ?р та?ырыптан со? ?олданылатын ?дебиеттер тізімі ізденген м??алімге жеткілікті материалдар болатыны с?зсіз.
«Тіл байлы?ы ж?не с?здік ?ор» тарауы бойынша практикалы? саба?та ма?ал – м?телдерге ?з пікір, к?з?арасын жазу, ма?ал- м?тел бойынша ??гімелеп жазу тапсырмаларын білуге болады.
Жазба ж?мыстар?а м??алім ?уелі ж?мыс алгоритмін ?сынып, ба?алау ?лшемдерін (критерийін) ?сын?ан д?рыс деп ойлаймын.
?р то?сан сайын о?ы?ан білімді ж?йеге т?сіру ?шін ?айталау са?атын ?сынып отырмыз.
Жыл со?ында о?ушыларды? орында?ан ж?мыстары бойынша «Білімні? ?о?амды? бай?ауын» ?йымдастыр?ан ж?н. Б?л о?ушылар ізденісін, шы?армашылы? к?рсеткіштерін к?пке ?сыну ар?ылы о?ушыларды белсендіру, ынталандыру к?зделеді.

«Тіл стилі» арнайы курсын ?ткізуде керекті ?дебиеттер тізімі:

1) А?шола?ов Т. Шы?арманы? к?ркем айшы?тарын таныту. – Алматы «Рауан» 1994.
2) Бітібаева ?. ?дебиетті тере?детіп о?ыту: Алматы «Мектеп баспасы» 2003.
3) Богомолова Т.И. обучение анализу поэтического произведения. – Калуга издатель Бочкарева Н.Ф. 1997
4) ?абдолов З. С?з ?нері. – Алматы, «Санат» 2002.
5) Сызды?ова Р. XVIII-XIX ??. ?аза? ?деби тіліні? тарихы Алматы «Мектеп» 1984
6) Сызды? Р., Шалабай Б., ?ділова. К?ркем м?тінді лингвистикалы? талдау. – Алматы «?ылым» 2002
7) Шалабаев Б. К?ркем проза тілі: Алматы «Білім» 1994
8) «?аза? тілі мен ?дебиеті» журналы №2, №4 1992
9) У?лиев Н. С?з м?дениеті. Алматы «Мектеп» 1984
10) Чижова Т.И. Основы методики обучения стилистике в средней школе. – СПб: «Специальная литература», 1998
11) ?бдібек?ызы ?. О?ушыларды? к?ркем шы?армашылы? ?абілетін дамыту. Алматы «Рауан» 1994
12) Шалабай Б. К?ркем ?дебиет стилистикасы. Алматы 2000
13) ??рманова Н.Ж., Мухлис К. Текст теориясы ж?не тексті талдау ?дістемесі. Алматы Абай ат. Алматы мемлекеттік университеті, 2000

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
««Тіл стилі» арнайы курсыны? ба?дарламасы »

Қоғамдық – гуманитарлық бағытпен оқитын 10-сыныпқа арналған «Тіл стилі» арнайы курсының бағдарламасына

Түсінік хат

Профильді мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытымен оқитын сынып оқушыларының әдебиет жөніндегі білімін кеңейтуіне, көркем шығармадан оқығанын терең талқылай білуге,өзінің алған әсерін, сезімін, ойын жазбаша түсіре білуге баулитын арнайы сағат керек. «Тіл стилі» арнайы курсының негізгі мақсаты-оқушыларды ойлау еңбегіне дағдыландыру, ізденіске жетелеу, жазбаша көркем тілін дамыту, олардың қабілет, дарынына әсер ету, шығармашылық жұмыстарға баулу. Осы мақсатпен бағдарламаны жасаудағы нысанамыз:
-әдеби тіл ,оның даму тарихынан мәлімет беру;
- қазақ тілінің қоғамымыздағы рөлі;
-мәтін құру, мәтін түрлері бойынша шығармашылық жұмыс ұйымдастыру:
-стиль түрлерінен мағлұмат беру, лингвостилистикалық талдау жасауға үйрету:
Әрбір тараудан соң практикалық жұмыс сағатын беріп отырмыз.Бұл сағатты өткізуге мұғалім ерекше ізденіспен келуге міндетті.Себебі арнайы жаттығу тапсырмалар дайындап, өтілген тақырыпты бекітіп, өткізуі тиіс.
Негізгі мақсат- шығарма жаза білуге бағыттау болғандықтан, әдеби және еркін тақырыптарға шығарма жазуға 2 сағаттан бөлінеді. Шығарма тақырыптарын мұғалім әдебиеттен өткізіп жатқан тақырыбына орай өзі белгілеуі тиісті.
Бағдарламаның әр тарауынан соң мұғалім үшін арнайы курсты өткізуге пайдалана алатын ғылыми – зерттеу әдебиеттер тізімі берілді. Бұл әдебиеттер осы курстың бағдарламасын жасауда пайдаланылды.
Оқушылар игеруге тиіс негізгі білім, икем, дағдылар:

тіл ұстарту амалдарын дұрыс ажыратып, орынды қолдана алу;
тілдің қоғамдық маңызын, ана тілінің қадыр- қасиетін түсіне білу;
әдеби тілдің даму тарихынан шолу, дамуын саналы түрде түсіне білу;
стиль түрлерін ажыратып алу;
шығармашылық жұмыстардың орындалу техникасын меңгеру;
көркем шығармадан автордың стильдік қолданысын түсініп , талдай білу;
мәтінді тақырыпқа сай баяндап, суреттей, талдай білу;
жазбаша жұмыстарға талдау жасай білу, өз көзқарасын, әсерін кірістіріп, қорытындылай алу.
Сабақ кезінде бағдарламалық материалды меңгеруге бөлінген сағат оқушыларға шығармашылық тапсырмалар орындатуға,оның жолдарын үйретуге жете бермейді. Сондықтан бұл арнайы курсқа бөлініп отырған 2 апталық сағат осы олқылық орнын толтырады деп ойлаймыз.

«Тіл стилі» орта мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағыты бойынша оқитын 10-сыныпқа арналған арнайы курс бағдарламасы

Апталық сағаты- 2 сағат, жылдық сағаты – 68сағат.

I. Әдеби тілдің даму тариxынан – 10 cағат

1.Әдеби тіл бойынша жалпы мағлұмат,
әдеби тіл бойынша жалпы түсінік, ұғым беру.
2.Қазақ әдеби тілі, оның даму кезеңдері
Әдеби тілдің сөйлеу тілінен айырмашылығы,қазақ әдеби тілі бойынша ғалымдар пікірі.
Әдеби тілдің зерттелуі. Стильдік тарамдары.
3.ХV- ХVIIIғ. қазақ көркем әдеби тілі.
Ақын-жыраулардың сөз қолданысы.Дидактикалық толғаулар,арнау өлеңдер,поэтикалық образ жасау ерекшеліктері.
4.ХVIII ғасырдағы қазақ әдеби тілі
Ақындар мектебі . Бұқар жырау тілі,теңеу,метафоралық қолданыстар.
5.ХІХ ғасырдағы әдеби тіл
Махамбет ақынның сөз қолданысы.
Ақындар тіліндегі фразеологизмдер, эпитеттер.
6.Қазақтың ұлттық жазба әдеби тілі
Ы.Алтынсаринның , Абайдың ұлттық жазба әдеби тілді дамытудағы рөлі
7. Тарау бойынша практикалық - шығармашылық жұмыстар.
Қолданылатын әдебиеттер:

1.Сыздықова Р. XVIII – XIX ғғ. Қазақ әдеби тілінің тарихы. Алматы 1984

2.Исаев С. Қазақ әдеби тілінің тарихы. Алматы 1990

ІІ.Қазақ тілі, оның халықаралық маңызы – 4 сағат
1.Қазақ тілі – Мемлекеттік Тіл, қызметі, коммунакативтік рөлі.Қазақ тілінің ұлтаралық қарым-қатынастағы рөлі.
2.Практикалық-шығармашылық жұмыс.
ІІІ.Стиль. Стилистика – 21 сағат
1.Стиль туралы ұғым. Стиль түрлері.
2.Көркем шығарма тіліне лингвистикалық және стилистикалық талдау жасау туралы ұғым.
3. Абай өлеңдеріне лингвистилистикалық талдау жасау.
«Жасымда ғылым бар деп ескермедім», «Әсемпаз болма әрнеге», «Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін», «Сегізаяқ», «Өлең- сөздің патшасы,сөз сарасы».
4. М.Жұмабаев «Қазақ тілі» өлеңіне лингвистилистикалық талдау.
5. К.Ахметова « Бауыр» өлеңіне лингвистилистикалық талдау.
6. Стиль түрлері. Ғылыми стиль.
Ғылыми стильдің лексикалық, морфологиялық және синтаксистік ерекшелігі.
7. Публицистикалық стиль, оның ерекшелігі.
Публицистикалық сипатта жазылған түрлі мәтіндерді: табиғат көрінісі,мекеме орындары,
Көрмелер,мәдени орталықтар жайлы ұсыну, оларды толық немесе қысқаша ауызша не жазбаша мазмұндату.
8.Қазақ пуьлицистикасындағы Б.Бұлқышев рөлі.
9.Қазіргі кездегі публицист-журналистер шығармашылығы.
Қ.Олжай, Д.Амантай, А.Шөкіш және т.б. шығармашылығы бойынша.
10.Ауызекі сөйлеу стилі,оның ерекшеліктері.
11.Тіл мәдениеті.
Сөйлеудің түрлері.Сөз мағынасы-тауып сөйлеудің кілті. Диалог пен монолог. Тіл тазалығы.
12.Көркем әдебиет стилі, оның ерекшеліктері.
Классик ақын – жазушылар :М.Әуезов, С.Мұқанов, Ғ.Мүсірепов шығармаларынан жазушылардың жазу ерекшеліктерін анықтатып,көз жеткізу.
13.Практикалық-шығармашылық жұмыстар
Қолданылатын әдебиеттер:
1.Сыздық Р.,Шалабай Б.,Көзкем мәтінді лингвистикалық талдау (Оқу құралы)-Алматы:»Ғылым»,2002.
2.Шалабаев Б. Көркем проза тілі (Оқу құралы) – Алматы:»Білім», 1994.
3.Уәлиев Н. Сөз мәдениеті – Алматы: « Мектеп», 1984.
4.Құрманова Н.Ж. Мухлис К. Текст теориясы және текст талдау әдістемесі. Алматы 2000.
5.Охина Г. Тағылым мен тәжірибе. – Алматы:» Өлке», 2004.
6.Хасанова С., Жексембаева Ғ. Қазақ тілінің стилистикасы. Алматы,1999.
IV. Әдебиет – сөз өнері. Тіл ұстарту – сөз өнерін игеру негізі – 33 сағат
1.Әдебиет – сөз өнері. Тіл ұстарту – сөз өнерін игеру негізі
2.Идея және тақырып. Сюжет және композиция.
Тақырып таңдау. Мәтін құрату. Өзі тақырып қоя білу. Тақырып бойынша сюжет құрау. Сюжет композициясын құрастыру.
3.Мәтін түрлері. Баяндау, сипаттау және суреттеу мәтіндері.
Мәтін түрлерінің айырмашылықтарын білу, жеке мәтіндер бойынша түрлерін анықтату.
Түрлі сипаттағы мәтіндер арқылы сөз таптарының түрлену жүйесі жөніндегі түсініктерін кеңейту.
4.Абзац, ондағы ой бөліктері
Абзацтың рөлі, мәтін құрап, ондағы ой бөліктерін келтіру.
5.Талқылау және мінездеу мәтіндері
Сөздерд і мақсатқа сай, мәтін мазмұнына сай қолдана білу. Талқылау, мінездеу мәтіндерін беріп ,оның не үшін қолданылатынын білу, айыру. Мәтін құрату.
6.Тіл байлығы және сөздік қор. Сөздің көп мағыналылығы. Полисемия.
Тіл байлығы – ұлттың рухани қазынасы. Тіл байлығының адамға сөз мәдениетіне қатысы.
7.Тіл көркемдігінің бір сыры – мақал-мәтелдер және тұрақты тіркестер
Фразеологизмдердің ойды әсерлі берудегі мәні. Фразеологизмдердің синониммен, антониммен байланыстылығы. Мақал – мәтелдерді, тұрақты тіркестерді кірістіріп мәтін құрау.
8.Әңгіме. Әңгіме жазу.
Отбасы,сыныптас құрбылар, табиғат, дала өзгерісі, ауыл-қала тіршілігі,шаруашылығы тақырыбына әртүрлі әңгіме жаздыру.
9.Шығарма. Әдеби тақырыпқа жазылатын шығарма. Шығарманың басқа да түрлері
Шығарма жазуға қойылатын талаптар. Жоспар құру, эпиграф таңдау.
10.Шығарманың басқа түрлері: пейзаждық шығарма және суреттеме
Табиғат көрінісін , жыл мезгілдерін суреттеу, затты немесе адамды суреттеп жазу.
11.Мәтінді қысқарту жолдары: тезис пен конспект. Аннотация.
12.Рецензия. Оны жазу жолдары.
Оқыған кітабына, әңгімеге, көрген киносына рецензия жазу. Автордың көзқарасын анықтай білуі, шығарма кейіпкерлеріне дара.салыстырмалы мінездеме беруі. Көркем шығарма-идеялық көркемдік ерекшелігіне баға бере білуі.
13.Реферат, оған қойылатын талаптар.
Әдеби тақырыпқа бір дерек бойынша реферат әзірлеу. Реферат жоспары, пайдаланатын әдебиеттер тізімін жасау,тезистеу, конспектілеу. Қорытынды ой,пікірдің болуы.
14.Шығармашылық , практикалық жұмыстар.
15. Оқыған білімді жүйеге түсіру, қайталау.
16. Қоғамдық білім байқауы.
Қолданылатын әдебиеттер:
1.Қабдолов З. Сөзөнері.- Алматы: «Санат», 2002.
2. Әбдібекқызы К. Оқушылардың көркем шығармашылық қабілетін дамыту (көмекші құрал), Алматы «Рауан» 1994.
3. «Қазақ тілі мен әдебиеті» журналы №12 2003.
4. «Қазақ тілі мен әдебиеті» журналы №2, №4 1992.
5. Чижова Т.И. основы методики обучения стилистики средней школе – СПб: «Специальная литература», 1998.
6. Русский язык 11 класс: Поурочные планы. Автор-сост. Тропкина Л.А. – Волгоград: - Учитель, 2003.

«Тіл стилі» арнайы курсының бағдарламасы бойынша мұғалімдерге арналған әдістемелік нұсқау

«Тіл стилі» арнайы курстың бағдарламасын қазақтың әдеби тілінің даму кезеңдері жайында мағлұмат беруден бастап отырмыз. Әдеби тілідің даму тарихына берілген 10 сағатта мұғалім оқушыға нені айтып, жеткізуге тиісті екені көрсетіліп берілді. Бұл сағаттарда өткізуде қолданылатын әдебиеттерді осы тарау соңында берілген. Негізінен, бағдарламаның осы тарауы академик, тілші- ғалым Р. Сыздықованың « ХVІ- ХІХ ғ қазақ әдеби тілінің тарихы» монографиясынан алынды. Сондықтан сабақ өткізетін мұғалім осы кітапқа сүйенгені орынды.
Бағдарламаның осы бөлімін мұғалім өзі түсіндіріп , лексикалық әдістен бастағаны жөн деп есептейміз. 4-5 сағаттарда, яғни, «Ақын-жыраулардың сөз қолданысы» және «ХVІІІғ қазақ әдеби тілі, оның тіліндегі теңеу, метаоралық қолданыстар» сабағын өткен кезде, сабақ берудің топтық, жұптық тәсілдерін пайдаланған жөн.
«Махамбет ақының сөз қолданысы» тақырыбын өткенде ақын өлеңдерінің көркемдік ерекшелігін оның өлеңдерін оқи отырып, талдау арқылы «Қазақ тілі, оның халақаралық маңызы» бөлімінің сабаққа негізгі көмекші, дайындық құралы етіп, Ж. Нығметтің « Қазақ тілінің хрестоматиясы» (Алматы, 2004) кітабын пайдалануға болады. Күнтізбелік жоспардағы шығарма тақырыбын өзгертуге болады немесе мұғалім оқушыларға бірнеше тақырып ұсынып, қалағанын жаздыруға болады.
«Стиль. Стиль түрлері» тарауы бойынша қолданылатын әдебиеттер тізімі берілген. Стиль түрлерін өтпестен бұрын лингвистилистикалық талдау жасау туралы ұғым және жекелеген көркем лингвистилистикалық талдауға беріліп отырған поэзиялық шығармаларды өтуде мұғалім оқушыларға өлеңдер мәтінін таратады. Сабақ үстінде оқушы алдында өлең мәтіні болуы керек. Тіпті үй тапсырмасы ретінде алдын-ала оқып келуге, талдау сұрақтарымен үйге беруге де болады. Мысалы, К. Ахметованың «Бауыр» өлеңіне мынадай сұрақ -тапсырмаларды үйге тапсырма ретінде беруге болады.
1.Өлеңді қай жанрға жатқызар едің?
2.Өлеңге арқау болған қандай сюжет деп ойлайсың?
3.Әкім мен ақынды сипаттайтын жерлерін дәптерге теріп жаз.
4.Балладағы ең шешуші оқиға қай жерінде? (шумағында) Өз ойыңды айтып дәлелде.
5.Әйелге қандай мінездеме берер едің? Әйел тек өз басын ойлайтын адам ба? Ақын қай сөйлем арқылы әйел бейнесін ашып тұр деп ойлайсың?
Осындай сұрақ-тапсырмалар арқылы үйден оқып, ойланып келген оқушымен класта талдау сабағын өткізу аса қиын болмайды. Және осындай сұрақ -тапсырмалар арқылы шығармашылық жұмыс орындауға да үйренеді.
«Стиль түрлерін» өткенде әр стиль түрлері жеке ерекшелігі түсіндіріледі. Жаттығу жұмыстарына мұғалім өзі ізденіп, газет-журнал маетриалдарынан мәтіндер тауып, алдын- ала компьютерге бастырып, оқушыларға таратуға міндетті. Шығармашылық және практикалық жұмыстарды қалай құрам десе де, мұғалімнің өз еркінде.
«Стиль» тақырыбы бойынша ресми және іс –қағаздар стилі туралы бағдарламаға қоспадық. Себебі, бұл тақырыптарға қоғамдық –гуманитарлық бағыттың оқулықтарында біраз сағат бөлініп, оқу материалдары толық берілген.
Курс стиль туралы болғанмен, тіл ұстарту, шығармашылыққа бағыттау - біздің негізгі мақсатымыз. Күнделікті өмірде әдеби материалды жақсы білетін, бірақ шығарма жазуға шорқақ, ойын жеткізе алмайтын оқушылар көп кездеседі. Сондықтан бағдарламаның «Әдебиет- сөз өнері. Тіл ұстарту –сөз өнерін игеру негізі» бөліміне оқушыларды шығармашылық жұмыстарға баулуды көздеп, тақырыптар ұсынып отырмыз. Әр тақырыптан соң қолданылатын әдебиеттер тізімі ізденген мұғалімге жеткілікті материалдар болатыны сөзсіз.
«Тіл байлығы және сөздік қор» тарауы бойынша практикалық сабақта мақал – мәтелдерге өз пікір, көзқарасын жазу, мақал- мәтел бойынша әңгімелеп жазу тапсырмаларын білуге болады.
Жазба жұмыстарға мұғалім әуелі жұмыс алгоритмін ұсынып, бағалау өлшемдерін (критерийін) ұсынған дұрыс деп ойлаймын.
Әр тоқсан сайын оқыған білімді жүйеге түсіру үшін қайталау сағатын ұсынып отырмыз.
Жыл соңында оқушылардың орындаған жұмыстары бойынша «Білімнің қоғамдық байқауын» ұйымдастырған жөн. Бұл оқушылар ізденісін, шығармашылық көрсеткіштерін көпке ұсыну арқылы оқушыларды белсендіру, ынталандыру көзделеді.

«Тіл стилі» арнайы курсын өткізуде керекті әдебиеттер тізімі:

1) Ақшолақов Т. Шығарманың көркем айшықтарын таныту. – Алматы «Рауан» 1994.
2) Бітібаева Қ. Әдебиетті тереңдетіп оқыту: Алматы «Мектеп баспасы» 2003.
3) Богомолова Т.И. обучение анализу поэтического произведения. – Калуга издатель Бочкарева Н.Ф. 1997
4) Қабдолов З. Сөз өнері. – Алматы, «Санат» 2002.
5) Сыздықова Р. XVIII-XIX ғғ. Қазақ әдеби тілінің тарихы Алматы «Мектеп» 1984
6) Сыздық Р., Шалабай Б., Әділова. Көркем мәтінді лингвистикалық талдау. – Алматы «Ғылым» 2002
7) Шалабаев Б. Көркем проза тілі: Алматы «Білім» 1994
8) «Қазақ тілі мен әдебиеті» журналы №2, №4 1992
9) Уәлиев Н. Сөз мәдениеті. Алматы «Мектеп» 1984
10) Чижова Т.И. Основы методики обучения стилистике в средней школе. – СПб: «Специальная литература», 1998
11) Әбдібекқызы Қ. Оқушылардың көркем шығармашылық қабілетін дамыту. Алматы «Рауан» 1994
12) Шалабай Б. Көркем әдебиет стилистикасы. Алматы 2000
13) Құрманова Н.Ж ., Мухлис К. Текст теориясы және тексті талдау әдістемесі. Алматы Абай ат. Алматы мемлекеттік университеті, 2000