Теадор Драйзернинг "Бахтиқаро Керри" романига ёзган эссе учун

Samarqand viloyati Kattaqoʻrgʻon shahar 14-umumiy oʻrta taʼlim maktabi direktori Sharipova Umeda Tolibjonovna tomonidan T.Drayzerning "Baxtiqaro Kerri " romani uchun

Esse

Jahon adabiyotining eng mashhur va sara asarlaridan biri Teodor Drayzerning “Baxtiqaro Kerri” romani bo’lib, u yozuvchining ilk katta asari hisoblanadi.Roman 1900-yilda yozilgan, ammo tanqidchilar tomonidan qabul qilinmadi, chunki ularning fikriga ko’ra romandagi badiiy g’oya axloqsizlik va Amerika qadriyatlariga nomuvofiq deb topilgan. Bu roman Angliyada yaxshi kutib olindi, shundan so’ng 1907-yilda asar Qo’shma Shtatlarda qayta nashr qilindi va butun dunyo miqyosida maqtovga sazovor bo’lgan.

Umuman asarda har bir inson uchun oliy hisoblangan “orzu” birinchi o’ringa ko’tarilgan. Romanda ilgari surilgan har bir g’oya asar mavzusining atrofidan ajralmagan tarzda yoritib berilgan.

Aynan romanda XIX asrning 90-yillarida AQSh uchun klassik bo’lgan “Amerika orzusi” amalgam oshirish muammosi ham ko’tarilgan. Asarning bosh qahramoni - Kerri Miber, ayni 18 yoshga to’lgandan so’ng kichik Kolumbiya –Siti shahridan Chikagoga ko’chib o’tganligi bilan boshlanadi. U o’sha davrdagi aksariyat amerikaliklar singari o’z orzularini ro’yobga chiqarish va yaxshi hayot tarzini kechirish, muvaffaqiyatlarga erishish uchun harakat qilmoqchi bo’ladi.

Bu romandagi dolzarb masala bo’lganligi, hayot esa bir nuqtada turmasligini, harakat qilish davr talabi ekanligini his qilgan bosh qahramon barcha qiyinchiliklarga dosh bera olaman degan hayollar og’ushida bo’ladi. Mening fikrimcha Kerri sevish va umuman olganda ayollarni sevish qobiliyati haqida ko’p fikrlaydi. U bosh qahramon- Chikagoga kelgan yosh provinsiyalik qiz, Karolina Miber barcha narsa va joyda o’z o’rnini topishni umid qiladi, baxtni moddiy muvaffaqiyat bilan doim taqqoslaydi. Kerri ana shu boylikning “kichik askari” bo’lib qoladi. Karolina Mebir ideallarini yo’qotish evaziga juda tez muvaffaqiyatga erishadi-uning jozibadorligiga munosabat bildiruvchi erkaklar hisobiga, ammo “orzu”ga yaqinlashganda, qahramonning xudbinligi va ehtiyotkorligi oshadi va uning rahmdillik qobiliyati yo’qolib boradi.

Aslida roman bosh qahramoni Kerri Miber qanday qilib yuksaklikka bo’y cho’zmoqda degan savol turadi. Bunga javoban asardagi voqealardan kelib chiqqan holda shuni aytish mumkinki:

- Kerrining birinchi yuksalishi sayohat qiluvchi sotuvchi Drouet bo’lib, u romanda materiyaning hissiy qoniqishini aks ettiradi va kasallikdan keyin ishini yo’qotgan qiz umidsizlikka duchor bo’ladi. U uchun ehtiyot ovozi javob berganini asar muallifi Teodor Drayzer yorqin aks ettira olganligini guvohi bo’lishimiz mumkin.

-Kerrining ikkinchi yuksalishi esa, - Gerstvuddir, chunki unga Kerri chin dildan jalb qilinadi. Taqdiri buzilgan, yaxshi mehribon odam Gerstvud cheksizlik bilan ko’paytirilgan hayotni o’zida mujassam etadi. Ana endi romanda eng katta burilish va o’zgarishlar sahnasini ko’rishimiz va aynan tanishish mumkin bo’lgan holatlarni kuzatishga muvaffaq bo’lamiz. Druet- Kerri- Gerstvud uchligini va sevgi uchburchagini romanda kuzata boshlaymiz.

Taqdir aynan Kerrini hayot sahnasiga tashlaydi. O’zi yashab turgan muhitdan chiqib, Gerstvud o’zining ijtimoiy rolini yo’qotganini, uning o’limi o’zidan qochgan odamning o’limiga aylanadi.

Drayzer shuning uchun ham asarida yosh qizning hayot prizmasi orqali haqiqiy qizning taqdirini, ya’ni singlisi Emma haqida ham bilib olamiz.

Kerri ish topshga orzu qiladi va Druetning bekasiga aylanadi, farovon hayotga intiladi. Kerri bu pog’anaga kelganida – Kerrining tushish sahnasida tushish holati va ichki olami, kechinmalari yoritib boriladi.

Kerri kuchli xarakter egasi va u o’zini muhtjlikdan qutilishga hatto ma’lum bir farovonlikka erishishga qodir shaxs sifatida shakllanadi,ammo u baxtga erisha olmaydi. O’z baxtini topish uchun ko’p mashaqqatli hayot tarzini boshdan kechiradi va buni yozuvchi o’z fikr-tuyg’ularini so’zlar jilosida aks ettiradi.

Asarda bosh qahramon- Kerri muxtojlikdan qutulish uchun farovonlikka erishish uchun qodir inson, ayol edi. Lekin Amerikada Kerri singari iste’dod egalari ham baxtga erisha olmaganini aynan asar orqali ko’rib bilishimiz mumkin. Romanda pul jonni quritishini va shuning uchun kerri uchun baxt yo’q. Romanda uning taqdiri-yolg’izlik, sevgisi va ijodida bir-biriga mos kelmaydigan holatlarni ko’rish mumkin. Asarda biz aynan ikkiyuzlamachilikni ko’rishimiz mumkin. Shuning uchun ham romanda quyidagi satrlarni ko’rish mumkin: “O, pul, pul, pul! Ularni ko’rish naqadar yoqimli!” . Ushbu so’zlar orqali ham roman markazida moddiy manbani guvohi bo’lishimiz mumkin.

Teodor Drayzerning “Baxtiqaro Kerri” romani orqali har bir davrning o’z dunyoqarashi, zamoni va aydori, shu bilan birga yutug’i bo’lgani kabi barcha jabhasini guvohi bo’la olamiz. Bu roman orqali aynan XIX asrning “amerika orzusi”ni, hayot tarzini, mustqil pul toppish, shahar almashish, ommaviy shaharlarga ko’chishni ko’rishimiz mumkin bo’ladi. Darhaqiqat, romanda pul topish bu aynan baxt topish degani emasligini asar qahramoni, markazida turuvchi obraz-Kerri misolida guvohi bo’lamiz.

Birinchidan har bir inson hech bir holatni nazardan chetda qoldirmasligi kerakligini;

Ikkinchidan har bir joining o’z tosh-u tarozisi borligini unutmasligni;

Uchinchidan barcha narsa va hayot faqat pulga bog’liq emasligini;

To’rtinchidan har bir shaxsning hayoti muqaddasligini unutmaslik lozim.

Teodor Drayzerning “Baxtiqaro Kerri” asari insoniyat uchun katta dars va saboq bo’la oladigan falsafiy, psixologik ahamiyatga ega roman ekanligi, ayollarning erkinligi, ularning baxtli bo’lishlari haqidagi orzulariga bag’ishlangan asar desak mubolag’a bo’lmaydi.