Статья на якутском языке "Сырдыгынан сыдьаайарга, кэрэни кэрэхсииргэ уһуйааччы Мария Дмитриевна Николаева"

Сырдыгынан сыдьаайарга, кэрэни кэрэхсииргэ уһуйааччы Мария Дмитриевна Николаева

Орто туруу бараан дойду ойуулаах-дьарҕалаах, очурдаах-чочурдаах олоҕо улуу өрүс уутунуу дохсуннук эҥсиллэ, уйаҕастык долгуйа, суоһардык ытылла күнтэн күн устар. Икки атахтааҕы тустаах аналлыыр, майгыннаспат дьылҕалыыр. Хас биирдии киһи Үрдүк айыылартан ыйдаран, анатан Ытык иэһин толоро бу күөх кырыстаах Ийэ Дойдуга олох олоро кэлэр.

Ардыгар, омос көрдөххө, биир кэм устар олохпутугар олус чаҕылхай, сырдык, дьон өйүгэр-санаатыгар хатанан хаалбыт таһаарыылаах үлэлээх Мария Дмитриевна Николаева буолар.

Кинигэ суолтатын, билиигэ-көрүүгэ сирдиир сүдү күүһүн, үөрэххэ үлэҕэ көмөтүн, норуот үйэлэргэ муспут муудараһын ааҕааччыларга тириэрдэр библиотека үлэһитэ буолар. Үтүөнү эрэ тарҕатар аналлаах, ытыктыыр, убаастыыр киэн тутта кэпсиир киһим, библиотечнай үлэ бэтэрээнэ Мария Дмитриевна Николаева Сунтаар улууһун Арыылаах нэһилиэгэр кулун тутар 15 күнүгэр 1945 сыллаахха колхуостаахтар дьиэ кэргэнигэр күн сирин көрбүтэ. Аҕата 4 саастааҕар, ийэтэ 10 саастааҕар күн сириттэн бараннар, 1964 сылга диэри Тойбохойдооҕу детдомҥа иитиллибитэ. Төрөппүттэрин эрдэ сүтэрэн, дьоллоох оҕо сааһы билбэтэҕэ, олоҕун суолун туораттан өйөбүлэ суох, оччотооҕу саха оҕолорунуу, бэйэтэ булуммута. Оскуоланы бүтэрэн баран 1,5 сыл колхуоска ыанньыксыттаабыта. 1966-1968 сс Дьокуускайдааҕы культурнай-сырдатар училищены бүтэрэн, библиотекарь идэтин ылан баран 7 сыл Кириэстээх нэһилиэгин сельскэй библиотекатыгар сэбиэдиссэйдиир. Бу үлэлиир кэмнэригэр библиотека туох баар фондаларын отделларынан наардаталаабыта, докумуоннары кичэйэн сааһылаабыта. Ыраах учаастактарга үс көһө сылдьар библиотеканы үлэлэппитэ. 285 ааҕаачылааҕа, ол иһигэр 95 үөрэнээччи.Үлэтин таптыыр, чахчы үлэтигэр бэриниилээх буолан олус кыһаллан үлэлиир. Кириэстээххэ үлэлиир кэмнэригэр В. И. Ленин айымньыларын ааҕааччыларга тириэрдэр сорук туруорунар. Ол курдук «Ленин государство туһунан», «Улуу бачыым», «Ыччат интернационала» уонна да атын тиэмэлэргэ ленинскэй ааҕыылары, саҥа кинигэ итиэннэ Ленин айымньыларын күннэрин бэркэ, дьон-сэргэ сэргиирин курдук тэрийэн ыыталаабыта. Саҥаттан саҥаны, кэрэни, сонуну бу библиотекаттан билэр буоан олохтоохтор ааҕар дьиэ аанын саппаттара. Кулуубу, оскуоланы кытта сүбэлэһэн, бииргэ үлэлиир, актыыбы көмөлөһүннэрэр буолан, библиотека сэбиэдиссэйэ биллэр-көстөр культурнай –сырдатар үлэни ыыппыта. Үчүгэй үлэтин туһунан оройуон хаһыатыгар ыстатыйа тахсыбыта. Онно маннык суруллубут: «Библиотека киэргэлэ ис киирбэх, көрдөрүүлээх агитация бэркэ тэриллибит, кинигэлэр, брошюралар бэрээдэктээхтик сааһыламмыттар. Илиинэн оҥоһуллубут, уруһуйдаммыт плакаттар альбомнар үгүстэр».

Кутана нэһилиэгэр 8 ый библиотекарьдаан баран, алла турар арыылаах, үллэ турар үүттээх, аламаҕай дьоннордоох Аллыҥа ытык сиригэр 1975 сылтан 1996 сылга диэри, үтүө суобастаахтык олохтоох библиотека дьиэтигэр 21 сыл үлэлээбитэ. Манна кэлэн олоҕун аргыһын Уаров Алексей Александровичтыын көрсөн ыал буолар. Ол саҕана Аллыҥатааҕы сельскэй библиотеката отделение хонтуоратын аҥаар уһугар баара-суоҕа 30 квадратнай метр иэннээх дьоҕус хоско үлэлиирэ. Бу хоско буолаллара эҥин араас элбэх темалаах диспуттар, ааҕааччылар конференциялара, быыстапкалар, суруйааччылар юбилейдарын көрсө тэрээһиннэр. Бибилиотекарь оскуола учууталларын, үөрэнээччилэрин, нэһилиэк тэрилтэрэрин, олохтоохторун интэриэһин тардар буолан, үрдүк таһаарыылаах тэрээһиннэр ыытыллыбыттара. 1976 сыллаахха «Юные пропагандисты книги» (ЮПК) кинигэни таптааччылар кулууптарын үлэлэтэр. Бу кулуупка ким баҕалаах киирэрэ. Манна оҕолор иэстээх дьону кэрийэллэрэ, кинигэ обработкалыыллара, библиотека ис көстүүтүн, плакатары оҥорорго, тэрээһиннэри ыытарга көмөлөһөллөрө. Бу кулууп үлэтин туһунан «Библиотека» сурунаал 1 нүөмэригэр 1992 сыллаахха бэчээттэнэн турар. «Библиотека» сурунаал редактора Казаченкова Любовь Александровна «Юные пропагандисты книги» (ЮПК) кинигэни таптааччылар кулууптарын туһунан маннык ис хоһоонноох харда сурук ыыппыт: «...Ваш опыт в этом деле заслуживает и большого внимания, и большого одобрения, потому что накануне “цивилизованного рынка” нашим детям грозит стать самыми нечитающими детьми в мире. И на то есть много причин. Так вот, чтобы этого не случилось, необходимо и создавать, и всячески пропагандировать работу вашего клуба....». Мария Дмитриевна ЮПК туһунан фотоальбому Казахстаҥҥа Л. Силаеваҕа ыыппыт. Улуус хаһыатыгар 25.01.92 сыллаахха «Соҕотоҕум курдук соҕотохпун» диэн тыа сирин библиотекарын кыһалҕатын туһунан санаатын суруйбут. Маны таһынан улуус, республика хаһыаттарыгар иһитиннэриилэрэ, тус санаалаара бэчээттэнэн тахсаллар.

Мария Николаевна өр сылларга кинигэни пропогандалаан араас куруһуоктары тэрийэн, фонданы элбэтэн, библиотека сайдарыгар утумнаахтык үлэлээн билигин бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор.

Үлэ түмүгүн, үөрүүтүн билии... Кырдьар сааһыгар диэри кутугар-сүрүгэр дириҥник иҥэринэн аҕалбыт билиитин Мария Дмитриевна библиотека, нэһилиэк олоҕо сайдарыгар бэйэтин көрүүлэрин, санааларын олоххо киллэрсэр.

Саввинова Нюргуяна Семеновна

Алыыҥа. Ыам ыйын 15 күнэ 2017с.