«PIRLS» халықаралық зерттеуге оқушыларды дайындау.

«PIRLS» халықаралық зерттеуге оқушыларды дайындау.

Алматы облысы, Балқаш ауданы, «№1 Жамбыл атындағы орта мектебі» МКМ

Сейдахметова А.Т

Елбасының Қазақстан халқына «Қазақстан-2030» жолдауында «Біздің жас мемлекетіміз өсіп жетіп кемелденеді, біздің балаларымыз бен немерелеріміз онымен бірге ер жетеді.Олар өз ұрпағына жауапты да жігерлі, білім өрімі биік, денсаулығы мықты өкілдері болады» деген сенімі жай айтылған сөз емес. Бүгінгі күн талабына орай білім беру мазмұны, мақсаты қайта қаралып, түбегейлі жаңартылып, оқытудың жаңа әдіс-тәсілдері өз қолдауын тауып, оқу үрдісінде кеңінен қолдануда. Мектеп табалдырығын жаңа аттаған бүлдіршіннен шығармашылық іс-әрекетті талап етпес бұрын, оны соған үйреткен жөн болар. Егеменді елдің жас ұрпақтарын тәрбиелеу, талапқа сай білім беру, бүгінгі күннің уақыт күттірмес мәселелерінің бірі болып табылады. Сондықтан бастауыш мектеп алдында балаға жүйеленіп, дайындалып берген белгілі бір білімді ғана беріп қоймай, оны жалпы дамыту, яғни сөйлеу, оқу, қоршаған орта жөнінде дұрыс көзқарас қалыптастыру жағдайларды объективті түрде бақылау, талдау жасауға үйрету, ойын дұрыс жеткізе білуге, дәлелдеуге, сөйлеу мәдениетіне шығармашылық бағытта жұмыс істейтін бір тума ойлау қабілетімен ерекшеленетін жеке тұлға қалыптастыратын міндеті тұр. PIRLS-зерттеуінің мақсаты әртүрлі әлем елдерінің бастауыш сыныптарының мәтінді түсіну деңгейлерін сәйкестендіру және ұлттық білім жүйесінің оқу сауаттылығын ашудағы ерекшеліктерін анықтау болып табылады. Аталмыш зерттеу ісінің халықаралық сарапшылар ойына келісе отырып, « Оқырман сауаттылығын »-бұл адамның өмірде толыққанды қалыптасуына және жеке мақсаттарына жетуіне қажетті әр түрлі жазба сөйлеу формасын түсіну және терең ойлау қабілеті. Соның негізінде адамзат және қоғам үшін білім саясатында басты принцип қалыптастырады. PIRLS-зерттеуі мынадай міндеттерді шешуге бағытталады. Білім беру саласында әлемдік басымдылықтарда көрініс тапқан құралдар негізінде алынған нәтижелердің талдауы нақты өлшеуіштермен белгіленуі. Білім беру жүйесінің салыстырмалы бағасы және олардың тиімділігі.Зерттеу қорытындысына әсер ететін контекстегі дәйектемелерді анықтау. Зерттеу нысаны бастауыш сынып бітірушілерінің оқу жетістіктерін анықтайды, себебі оқытудың алғашқы төрт жылы нақты барлық білімді және үйрену қабілеттерін шыңдаудың негізі. Мазмұны және формат бойынша білімді табысты жалғастыруда негізгі мектепте әртүрлі мәтіндерді қолдану үшін осы уақыт арасында қатысушылар оқып үйрену керек. Бастауыш мектептен бастап балаларды оқытудағы негізгі жетістіктердің бірі ол-оқушылардың ақпараттық біліктілігі қалыптасады. Өйткені бастауыш мектепте алған сапалы білім ары қарай оқудың іргетасы болып табылады. Оқушылардың оқу сауаттылығының қалыптасуына барынша мүмкіндік туғызу үшін заманауи мұғалімнен оқу қызметінің формасын, әдіс-тәсілдерін тауып қолданып табу талап етіледі. Бастауыш мектеп мұғаліміне кіші сынып оқушыларының мәтінмен жұмыс істеу шеберлігінің негізін салу яғни ақпарат дерекнамасын білу, қызықтырған сұрақтарға жауап іздей алу, таңдалып алынған мәліметтерді сауатты көркемдеу мен ұсыну маңызды.Бастауыш сынып оқушыларының төртінші сынып соңында орта және жоғарғы буында білім алудағы табысты үрдіс үшін оқу-ақпараттық білімін қалыптастыруда біріккен мақсатты бағытталған аса маңызды жұмыс қажет. PIRLS зерттеуіндегі оқу сауаттылығы оқушылардың жазбаша мәтіндерді ұғына оқу қабілеттілігі және оларға рефлексия, олардың мазмұнын өз мақсаттарына қол жеткізу үшін қолдануы, білімдері мен дағдыларын қоғамның белсенді өміріне араласуы үшін дамытуы. Оқу сауаттылығын тексеру оқу техникасы немесе мәтіннің мазмұнын нақты түсінуін бағалау емес, оқу барысында меңгерген білімдері мен дағдыларын өмірлік жағдайларда қолдана білу ептіліктерін бағалауға, оқушыларды әлеуметтенуге және дербестеуге бағыттау, болашақ кәсіби қызметі саласын жауапты таңдауына дайындау. Оқу сауаттылығы дегеніміз- қарапайым тілмен айтқанда бала өзі оқып отырған ақпаратты толықтай қабылдай біліп, ішінен негізгісін  ала білуі. Оқу сауаттылығын қалыптастыру үшін қазіргі кезде түрлі әдіс-тәсілдерді пайдалануға болады. Сондай әдіс-тәсілдердің бірі-оқу болса, сонымен қатар білім беру мен білім алудағы жаңа әдістер болып табылады. Оқу сауаттылығы бойынша  оқушылар мектеп аясында және мектептен тыс уақытта нені оқитынын, қандай мақсатпен оқитынын білуі қажет. Оқушылардың оқу сауаттылығын қалыптастыруға, соның ішінде мәтінмен сауатты жұмыс жүргізе білуге үйрететін бірден-бір құрал. Жаңа инновациялық әдіс-тәсілді пайдалану арқылы біз оқушы қиялын, ойын дамытамыз. Ойы дамыған шәкіртіміздің танымдық қызығушылығы арта түсіп, шығармашылық әрекеті жоғары деңгейге көтеріледі.Үздіксіз бір ізді жүргізілген шығармашылық әрекет оқушыны білім шыңына шығарады. Мектеп оқулықтарындағы мәтіндердің PIRLS тапсырмаларына негізделіп құрастырылған  үлгілері.

Торғай мен адам

Өткен  заманда  бір саясатшы  тор құрып қойса, торына  кішкене  бір тор-ғай  түсіп қалыпты. Торғайды адам қолына  ұстап үйіне апара жатса, торғай тілге  келіп былай депті:

– Мен  кішкене торғаймын, союға жарамаймын, қапасқа  салсаң құсалықпен өлемін. Мені  еркіме қоя бер, кең дүниеге жібер. Ақысына сізге екі ауыз ақыл айтайын, – депті.

– Кәне, ақылыңды айт, – депті адам.

– Жарайды, бір ауызын  қолында, бір ауызын жерге  түскен соң айтайын. Өйткені  қос қолдап қысып  тұрғанда, өкпем қысылып  ештеңе айта алмай-мын,-депті торғай. Аңшы босатыпты. Бірінші -өткен іске өкінбе, екінші-көзбен көрмей  сенбе! – депті. Торғай  анадай  жерге  қонып отырып: – сен ештеңені білмедің,  менің бөтекемде  жұдырықтай гауһар бар еді, – дейді.

Адам қонып  отырған торғайды ұстауға  тұра ұмтылыпты. Торғай  әр жерге ұшып  қонып ұстатпайды. Адам қуып қоймаған соң , адамға былай дейді: «Менің жаңағы айтқан  өсиетіме түсінбепсің, өзің ақылыңа салшы, менің өзім жұдырықтай жоқпын, менің бөтекеме ондай   зат қалай сыяды? Бұл бір. Екінші – мен саған  ұстатпаймын, қанатым бар. Сондықтан өткен іске өкінбе» – деп ұшып кетті.

1.Мәтінде қандай нақыл сөз айтылған?

А. Қапасқа  салсаң құсалықпен өлемін.

Б. Өткен іске өкінбе, көзбен көрмей  сенбе!

В. Менің бөтегемде  жұдырықтай гауһар бар еді.

Г. Менің жаңағы айтқан  өсиетіме түсінбепсің, өзің ақылыңа салшы, менің өзім жұдырықтай жоқпын, менің бөтегеме ондай зат қалай сыяды?

2.Адамның торғай айтқан нақыл сөзді ұқпағанын қайдан білуге болады?

А. Адам торғайды жіберіп қойды.

Б. Адам торғайды қуа жөнелді

В. Адам торғайдың сөзіне сеніп қалды.

Г.Торғайдың сөзіне алданып қалды.

3. Адам қандай? Мінездеме бер? Дәлелде._________________________________________________________

4.Торғай Адамның нақыл сөзді ұққан- ұқпағанын қалай тексеріп көрді? Үзінді келтір.

________________________________________________________________

5.Торғай адамға неге ұстатпады?

А. Ағашта қонып отырды. Б. Торғай жүгіргіш.

В. Торғай босап кетті. Г. Торғайдың қанаттары бар.

6. Мәтін арқылы автор қандай идея айтқысы келді. Өз сөзіңмен жаз._____________________________________________________________

7.Берілген мәтіннің жанры қандай?

А. Ертегі Б. Аңыз В. Мысал Г. Мақал

8. Мына пікірлердің қайсысы мәтін, оқиғасының қорытындысына сәйкес келеді?

А. Торғай өз ақылының арқасында ажалдан құтылды.

Б. Адам ақымақ болған соң торғайды қуды.

В. Торғай адамды ақылды еткісі келді.

Г. Өткен іске өкінбеу керек.

Оқушыларды шығармашылық жұмысқа баулып, олардың белсенділіктерін, қызығушылығын арттыра түсу үшін, шығармашылық қабілеттерін сабақта және сабақтан тыс уақытта дамытуда әртүрлі әдіс-тәсілдерді қолдануға болады. Сабақ берудегі басты мақсатым балаларды шығармашылық ойларға, практикалық әрекеттерге дайын болуға, қызығушылыққа тәрбиелеу. Шығармашылық жұмыстарды ой қозғау жаттығуларынан бастаған дұрыс. Олар оқушылардың қызығушылықтарын оятып, жаңалық ашуға бар ынтасымен кірісуге жағдай жасайды. Оқытуда жаңа әдістерді қолдану арқылы оқушыларға сапалы білім мен саналы тәрбие беруді мақсат етіп қойдым. Баяндамамды қорытындылай келе мынандай ұсыныстар жасаймын. Біздің әдебиетімізде берілген мәтінмен , әлем әдебиетіндегі мәтіннің айырмашылығы бар екенін байқадым. Ана тілде берілген мәтіннің көлемі екі жүз сөз болса, әлем әдебиетінде мәтіннің көлемі сегіз жүз немесе мың сөз болады. Болашақта мұғалімдер бастауыш сыныптың барлық пәндерінен оқушылардың функционалдық сауаттылығын арттыруға болатынына көзім жетті.

“Ұстазы жақсы болса, Шәкірті озар” дегендей ұстаздар қауымы жаңа заман талабына сай жаңа үрдіспен білім нәрін оқушы бойына сіңіре білсек. Бұл біздің баға жетпес жетістігіміз деп білемін.

Пайдаланған әдебиеттер:

1. Әдебиеттік оку кітаптары 2—4 сыныптар

2.В.Давыдов « Дамыта оқыту педагогикасы » Алматы 2002

3.Тұрғынбаева Б.А. Дамыта оқыту технологиялары, А., 2000

4.Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы «Жаңа әлемдегі Қазақстан»