Жас ?рпа?ты? сапалы білім алып, ?скеле? ?мірімізге лайы?ты адам болып шы?уы- ?азіргі ?мір талабы, ал уа?ыт талабыны? к?ннен к?нге к?шейе т?суі ж?не ?о?ам ?міріндегі ?згерістер о?у-т?рбие ?рдісіне жа?аша к?з?араспен ?арауды ?ажет етіп отыр. ?мірде о?ы?аны мен то?ы?аны мол, білімі тере? адамдар ?те к?п. Біра? оларды? барлы?ы ?мірде ?з орындарын тауып, ж?рек ?алауымен ж?мыс ат?арып ж?рген жо?. ?йткені білімі жеткілікті бол?анымен, сол білімін ?мірде ?олдана алмайтын, ?зіне деген сенімі жеткіліксіз адам ?айда болсын тайса?тап, к?зге т?спей, елеусіз ?алу?а м?жб?р. Тіптен, ?артай?ан ата-анасын ?арттар ?йінде телміртіп, ту?ан баласын балалар ?йінде ж?удіретіп ?ой?ан ?айырымсыз ?ыз, ра?ымсыз ?лдарды? беле? алуы да осы рухани-адамгершілік байлы?ымызды?, м?дениеттілігімізді? а?сап жат?аны, осал т?старыны? н?тижесіндей к?рінеді. Б?рын?ы білім ж?йесінде о?ушылар?а барынша тере? білім беру ма?саты к?зделді. Ал жо?ары сатыда?ы интеллектілік пен тере? білімді адам ?мірде ?алай ?олданады, шешуші с?ттерде о? шешімді ?алай ?абылдау керек деген с?ра?тар?а жауап берілген емес. Міне осы ол?ылы?тарды? барлы?ын о?ушыларды жан-жа?ты дамытып, ?зіні? ішкі д?ниесін тану ар?ылы ?мірді? м?нін пайымдау?а ?йрету ар?ылы жою?а болады.
?зін-?зі тану баланы? бойында?ы таби?и дарыны мен ?абілетіні? ашыла т?суіне к?мектесіп ?ана ?оймай, баланы жолдастары арасында ?зін сыйлай білуге, ?зін-?зі жетілдіріп, бас?адан ?лгі алу?а, ?орша?ан орта жа?дайында ?зіне-?зі д?рыс ба?ыт алуына, ?з бетінше бір шешім айта алуына, ?р іске жауапкершілікпен ?арау?а т?рбиелейді. Біра? б?л жолда ?лкен шы?армашылы? пен ізденіс керек.
Шы?армашылы? б?л – б?кіл тіршілікті? к?зі. Адам баласыны? с?йлей баста?ан кезінен бастап, б?гінгі к?нге дейін жеткен жетістіктері шы?армашылы?ты? н?тижесі. Б??ан б?кілхалы?ты?, жалпы ж?не жеке адамны? шы?армашылы?ы ар?ылы жеттік. Шы?армашылы?пен ойлау ?орша?ан ортаны танып білу ?ана емес, сонымен ?атар жеке т?л?аны? да, б?кіл адамзатты? да дамуыны?, жетілуіні? е? тиімді, белсенді ?дісі болып табылатыны с?зсіз. «?зін-?зі тану» п?ні ар?ылы біз ?скеле? ?рпа?ты? шы?армашылы? іс-?рекетін дамыту м?селесін т?бегейлі шеше аламыз деп ойлаймын.
О?ушылар?а кез келген шы?армашылы? тапсырмаларды табыспен ме?геру ?шін мына шарттар орындалу тиіс:
1.Баланы? шы?армашылы? ?абілеттерін дамыту ісін ерте бастан ?ол?а алу.
2.Баланы? ж?йелі, т?ра?ты ?йымдастырыл?ан шы?армашылы? ?рекеттер жа?дайында болуы.
3.Шы?армашылы? ж?мыстар баланы? ойлау м?мкіндігіні? е? жо?ары де?гейіне жетуі керек. К?н ас?ан сайын ол де?гей биіктей беретіндей болуы ?ажет.
4.Бала ?рекетіні? ?з бетімен айналысу?а, ты?дауына деген еркіндігіні? болуы, немен айналысамын десе де ?з еркі болуы керек. Біра? бала?а берілетін еркіндік ?з к?шімен, ?з ойымен ?иынды?ты же?е отырып, «жа?алы? ашу?а» жа?дай жасау ?ажет.
«?зін-?зі тану» саба?тарыны? ерекшеліктері- о?ушыларды? ?немі ?арым-?атынаста болатынды?ы. Балалар ?зі туралы, ?зіні? ішкі ойлары, к?з?арасы, кез-келген іс-?рекетке ?арсы ойын немесе пікірін білдіре алады. Саба?ты? ?зіне т?н ерекшелігі- саба?ты? стандартты емес т?рлері ?сынылады: ойланатын саба?тар, талдау саба?тары, сайыс саба?, экскурсия саба?тары, ойын саба?тары ж?не та?ы бас?а т?рлері. «?зін-?зі тану» п?ніні? саба?тан тыс ж?мыстары саба?та ме?герген білімдерін іс ж?зінде ?мірде ?олдана білуді ж?не ?о?ам?а ?ызмет етуді ?арастырады.
?зім саба? ?ткізетін 4 сыныпта о?ушыны? шы?армашылы? ?асиетін дамыту ?шін басым міндетті о?ушыны? ?з ?олына беріп отырамын ж?не б?ны д?рыс деп санаймын. Аны?ыра? айт?анда тапсырманы? ?орытынды пікірін, к?ркемдік ой-пікірін ?здері айтып, ?здері талдайды. О?ушыларды? шы?армашылы? іс-?рекеті сурет салу, коллаж, макет, жоба дайындау барысында, м?тін ??рау, ?ле? шы?ару кездерінде іске асады. Б?ндай ?дістер баланы? «МЕНІН» іс-?рекет ар?ылы к?рсетуге ж?не оларды? шы?армашылы? м?мкіншіліктерін ашу?а ы?палын тигізеді. Саба? барысында о?ушыларды? орындайтын тапсырмалары білімдік ма?сатты ?ана к?здемей, баланы? бойында адами ?адір-?асиеттерді ?алыптастырып, ?орша?ан ортамен ?ндес болу сезімін оятады.
Саба? барысында сыныбымны? о?ушыларыны? о?ы?ан м?тіндері бойынша сурет салуы, берілген та?ырып бойынша сахналау, сурет бойынша о?и?а ойластыру, ??гіме мазм?нын бас?а біреуді? атынан айту, автор?а жауап хат жазу,талдан?ан та?ырып т??ірегінде диалог ??растыру- баланы? шы?армашылы?пен ойлауын дамытатын тапсырмалар ?атарын жал?астыра беруге болады. Б?ндай тапсырмаларды орындау барысында о?ушыны? саба?та ал?ан білімін ?мірмен байланыстырып ?ана ?оймай, оны? жеке т?л?а ретінде ?алыптасып, ?мірге деген к?з?арасын да бай?ау?а болады. Сонды?тан шы?армашылы? іс-?рекетпен айналысу ар?ылы бала?а ?зіні? ?мірлік ?станымын, ?зіндік ізденісі мен ой-пікіріні? ?алыптасуына жа?дай жасалады.
О?ушыларды? ой шапшанды?ын дамытып, шы?армашылы?ын арттыратын ж?мыстарды саба? берудегі іс-т?жірибемде к?птен ?олданамын. Мысалы: 4 сыныпта отбасы туралы та?ырыпта отбасылы? ??ндылы?тар жан-жа?ты талданады. О?ушылар?а мынадай шы?армашылы? ж?мыс беріледі: «Кешкі тама?» атты сурет беріліп, осы сурет бойынша о?и?а ??рып, образ жасау тапсырмасы берілді. О?ушы сол к?ріністі ?иялмен, суретпен, о?и?аны дамыта отырып, шы?армашылы? ж?мыс істейді. ?рт?рлі жаста?ы балалары , атасы мен ?жесі, ?ке-шешесі бар отбасыны? кешке ?йде жинал?анда немен айналысатындарын, не жайлы ??гімелесетіндерін, бірі-біріне деген ?арым-?атынастары ?андай екендігі туралы ойланып, ?з ойларын жеткізе білді. «Отбасылы? кеш» атты к?ріністі сахналау барысында о?ушылар отбасында?ы ?з орнына ба?а беріп, осындай кештер жан?яда?ы адамдарды біріктіретінін, сенімділік пен тынышты?, ?ор?аныш сезімдерін бойларына ?ялататындарын айтты. Бір бала б?ндай кештерді? ?з ?йінде ?те аз болатынды?ын айтып, біра? ?зіне жа?ын адамдарды ?алай біріктіруге, оларды? бірі-біріне деген сезімдерін ?алай орны?тыру?а болатыны туралы к?п ойлар келгендігін атап ?тті.
Хат?а жауап жазу- шы?армашылы? ж?мысты? тиімді т?рі деп ойлаймын ж?не б?л ж?мысты сыныбымда?ы о?ушылар ?те жа?сы к?реді. «Мені? арманым» атты саба?та сынып о?ушыларына келген хатты о?ып бердім. Ол хатта Алмас деген бала ?зіні? те?ізші болуды армандайтынын айтып кеткен. Т?нде т?сінде тол?ынды те?ізді, ?демі кемелерді, аспанда ?шып ж?рген ша?аланы жиі к?ретінін айта кетіп, ?зіні? ту?ан жерінде те?із жо? екендігін, сонды?тан достары б?л арманымен ?оштасу керектігін айтатыны туралы жаз?ан. Ма?ан ?андай а?ыл берер еді?дер?- деп о?ушылардан ке?ес с?райды. Алмас?а ?здеріні? а?ылдарын, ?сыныстарын айта кетіп, о?ушылар ?здеріні? болаша?ы туралы, ?здеріні? м?мкіндіктері туралы к?п ойланды. Алмасты? арманыны? орындалуын тілеп, ол ?шін табандылы?, ма?сат?а деген ?мтылыс, тере? білім керектігін айтты. «?мірде ба?ытты бол?ы? келсе, арманы?нан тайынба»- деген а?ыл айт?ан о?ушы да болды.
«Мені? сыныбым-мені? ?жымым», «Жа?сы с?з-жан?а ?уат» саба?тарында о?ушылар топ болып, ?жым болып шы?армашылы? ж?мыс жасау ар?ылы, бала топ пен ?жымда ?з м?ртебесін те?естіре алады. Жеке т?л?а ретінде ?р о?ушыны? жеке ой-пікірімен санаса отырып, орта? бір келісімге келуге, сыныптастарын ты?дау?а, айт?анына к??іл б?луге, бір-біріне деген ??рметке, тілектестікке, ?йымшылды??а ?йренеді. Топпен жа?сы с?зге, ?уаныш сезімге байланысты ?ле? жазып, жобаларын ?ор?аса, адами ??ндылы?тарды ?алай бейнелеуге болатынын ай?ындап, рухани ??ндылы?тарды? та?басын (эмблемасын) жасап шы?арды.
Сонымен, шы?армашылы? ж?мыс- «?зін-?зі тану» саба?тарыны? шешуші кезе?і болып саналады, ал оны? н?тижесінде баланы? ?зіне деген к?з?арасы, ?орша?ан орта?а деген ?арым-?атынасы бай?алып, ?зіні? м?мкіндіктері мен ішкі жан д?ниесін ай?ындау?а ба?ыт беріледі. Шы?армашылы? іс-?рекет ар?ылы бала теориялы? білім алып ?ана ?оймайды, сол білімді ?мірлік ??ндылы? ретінде негізге ала отырып, жеке т?л?а ретінде жан-жа?ты ?алыптасуына ?мірлік ма?ызы бар біліктер мен ??зіреттіліктерін дамытады. Б?л ж?мыс- ?р баланы? ?зіндік дарынын, шабытын ашып, ?р?айсысыны? жеке «менін» к?рсетуге к?п ы?палын тигізеді деп ойлаймын.
?олданыл?ан ?дебиеттер:
1.Самопознание. №4,6, 2010 жыл
2. Бастауыш мектеп №8, 2001 жыл
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«?ЗІН-?ЗІ ТАНУ – ШЫ?АРМАШЫЛЫ? ШЫ?ДАЛУ НЕГІЗІ. »
ӨЗІН-ӨЗІ ТАНУ – ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ШЫҢДАЛУ НЕГІЗІ
Жас ұрпақтың сапалы білім алып, өскелең өмірімізге лайықты адам болып шығуы- қазіргі өмір талабы, ал уақыт талабының күннен күнге күшейе түсуі және қоғам өміріндегі өзгерістер оқу-тәрбие үрдісіне жаңаша көзқараспен қарауды қажет етіп отыр. Өмірде оқығаны мен тоқығаны мол, білімі терең адамдар өте көп. Бірақ олардың барлығы өмірде өз орындарын тауып, жүрек қалауымен жұмыс атқарып жүрген жоқ. Өйткені білімі жеткілікті болғанымен, сол білімін өмірде қолдана алмайтын, өзіне деген сенімі жеткіліксіз адам қайда болсын тайсақтап, көзге түспей, елеусіз қалуға мәжбүр. Тіптен, қартайған ата-анасын қарттар үйінде телміртіп, туған баласын балалар үйінде жәудіретіп қойған қайырымсыз қыз, рақымсыз ұлдардың белең алуы да осы рухани-адамгершілік байлығымыздың, мәдениеттілігіміздің ақсап жатқаны, осал тұстарының нәтижесіндей көрінеді. Бұрынғы білім жүйесінде оқушыларға барынша терең білім беру мақсаты көзделді. Ал жоғары сатыдағы интеллектілік пен терең білімді адам өмірде қалай қолданады, шешуші сәттерде оң шешімді қалай қабылдау керек деген сұрақтарға жауап берілген емес. Міне осы олқылықтардың барлығын оқушыларды жан-жақты дамытып, өзінің ішкі дүниесін тану арқылы өмірдің мәнін пайымдауға үйрету арқылы жоюға болады.
Өзін-өзі тану баланың бойындағы табиғи дарыны мен қабілетінің ашыла түсуіне көмектесіп қана қоймай, баланы жолдастары арасында өзін сыйлай білуге, өзін-өзі жетілдіріп, басқадан үлгі алуға, қоршаған орта жағдайында өзіне-өзі дұрыс бағыт алуына, өз бетінше бір шешім айта алуына, әр іске жауапкершілікпен қарауға тәрбиелейді. Бірақ бұл жолда үлкен шығармашылық пен ізденіс керек.
Шығармашылық бұл – бүкіл тіршіліктің көзі. Адам баласының сөйлей бастаған кезінен бастап, бүгінгі күнге дейін жеткен жетістіктері шығармашылықтың нәтижесі. Бұған бүкілхалықтық, жалпы және жеке адамның шығармашылығы арқылы жеттік. Шығармашылықпен ойлау қоршаған ортаны танып білу ғана емес, сонымен қатар жеке тұлғаның да, бүкіл адамзаттың да дамуының, жетілуінің ең тиімді, белсенді әдісі болып табылатыны сөзсіз. «Өзін-өзі тану» пәні арқылы біз өскелең ұрпақтың шығармашылық іс-әрекетін дамыту мәселесін түбегейлі шеше аламыз деп ойлаймын.
Оқушыларға кез келген шығармашылық тапсырмаларды табыспен меңгеру үшін мына шарттар орындалу тиіс: 1.Баланың шығармашылық қабілеттерін дамыту ісін ерте бастан қолға алу. 2.Баланың жүйелі, тұрақты ұйымдастырылған шығармашылық әрекеттер жағдайында болуы. 3.Шығармашылық жұмыстар баланың ойлау мүмкіндігінің ең жоғары деңгейіне жетуі керек. Күн асқан сайын ол деңгей биіктей беретіндей болуы қажет. 4.Бала әрекетінің өз бетімен айналысуға, тыңдауына деген еркіндігінің болуы, немен айналысамын десе де өз еркі болуы керек. Бірақ балаға берілетін еркіндік өз күшімен, өз ойымен қиындықты жеңе отырып, «жаңалық ашуға» жағдай жасау қажет.
«Өзін-өзі тану» сабақтарының ерекшеліктері- оқушылардың үнемі қарым-қатынаста болатындығы. Балалар өзі туралы, өзінің ішкі ойлары, көзқарасы, кез-келген іс-әрекетке қарсы ойын немесе пікірін білдіре алады. Сабақтың өзіне тән ерекшелігі- сабақтың стандартты емес түрлері ұсынылады: ойланатын сабақтар, талдау сабақтары, сайыс сабақ, экскурсия сабақтары, ойын сабақтары және тағы басқа түрлері. «Өзін-өзі тану» пәнінің сабақтан тыс жұмыстары сабақта меңгерген білімдерін іс жүзінде өмірде қолдана білуді және қоғамға қызмет етуді қарастырады.
Өзім сабақ өткізетін 4 сыныпта оқушының шығармашылық қасиетін дамыту үшін басым міндетті оқушының өз қолына беріп отырамын және бұны дұрыс деп санаймын. Анығырақ айтқанда тапсырманың қорытынды пікірін, көркемдік ой-пікірін өздері айтып, өздері талдайды. Оқушылардың шығармашылық іс-әрекеті сурет салу, коллаж, макет, жоба дайындау барысында, мәтін құрау, өлең шығару кездерінде іске асады. Бұндай әдістер баланың «МЕНІН» іс-әрекет арқылы көрсетуге және олардың шығармашылық мүмкіншіліктерін ашуға ықпалын тигізеді. Сабақ барысында оқушылардың орындайтын тапсырмалары білімдік мақсатты ғана көздемей, баланың бойында адами қадір-қасиеттерді қалыптастырып, қоршаған ортамен үндес болу сезімін оятады.
Сабақ барысында сыныбымның оқушыларының оқыған мәтіндері бойынша сурет салуы, берілген тақырып бойынша сахналау, сурет бойынша оқиға ойластыру, әңгіме мазмұнын басқа біреудің атынан айту, авторға жауап хат жазу,талданған тақырып төңірегінде диалог құрастыру- баланың шығармашылықпен ойлауын дамытатын тапсырмалар қатарын жалғастыра беруге болады. Бұндай тапсырмаларды орындау барысында оқушының сабақта алған білімін өмірмен байланыстырып қана қоймай, оның жеке тұлға ретінде қалыптасып, өмірге деген көзқарасын да байқауға болады. Сондықтан шығармашылық іс-әрекетпен айналысу арқылы балаға өзінің өмірлік ұстанымын, өзіндік ізденісі мен ой-пікірінің қалыптасуына жағдай жасалады.
Оқушылардың ой шапшандығын дамытып, шығармашылығын арттыратын жұмыстарды сабақ берудегі іс-тәжірибемде көптен қолданамын. Мысалы: 4 сыныпта отбасы туралы тақырыпта отбасылық құндылықтар жан-жақты талданады. Оқушыларға мынадай шығармашылық жұмыс беріледі: «Кешкі тамақ» атты сурет беріліп, осы сурет бойынша оқиға құрып, образ жасау тапсырмасы берілді. Оқушы сол көріністі қиялмен, суретпен, оқиғаны дамыта отырып, шығармашылық жұмыс істейді. Әртүрлі жастағы балалары , атасы мен әжесі, әке-шешесі бар отбасының кешке үйде жиналғанда немен айналысатындарын, не жайлы әңгімелесетіндерін, бірі-біріне деген қарым-қатынастары қандай екендігі туралы ойланып, өз ойларын жеткізе білді. «Отбасылық кеш» атты көріністі сахналау барысында оқушылар отбасындағы өз орнына баға беріп, осындай кештер жанұядағы адамдарды біріктіретінін, сенімділік пен тыныштық, қорғаныш сезімдерін бойларына ұялататындарын айтты. Бір бала бұндай кештердің өз үйінде өте аз болатындығын айтып, бірақ өзіне жақын адамдарды қалай біріктіруге, олардың бірі-біріне деген сезімдерін қалай орнықтыруға болатыны туралы көп ойлар келгендігін атап өтті.
Хатқа жауап жазу- шығармашылық жұмыстың тиімді түрі деп ойлаймын және бұл жұмысты сыныбымдағы оқушылар өте жақсы көреді. «Менің арманым» атты сабақта сынып оқушыларына келген хатты оқып бердім. Ол хатта Алмас деген бала өзінің теңізші болуды армандайтынын айтып кеткен. Түнде түсінде толқынды теңізді, әдемі кемелерді, аспанда ұшып жүрген шағаланы жиі көретінін айта кетіп, өзінің туған жерінде теңіз жоқ екендігін, сондықтан достары бұл арманымен қоштасу керектігін айтатыны туралы жазған. Маған қандай ақыл берер едіңдер?- деп оқушылардан кеңес сұрайды. Алмасқа өздерінің ақылдарын, ұсыныстарын айта кетіп, оқушылар өздерінің болашағы туралы, өздерінің мүмкіндіктері туралы көп ойланды. Алмастың арманының орындалуын тілеп, ол үшін табандылық, мақсатқа деген ұмтылыс, терең білім керектігін айтты. «Өмірде бақытты болғың келсе, арманыңнан тайынба»- деген ақыл айтқан оқушы да болды.
«Менің сыныбым-менің ұжымым», «Жақсы сөз-жанға қуат» сабақтарында оқушылар топ болып, ұжым болып шығармашылық жұмыс жасау арқылы, бала топ пен ұжымда өз мәртебесін теңестіре алады. Жеке тұлға ретінде әр оқушының жеке ой-пікірімен санаса отырып, ортақ бір келісімге келуге, сыныптастарын тыңдауға, айтқанына көңіл бөлуге, бір-біріне деген құрметке, тілектестікке, ұйымшылдыққа үйренеді. Топпен жақсы сөзге, қуаныш сезімге байланысты өлең жазып, жобаларын қорғаса, адами құндылықтарды қалай бейнелеуге болатынын айқындап, рухани құндылықтардың таңбасын (эмблемасын) жасап шығарды.
Сонымен, шығармашылық жұмыс- «Өзін-өзі тану» сабақтарының шешуші кезеңі болып саналады, ал оның нәтижесінде баланың өзіне деген көзқарасы, қоршаған ортаға деген қарым-қатынасы байқалып, өзінің мүмкіндіктері мен ішкі жан дүниесін айқындауға бағыт беріледі. Шығармашылық іс-әрекет арқылы бала теориялық білім алып қана қоймайды, сол білімді өмірлік құндылық ретінде негізге ала отырып, жеке тұлға ретінде жан-жақты қалыптасуына өмірлік маңызы бар біліктер мен құзіреттіліктерін дамытады. Бұл жұмыс- әр баланың өзіндік дарынын, шабытын ашып, әрқайсысының жеке «менін» көрсетуге көп ықпалын тигізеді деп ойлаймын.
