?лы а?ылшын а?артушысы Уильям Уарт жай м??алім хабарлайды, жа?сы м??алім т?сіндіреді, керемет м??алім к?рсетеді, ?лы м??алім шабыттандырады деген екен. Ал XXI ?. на?ыз ?стазы ?андай болма?, казіргі заманда Егеменді еліміз т?уелсіз жерімізді? болаша?ы жас, ?сіп келе жат?ан ?рпа? ?олында. Сол ?рпа?ты т?рбиелеуде ?стаздар сан т?рлі ?діс т?сілдер ?олдануда. Казіргі та?да м??алімдер алдында білім ж?йесін, заман талабына сай ?йлестіре, жа?а ?лгіде ж?ргізу міндеті туындап білімге б?кіл о?у-?дістемелік ж?йеге жа?а талаптар ?ойылуда. Б?л дегеніміз м??алімге білім беруді? тиімді жолдарын ?арастыру деген с?з. Біліктілікті арттыру ба?дарламасыны? негізгі мазм?ны жеті модульге б?лінеді.
Білім беру мен білім алуда?ы жа?а т?сілдер- б?л жеті модульде ?арастырылатын білім беру мен білім алуда?ы жа?а т?сілдері, сонымен ?атар «Диалог негізінде о?ыту ж?не о?у» ж?не «?алай о?ыту керектігін ?йрету» деген атаулар?а негіз болып, соны ке?інен ?арастыратын модуль. Білім беру мен білім алу барысында балаларды? ?зара білім алмасуын, о?ушымен м??алімні? арасында?ы байланысты? негізгі ??ралы б?л- диалог екенін ме?зейді. Сыни т?р?ыдан ойлау?а ?йрету- о?ушыларды? да, м??алімдерді? де білім алу ж?не білім беру процесінде кез-келген м?селені тал?ылауды, бас?аларды? идеяларын ой елегінен ?ткізіп, сыни т?р?ыдан ?арау.
Сыни т?р?ыдан ойлау « ойлау туралы ойлану» деп сипаттал?ан.Ол ма?ызды м?селелерді тал?ылау ж?не т?жірибені ой елегінен ?ткізуді ?амтиды. М??алімдер педагогикалы? білімі бар ж?не ?осымша о?ыту мен ?з біліктілігін арттырушы субьектілер бол?анды?тан, оларда б?л да?дылар дамы?ан ж?не іс- т?жірибеде ?олданылады деп ойлаймыз. Б?л модуль о?ушыларды? да, м??алімдерді? де сыни т?р?ыдан ойлауды дамытуды саналы ж?не оймен ?абылдауын к?здейді.Сыни т?р?ыдан ойлау - ба?ылауды?,т?жірибені?,ойлау мен тал?ылауды? н?тижесінде алын?ан а?паратты ойлау?а,ба?алау?а, талдау?а ж?не синтездеуге ба?ыттал?ан шешім. Ол болаша?та ?рекет жасау?а негіз бола алады.Сыни т?р?ыдан ойлау к?бінесе ?арсы пікір айту?а,баламалы шешімдерді ?абылдау?а,ойлау ж?не іс - ?рекетімізге жа?а немесе т?рлендірілген т?сілдерді енгізуге дайын болу?а,?йымдастырыл?ан ?о?амды? ?рекеттерге ж?не бас?аларды сыни т?р?ыдан ойлау?а баулуды білдіреді. (М??алімге арнал?ан н?с?аулы? 49 бет) Сыни т?р?ыдан ойлауды? е? о?тайлы т?сілі – о?ушыларды д?лелдерге м?н беруге ынталандыру.Сыни т?р?ыдан ойлауда ба?ылау мен ты?дау ар?ылы д?лелдер жинастыру ж?не шешім ?абылдау ?шін талап?а сай ?лшемдерді ?олдану сия?ты да?дыларды дамытуды ?арастырдым. Сыныпта?ы ?арым- ?атынасты зерттеуді к?здеген е?бектер белгілі бір ?зара ?рекеттестік ?лгілері, зерттеушілік ??гіме,д?йек пен диалогті? м??алімдер мен о?ушыларды ма?ына мен білімді игерудегі бірлескен іс- ?рекетке тартылуымен ?атар, жо?ары де?гейдегі ойлау ?абілеттері ?рістеуіне ж?не зияткерлік ?ырларыны? дамуына ы?палын тигізетіндігін к?рсетті. Д?лелдемеге идея мен м?мкіндіктерді ал?а жылжыту ж?не келісу деген аны?тама берілген. О?ушылар ?здеріні? ??рдастарымен,сапшылармен диалог ж?ргізу барысында т?жірибе жина?тап ж?не ой ?рекетіні? жо?ары де?гейіне к?терілуіне талпына отырып,баламалы м?мкіндіктер туралы сыни т?р?ыдан ойлау,зерттеу ж?ргізуге ?абілетті бола т?седі.Т?сінуді басты назар?а ала отырып ынтыма?тасты?пен о?у немесе м?селені шешу ?дерісі о?ушыларды? тиімді д?лелдерді ж?йелеу ?абілеттерін жо?арылатады.О?ушыларды? істегендері мен айт?андарын ты?дап,талдай отырып,олар?а жауап берген кезде м??алімдер о?ушылар?а білім алуда тиімді ?олдау к?рсету м?мкіндігіне ие болады, «О?ыту ба?алау т?різді » деген ??ым мен формативті ба?алау ?а?идаты,білім алып ?ана ?оймай,білімді т?зетін ?дістерге ?атысу ар?ылы о?у дегенді білдіреді.Б?л идеялар о?ушыларды о?у мен о?ыту ?дерісіні? белсенді ?атысушысы ретінде ?арастыратын сындарлылы? ??рылымына сай.Адамдарды? ?ай т?р?ыдан ал?анда да бір- біріне икемделуі ??рмет пен сенімге негізделген.?аза?станда? ы к?сіби дамуды? жа?а ба?дарламасына сай сыни т?р?ыдан ойлайтын м??алімдер балаларды? сыни т?р?ыдан ойлауына ?атысты жо?арыда айтыл?ан ??рылым мен ?дерістерге с?йенуі м?мкін.Біра?,е? алдымен,біз рефлексивті о?ыту ??ымын саралап,сыни т?р?ыдан ойлауды? білім беру ба?дарламасында туында?ан ?ажеттілігін ескеруіміз керек.Сыни т?р?ыдан ойлау ?дісі негізделген д?лелдер мен м?нм?тіндерді,т?жырымдылы? пен ?дістер ж?не критерийлерді ?олдана білетін,нысаналы,?зін реттей алатын ой ?дерісі ретінде бейнеленіп отыр.О?ушыларды? сыни т?р?ыдан ойлау ?абілеттерін дамыту?а байланысты,атап айт?анда :ты?дау мен зерттеу ар?ылы о?у,м?нм?тінге к??іл б?ліп,шешім ?абылдау ?шін тиісті ?лшемдерді ?олдана білу сия?ты да?дылармен ?оса,м??алімдер:
- білім беру ба?дарламасы мен о?ыту ?дерісін т?сіну ?шін ?ажетті теориялы? базаны;
- ?орытынды мен т?жырымдарды ?алыптастыруды? тиісті ?дістері мен технологияларын дамыту керек.
О?ушыны? не ?йренгені туралы сыни т?р?ыдан ойлау б?л олар к?рсеткен сыни т?р?ыдан ойлау т?ртіптері мен да?дыларын зерттеуді,жазып алуды ж?не ба?алауды талап етеді.Б?л ?абілеттер мен да?дылар о?у ?дерісіндегі белгілі бір д?лелдерді тал?ылап,?арастыруды ?ажет ететін тапсырмаларды орындау барысында к?рініс береді.О?ушыларды? сыни т?р?ыдан ойлау ?абілеттерінен табуды ?ажет ететін негізгі ерекшеліктер: ?т?ырлы?: е? жа?сы т?сініктемені табу?а ?мтылу;?зілді - кесілді жауаптарды іздеуді? орнына с?ра?тар ?ою;д?лелдерді талап етіп,кез келген д?лелді есепке алып отыру;эмоция?а емес,себепке негізделу.Сы?аржа?тылы?ты? болмауы:балы? ?орытындыларды ба?алау;болжамды к?з?арастар мен м?мкіндіктерді? барлы?ын ?арастыру;Пайым:д?лелдерді? де?гейі мен ма?ызын мойындау;балама жорамалдар мен м?мкіндіктерді? орынды екендігін немесе арты?шылы?ын мойындау.Т?ртіп:тияна?ты,на?ты ж?не жан - жа?ты болу.?зіндік сана –сезім : ?зімізді? эмоциямыз бен к?з?арасымызды?,сеніміміз бен болжамдарымызды? субьективті екенін сезіну.(М??алімге арнал?ан н?с?аулы? 53 бет) Б?л зерттеуді? келешегі – жеке т?жірибені к?пшілікке ?сыну,себебі педагогикалы? технология жекешеленген н?рсе емес,ол к?п адамны? ?олдану м?мкіндігі.Сыни т?р?ыдан о?ытуды диалог ар?ылы дамыту жеке бір ж?йесі бар м?дениетаралы? байланыста?ы а?паратты? ке?істік да?дыларын игеруге ба?ыттал?ан.Б?л жоба интеллектуальді ж?не тілдік да?дыларды дамытуда ?олданылады.
Кембридж зерттеу т?сілі бойынша «Бетпе- бет» о?у ба?дарламасын о?ып ?йренуде табыс?а жету ж?не о?ытуды тиімді ?йымдастыру ?шін к?сіби ?ызмет жайында?ы а?паратты?,сол о?и?аны? басталуы,себебіні? орны ерекше екеніне к?зім жетті.Зерттеуді ?зі?нен бастау,мектебі?,о?ушы?,ата-аналар ?жымы,?мір салты? т.б. ма?ызы ?те зор. Балаларда мені? кемшілік т?старым ж?не оларды ?алай жоямын деген ой туады.Жа?сы ?асиеттерді дамытуда ?з алдыма ?андай міндет ?оямын.Ол ма?сат?а жету жолым ?андай? Сол ма?саттарды орындау?а арнал?ан стратегиялар алынады.
?з ісіне берілген, жа?алы?ты жатсынбай ?абылдайтын, ш?кіртіні? жанына н?р ??йып, ?мірге ?зі де ба?ытты болып, ?згелерді де ба?ыт?а жеткізсем деп ж?ретін ?стаз болайы?.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«О?ушыларды сыни т?р?ыдан ойлау?а ?йрету»
Қазақ тілі мен әдебиет пәнінің мұғалімі
Ушкулакова Г.Ж.
Қостанай қаласы.
Оқушыларды сыни тұрғыдан ойлауға үйрету
Ұлы ағылшын ағартушысы Уильям Уарт жай мұғалім хабарлайды, жақсы мұғалім түсіндіреді, керемет мұғалім көрсетеді, ұлы мұғалім шабыттандырады деген екен. Ал XXI ғ. нағыз ұстазы қандай болмақ, казіргі заманда Егеменді еліміз тәуелсіз жеріміздің болашағы жас, өсіп келе жатқан ұрпақ қолында. Сол ұрпақты тәрбиелеуде ұстаздар сан түрлі әдіс тәсілдер қолдануда. Казіргі таңда мұғалімдер алдында білім жүйесін, заман талабына сай үйлестіре, жаңа үлгіде жүргізу міндеті туындап білімге бүкіл оқу-әдістемелік жүйеге жаңа талаптар қойылуда. Бұл дегеніміз мұғалімге білім берудің тиімді жолдарын қарастыру деген сөз. Біліктілікті арттыру бағдарламасының негізгі мазмұны жеті модульге бөлінеді.
Білім беру мен білім алудағы жаңа тәсілдер- бұл жеті модульде қарастырылатын білім беру мен білім алудағы жаңа тәсілдері, сонымен қатар «Диалог негізінде оқыту және оқу» және «Қалай оқыту керектігін үйрету» деген атауларға негіз болып, соны кеңінен қарастыратын модуль. Білім беру мен білім алу барысында балалардың өзара білім алмасуын, оқушымен мұғалімнің арасындағы байланыстың негізгі құралы бұл- диалог екенін меңзейді. Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету- оқушылардың да, мұғалімдердің де білім алу және білім беру процесінде кез-келген мәселені талқылауды, басқалардың идеяларын ой елегінен өткізіп, сыни тұрғыдан қарау.
Сыни тұрғыдан ойлау « ойлау туралы ойлану» деп сипатталған.Ол маңызды мәселелерді талқылау және тәжірибені ой елегінен өткізуді қамтиды. Мұғалімдер педагогикалық білімі бар және қосымша оқыту мен өз біліктілігін арттырушы субьектілер болғандықтан , оларда бұл дағдылар дамыған және іс- тәжірибеде қолданылады деп ойлаймыз. Бұл модуль оқушылардың да , мұғалімдердің де сыни тұрғыдан ойлауды дамытуды саналы және оймен қабылдауын көздейді.Сыни тұрғыдан ойлау - бақылаудың ,тәжірибенің,ойлау мен талқылаудың нәтижесінде алынған ақпаратты ойлауға,бағалауға, талдауға және синтездеуге бағытталған шешім. Ол болашақта әрекет жасауға негіз бола алады.Сыни тұрғыдан ойлау көбінесе қарсы пікір айтуға,баламалы шешімдерді қабылдауға ,ойлау және іс - әрекетімізге жаңа немесе түрлендірілген тәсілдерді енгізуге дайын болуға,ұйымдастырылған қоғамдық әрекеттерге және басқаларды сыни тұрғыдан ойлауға баулуды білдіреді. (Мұғалімге арналған нұсқаулық 49 бет) Сыни тұрғыдан ойлаудың ең оңтайлы тәсілі – оқушыларды дәлелдерге мән беруге ынталандыру.Сыни тұрғыдан ойлауда бақылау мен тыңдау арқылы дәлелдер жинастыру және шешім қабылдау үшін талапқа сай өлшемдерді қолдану сияқты дағдыларды дамытуды қарастырдым. Сыныптағы қарым- қатынасты зерттеуді көздеген еңбектер белгілі бір өзара әрекеттестік үлгілері, зерттеушілік әңгіме,дәйек пен диалогтің мұғалімдер мен оқушыларды мағына мен білімді игерудегі бірлескен іс- әрекетке тартылуымен қатар , жоғары деңгейдегі ойлау қабілеттері өрістеуіне және зияткерлік қырларының дамуына ықпалын тигізетіндігін көрсетті. Дәлелдемеге идея мен мүмкіндіктерді алға жылжыту және келісу деген анықтама берілген. Оқушылар өздерінің құрдастарымен,сапшылармен диалог жүргізу барысында тәжірибе жинақтап және ой әрекетінің жоғары деңгейіне көтерілуіне талпына отырып,баламалы мүмкіндіктер туралы сыни тұрғыдан ойлау ,зерттеу жүргізуге қабілетті бола түседі.Түсінуді басты назарға ала отырып ынтымақтастықпен оқу немесе мәселені шешу үдерісі оқушылардың тиімді дәлелдерді жүйелеу қабілеттерін жоғарылатады.Оқушылардың істегендері мен айтқандарын тыңдап,талдай отырып,оларға жауап берген кезде мұғалімдер оқушыларға білім алуда тиімді қолдау көрсету мүмкіндігіне ие болады, «Оқыту бағалау тәрізді » деген ұғым мен формативті бағалау қағидаты,білім алып қана қоймай,білімді түзетін әдістерге қатысу арқылы оқу дегенді білдіреді.Бұл идеялар оқушыларды оқу мен оқыту үдерісінің белсенді қатысушысы ретінде қарастыратын сындарлылық құрылымына сай.Адамдардың қай тұрғыдан алғанда да бір- біріне икемделуі құрмет пен сенімге негізделген.Қазақстандағ ы кәсіби дамудың жаңа бағдарламасына сай сыни тұрғыдан ойлайтын мұғалімдер балалардың сыни тұрғыдан ойлауына қатысты жоғарыда айтылған құрылым мен үдерістерге сүйенуі мүмкін.Бірақ ,ең алдымен,біз рефлексивті оқыту ұғымын саралап,сыни тұрғыдан ойлаудың білім беру бағдарламасында туындаған қажеттілігін ескеруіміз керек.Сыни тұрғыдан ойлау әдісі негізделген дәлелдер мен мәнмәтіндерді,тұжырымдылық пен әдістер және критерийлерді қолдана білетін,нысаналы,өзін реттей алатын ой үдерісі ретінде бейнеленіп отыр.Оқушылардың сыни тұрғыдан ойлау қабілеттерін дамытуға байланысты,атап айтқанда :тыңдау мен зерттеу арқылы оқу,мәнмәтінге көңіл бөліп,шешім қабылдау үшін тиісті өлшемдерді қолдана білу сияқты дағдылармен қоса,мұғалімдер:
- білім беру бағдарламасы мен оқыту үдерісін түсіну үшін қажетті теориялық базаны;
- қорытынды мен тұжырымдарды қалыптастырудың тиісті әдістері мен технологияларын дамыту керек.
Оқушының не үйренгені туралы сыни тұрғыдан ойлау бұл олар көрсеткен сыни тұрғыдан ойлау тәртіптері мен дағдыларын зерттеуді,жазып алуды және бағалауды талап етеді.Бұл қабілеттер мен дағдылар оқу үдерісіндегі белгілі бір дәлелдерді талқылап ,қарастыруды қажет ететін тапсырмаларды орындау барысында көрініс береді.Оқушылардың сыни тұрғыдан ойлау қабілеттерінен табуды қажет ететін негізгі ерекшеліктер: Ұтқырлық: ең жақсы түсініктемені табуға ұмтылу;үзілді - кесілді жауаптарды іздеудің орнына сұрақтар қою;дәлелдерді талап етіп,кез келген дәлелді есепке алып отыру;эмоцияға емес,себепке негізделу.Сыңаржақтылықтың болмауы:балық қорытындыларды бағалау;болжамды көзқарастар мен мүмкіндіктердің барлығын қарастыру;Пайым:дәлелдердің деңгейі мен маңызын мойындау;балама жорамалдар мен мүмкіндіктердің орынды екендігін немесе артықшылығын мойындау.Тәртіп:тиянақты,нақты және жан - жақты болу.Өзіндік сана –сезім : өзіміздің эмоциямыз бен көзқарасымыздың ,сеніміміз бен болжамдарымыздың субьективті екенін сезіну.(Мұғалімге арналған нұсқаулық 53 бет) Бұл зерттеудің келешегі – жеке тәжірибені көпшілікке ұсыну ,себебі педагогикалық технология жекешеленген нәрсе емес ,ол көп адамның қолдану мүмкіндігі.Сыни тұрғыдан оқытуды диалог арқылы дамыту жеке бір жүйесі бар мәдениетаралық байланыстағы ақпараттық кеңістік дағдыларын игеруге бағытталған.Бұл жоба интеллектуальді және тілдік дағдыларды дамытуда қолданылады.
Кембридж зерттеу тәсілі бойынша «Бетпе- бет» оқу бағдарламасын оқып үйренуде табысқа жету және оқытуды тиімді ұйымдастыру үшін кәсіби қызмет жайындағы ақпараттың,сол оқиғаның басталуы,себебінің орны ерекше екеніне көзім жетті.Зерттеуді өзіңнен бастау ,мектебің,оқушың,ата-аналар ұжымы,өмір салтың т.б. маңызы өте зор. Балаларда менің кемшілік тұстарым және оларды қалай жоямын деген ой туады.Жақсы қасиеттерді дамытуда өз алдыма қандай міндет қоямын.Ол мақсатқа жету жолым қандай? Сол мақсаттарды орындауға арналған стратегиялар алынады.
Өз ісіне берілген, жаңалықты жатсынбай қабылдайтын, шәкіртінің жанына нұр құйып, өмірге өзі де бақытты болып, өзгелерді де бақытқа жеткізсем деп жүретін ұстаз болайық.
