К?мекші ??рал

Алғы сөз

Қазақ тілі пәні бойынша ұсынылып отырған бұл тапсырмалар жинағы жалпы орта, негізгі білім беретін мектептің 6 –сыныбында қазақ тілін оқытуда көмекші құрал қызметінде пайдалануға болады. Оқушылардың теориялық білімдерін жүйелеу, алған білімдерін практикалық тұрғыда қолдануға жаттықтыру, талдау, дәлелдеу қабілеттерін дамыту, әдеби тілде дұрыс сөйлеу нормаларын меңгертуге жаттықтыру, сөздік қорын байыту, дұрыс оқу дағдыландыру мақсатын көздейді. Жинақ фонетика, морфология бөлімдерінің негізгі ережелерін саналы , тиянақты меңгерту, үйрету мақсатына бағытталған білімдік, танымдық, дамытушылық, тәрбиелік мәндегі деңгейлік тапсырмалардан тұрады.

Оқушылардың қазақ тілінен алған теориялық білімдерін тереңдете түсуге, тілдік объектілерінің қыр – сырын біліп, өзіндік ерекшеліктерін тани алуға, әр алуан тапсырмалар арқылы білім деңгейін молайтуға мүмкіндік береді. Тапсырмалар оқушылардың сабақта, сабақтан тыс кезде жұмыс істеуіне , тіл дамыту, жазу дағдыларын қалыптастыруға мүмкіндік береді. Жинаққа еңгізілген тапсырмалар мен жаттығуларды оқушылардың білім деңгейіне, мүмкіндігіне қарай пайдалана алады, яғни жұмыс түрлерін оқушылармен жеке- жеке жүргізуге, өтілген материалдарды жүйелі қайталауға болады. Жинақта белгілі фонетикалық, лексикалық, грамматикалық тақырыптарды қорытындылауда, жинақтауда, пысықтауда пайдаланатын кестелер түрлері берілді. Жинаққа енген материалды үлестірме және жеке тапсырмалар кестесі түрінде де пайдалана алады.

Көмекші құралға қазақ тілін оқытуда пайдаланылған шығармашылық тапсырмалар да ұсынылып отыр. Тапсырмалар оқулықтағы «Сөз таптары» тарауы бойынша «Зат есім», «Сын есім», «Сан есім», «Етістік», «Есімдік», «Үстеу», «Еліктеу», «Шылау», «Одағай» тақырыптарын түгелдей дерлік қамтиды.

Осындай тапсырмаларды орындау арқылы оқушылар өзін- өзі дамыту, тәрбиелеу, өз әрекеттерін ұйымдастыру мүмкіндігін алады.

ІІІ деңгей

1. Мектеп туралы қандай мақал – мәтел білесің?

2. Ашса, мектебім, ақ ешкі, дәптерлер.Қарамен жазылған сөздердің үндесу заңдылықтарын айт.

3. Еріндік, езулік дауыстыларды айтып бер.

ІІ деңгей

1. Дауысты дыбыстардың түрлерін анықтап, кестені толтыр.

дауысты дыбыстар	тілдің қатысына қарай		жақтың қатысына қарай		еріннің қатысына қарай
а

2. Ашық буынды бір бөлек, тұйық буынды бір бөлек, бітеу буынды бір бөлек теріп жаз.

І деңгей

Ұстаздың қандай болуын қалар едің? Ұстаз тақырыбына шағын әңгіме жаз.

ІІІ деңгей

1. Дауыссыз дыбыстар дегеніміз не?

2. Дауыссыз дыбыстар неше түрге бөлінеді?

3. Төмендегі сөздердің ішінен тек қатаң дауыссыз дыбыстан басталытын сөздерді теріп жаз.

Дала, қала, бала, қатар, су, қамшы, жаз, түлкі, тазы, перне.

ІІ деңгей

1. Дауыссыз дыбыстар түрлерін еске түсіріп, кестені толтыр.

дауыссыз дыбыстар

1. Төмендегі сөздерге сатылай кешенді (фонологиялық) талдау жаса.

Ұшқыштар, жүргізуші, талапкер, оқушы.

І деңгей

Тек дауыссыз дыбыстан басталатын сөйлем немесе өлең жолдарын

құрастыр.

ІІІ деңгей

1. Буын неше түрге бөлінеді?

2. Қырғауыл сөзінде неше буын бар?

3. Төмендегі сөздерді буынға бөліп жаз. Буын түрлерін анықта.

Қарлығаш, шағала, бозторғай, аққу, бірқазан, сұңқар, шымшық.

ІІ деңгей

1. Буын түрлерін еске түсіріп, мысалдар жаз.

буын

1. Буын, дыбыс үндестігіне байланысты әңгімеле. Әр буындағы әріп саны бірдей ме? Мысал келтіріп дәлелде.

І деңгей

Дауысты дыбыстарға жұмбақ құра:

Көлде бар,

Бұлақта жоқ.

Шөлде бар,

Құрақта жоқ. (ө)

ІІІ деңгей

1. Мәтінді оқып, түсініп ал. Дыбыс үндестігі дегеніміз не?

Күбі

Қазақ жерінде күбі - ағаштан жасалынып, май шайқауға, қымыз, шұбат пісуге, кейде көже ашытуға арналған піспе шелек. Күбінің ауыз жағы жіңішкелеу келеді де, дөңгелек қақпағының үстінде піспек өткізетін тесік жасалынады. Қазақтар күбі мен піспекті қайыңнан, еменнен, аршадан, жидеден және т. б. ағаштардан жасайды.

( «Қазақ халқының салт – дәстүрлері» кітабынан.60-б.)

1. Көп нүктенің орнына қосымшалардың тиістісін қойып жаз.

Бала... дәптері, гүл... шоғы, ата... с уреті, көкек.. дауысы.

1. Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшаларға мысалдар келтір.

ІІ деңгей

1. Үндестік заңын еске түсіріп, әр түріне мысал теріп жаз.

үндестік заңы
буын үндестігі	дыбыс үндестігі	үндестік заңына бағынбайтын қосымшалар

1. Естілуі бойынша берілген сөздерді орфографиялық норма бойынша жаз.

Башшы, Сарарқа, Дошшан, жасса, сөмбеді, жамбады, тайақ, үшүн.

І деңгей

Өзіңе ұнайтын ұлттық тағамның жасалу тәсілін әңгімелеп бер.

ІІІ деңгей

1. Қарамен жазылған сөздердегі дыбыстың орны ауыстырылып берілген дыбыстарды тап.

Адасқан әріптер

1. Күз түсті,

Тырмалар жылы жаққа ұшты.

1. Ешкі егіз бақ тапты,

Балалар оны күтіп бақты.

( «Қызықты грамматика» кітабынан. 17- б.)

1. Тасымалдауға келмейтін сөздерді теріп жаз.

2. Қалалар сөзін тасымалда.

ІІ деңгей

1. Тасымалға ойдан бес мысалдан келтір.

	сөз	тасымал
1	балалар	ба-лалар; бала-лар
2
3
4

2 . Тасымалдауға болмайтын бес сөз жаз.

І деңгей

«Менің сүйікті жыл мезгілім» шағын шығарма жаз.

Зат есім

ІІІ деңгей

1. Зат есім дегеніміз не ?

2. Берілген сөздерге жұрнақ жалғап, туынды зат есім жаса.

Қой, ой, би, күй, ән.

1. Күрделі зат есімдердің астын сыз.

Біржан, Сарыөзек, Арқа, Балықты көл, Есіл, Амангелді.

ІІ деңгей

1. Мақал – мәтел жазып, мағынасын түсіндір. Ішінен зат есімді тап.

2. Төмендегі үлгі бойынша зат есімдерге талдау жаса.

сұрақтары

мағынасына қарай

құрамына қарай

тұлғасына қарай

зат есім жасай тын жұрнақ тар

зат есім жасай тын жұрнақ тарға мысал келтір

Мысал келтір

І деңгей

«Табиғат –біздің екінші анамыз» тақырыбына ойтолғау жаз.

ІІІ деңгей

1. Деректі және дерексіз зат есімдерге мысал келтір.

2. Сызбаға қарап, көптік жалғауларының жалғану тәртібін айт.

№	зат есім	-лар	-лер	-дар	-дер	-тар	-тер
1	бала	+
2
3
4

1. Мақал – мәтелдің жалғасын жазып, зат есімнің астын сыз.

а) Ерді намыс өлтірер, ....................... .

ә) Дос жылатып айтады, .................... .

б) Әке көрген оқ жонар, .................... .

ІІ деңгей

1. Парталас көршіңе мінездеме бер. Ішінде дерексіз зат есімдер болсын.

2. Қазақстандағы күрделі зат есімдерге жататын жер- су, қала аттарын жаз.

І деңгей

«Менің ауылым» тақырыбына шағын шығарма немесе өлең жаз.

Ішінде жалқы есім болсын.

ІІІ деңгей

1. Зат есімдерді тауып, астын сыз.

а) Шешен кісі сөз бастар, адал кісі ел бастар. (Жамбыл.)

ә) Өмір озады, ажар тозады. (М. Әуезов.)

б) Шын жақсыда тарлық жоқ, әділ сөзде зорлық жоқ.(Сүйінбай.)

2. Қарамен жазылған сөздердің мағынасын түсіндір.

Қонақжайлық белгісі

Сырттан келген мейманға

Сәлем беріп, қол алсаң, -

Бірінші еткен құрметің.

«Түсіңіз» деп түс беріп,

Шылбырына оралсаң,-

Екінші еткен қызметің.

Есік ашып еңгізіп,

Көрпе төсеп құп алсаң,-

Үшінші еткен құрметің.

( «Шешендік сөздер» кітабынан 142-б.)

1. Дара және күрделі зат есімдерге мысал келтір.

ІІ деңгей

1. Мақал – мәтелдерді жалғастырып, зат есімдерді тап, олардың жасалу жолына қарай талда.

а) ... дұшпан, .... дос, ақылыңа ... қос.

ә) ... – кеме, ... – теңіз.

б) Ұлдың ұяты - ...., қыздың ұяты - .... .

2. Кестені толтыр.

жақ	Жіктік жалғаулар
	дауыстыдан кейін			дауыссыздан кейін
	жекеше	көпше	жекеше		көпше
І жақ
ІІ жақ
сыпайы түрі
ІІІ жақ

І деңгей

«Мен зат есіммін» атты тақырыпқа эссе жаз.

Сын есім

ІІІ деңгей

1. Сөз төркініне көңіл бөл. Сын есім болса, оның жасалу жолын айт.

а) Адал дос алтыннан қымбат.

ә) Ақылды қасыңнан қорықпа,

Жарымес досыңнан қорық.

б) Ақ пейіл болсаң, ас жерсің,

Тәкаппар болсаң тас жерсің.

1. Төмендегі сын есімесімдерге жақша ішіндегі зат есімдердің лайықтысын тіркеп жаз.

Өнерпаз (сөйлем) Басыңқы (суретші)

Түйінді (шапан) Әуесқой (ой)

Жасанды (бала) Таңдаулы (адам)

Сөзшең (гүл)

1. Төмендегі сын есімдердің антонимдік жұбын тап.

Ащы, биік, бойшаң, жуас, әдемі, ақ, жасанды, ақылы.

ІІ деңгей

1. Төмендегі сын есімдерді сапалық, қатыстық түрін ажыратып жаз.

Қызыл, әдемі, ажарлы, орманды, тәтті, келбетті, жақын, тату, көк ала, білгіш, кем, күзгі.

1. Кестені толтыр.

Сұрақтары
Мағынасына қарай түрлері (мысал келтір)	1. 2.
Сын есім тудыратын жұрнақтар
Сын есімнің шырайлар атауы (жасалу жолдары және мысал келтір)
Сын есімнің сөйлемдегі қызметі

І деңгей

« Алтын күз» деген тақырыпқа сын есімдерді қатыстырып мәтін құра.

Сан есім

ІІІ деңгей

1. Сан есім дегеніміз не?

2. Цифрмен жазылған сан есімдерді жазумен жазып, дара, күрделісін ажырат.

1, 12, 0, 5, 100, 1001, 525, 40, 896.

1. Берілген сан есімдерге сөйлем құра.

30 қазан, 10- сынып, 8 наурыз, 61- үй.

ІІ деңгей

1. Сан есімнің түрленуі туралы айт және мысалдар келтір.

Сан есімнің түрлері	1.	2.	3.	4.	5.	6.
Жұрнақтары
Мысалы

1. Сан есім мағыналық түрлеріне қарай нешеге бөлінеді? Қарамен жазылған сан есімдердің мағыналық түрін анықтап, құрамына қарай талда.

Жеті байлық

Әуелі байлық – денсаулық,

Екінші байлық – еркіндік.

Үшінші байлық- тіл байлық,

Төртінші байлық – қайрат –күш,

Бесінші байлық – ақ жаулық,

Алтыншы байлық – балаңыз,

Жетінші байлық – жүз саулық.

(Халық даналығы.)

І деңгей

« Менің сыныбым» тақырыбында сан есімдерді қатыстырып мәтін құрастыр.

ІІІ деңгей

1. Сан есімнің сын есімнен айырмашылығы неде? Мысал келтір.

2. Дара есімдерді бір бөлек, күрделі сан есімдерді бір бөлек жаз.

Бір, он екі, тоқсан, он бес, төрт, екі жүз елу, мың, қырық, жиырма үш.

1. Төмендегі сан есімдерді цифрмен жаз.

Он бес, екінші мектеп, бес, жүздей, бес- бестен, отызыншы қазан.

ІІ деңгей

1. Төмендегі мақал – мәтелдерді оқып түсін. Сан есім кездессе, сөйлемнің қандай мүшесі екенін және жасалу жолын айт.

Екі сегіз – он алты.

Екі жақсы ерікпес,

Екі жаман бірікпес.

Үйде бір күн ұрыс болса,

Қырық күн ырыс кетеді.

(«Ақылдың көзі» кітабынан.)

1. Сан есімдердің мағыналық түрлерін қатыстырып, «Математика сабағында» тақырыбына мәтін құра және сан есімдерге толық талдау жаса.

І деңгей

«Ұлық болсаң кішік бол» деген тақырыпқа өз пікіріңді жаз.

Есімдік

ІІІ деңгей

1. Есімдік туралы айтып, мысал келтір.

2. Жырдан есімдіктерді тап.

Туған ел

Туған жер қандай көркем мөлдіреген,

Желегі жермен бірге желбіреген.

Аралап күндіз – түні жүрсем - дағы,

Тыншымай ет жүрегім елжіреген.

Ыстық – ау бүлдіргенді өзендерің,

Саянда сайрап өскен өрендерің.

Мен едім соның бірі – қарыздармын,

Әлі де аз сіңірген өз еңбегін.

Қашан да қарыздармын, елім, саған,

Анамсың алыс жүрсем көп аңсаған.

Жүректің арнап ыстық махаббатын,

Туған ел, берерім көп менің саған.

(М. Ниязбеков.)

1. Жіктеу, сұрау, сілтеу есімдіктерін жазып, сөйлем құра.

ІІ деңгей

1. Кестені толтырып, есімдіктердің емлесі туралы айт.

Есімдіктің түрлері

2. Көп нүктенің орнына тиісті есімдікті қой, мағынасын аш.

а)..... елінде сұлтан болғанша, .. еліңде ұлтан бол.

ә) .... ор қазба - ... түсерсің.

б) Жақсы ... басынан көреді, жаман жолдасынан көреді.

І деңгей

«Туған жер – алтын бесігім» атты шағын шығарма жаз.

Етістік

ІІІ деңгей

1. Етістік туралы түсінік бер.

2. Өлеңді мәнерлеп оқы. Қимыл, іс- әрекетті білдіретін сөздерді тауып, оларға сұрақ қой.

Өмір заңы –дананы дана табар,

Қайдан тапсын дананы аласалар.

Абайды Мұхтар тауып, Мұхтарды Абай,

Халқын да даңқты етпек және солар.

Ұрпағын көп жаңарту ұшқыны дәл,

Қырындай көк жүзінде ұшып бұлар.

Қазақ деген бақытты ел жер бетінде,

Абай, Жамбыл, Мұхтардай үш шыңы бар.

( Ә. Дастанұлы.)

1. Етістіктің қанша ерекше түрі бар? Мысал келтір.

ІІ деңгей

1. Кестені толтыр.

Сұрақтары
Құрамына қарай
Тұлғасына қарай
Мағынасына қарай түрлері және мысал келтір
Сөйлемдегі қызметі

1. Сөйлемдегі етістіктерді тауып, қызметін анықта.

Қарабет болып қашқанша, қайрат көрсетіп өлген артық. (Б. Момышұлы)

Не мен жатырқаған шығармын, не сен өзгерген шығарсың.(С. Мұқанов)

І деңгей

Теледидардан көрсетілетін бағдарламалар туралы пікір жазып, ішіндегі

етістіктердің астын сыз.

ІІІ деңгей

1. Түсініп оқы. Көсемшелердің төмендегі жұрнақтарына мысал жаз.

• ғалы, - гелі, -қалы, -келі.

Жігіттерге

Ғибрат ал жақсылықтан жақын жүріп,

Аулақ қаш жамандықтан сырттан шеттей.

Орынсыз батырлыққа арандама,

Әр істің мазмұнына көзің жетпей.

Жігіттер, мұнан ғибрат алмай болмас,

Адамға бірлік керек, болса жолдас.

Бірінің айтқанына бірі көнбей,

Істеген бәтуасыз ісің оңбас....

(М.Дулатов.)

2. Етістіктің есімдерден қандай айырмашылығы бар? Мысал келтір.

3. Төмендегі етістіктерден сөйлем құра.

Келе жатыр, сөйледі, жазда ойнап жүр, айтты.

ІІ деңгей

1. Көсемшенің түрленуі туралы айтып, оны мысалдармен дәлелде.

2. Кестені толтыр.

етістік тер	негізгі етістік	туынды етіс тік	дара етіс тік	күр делі етіс тік	болым ды етістік	болымсыз етістік	салт етіс тік	сабақ ты етістік

І деңгей

Бірлік, ынтымақ туралы қандай тақпақ, ән, өлең, мақал – мәтел білесің?

Есімше

ІІІ деңгей

1. Есімше туралы түсіндір және мысал жаз.

2. Бірде есім сөздің, бірде етістіктің қызметінде қолданатын етістіктің түрін айт.

3. Төмендегі есімшелерді жекеше, көпше түрде жікте.

Сөйлеген, тұрған, ойнатқан, тігер.

ІІ деңгей

1. Кестені толтыр.

Есімшенің жасалуы (жұрнақтары, мысал )

1. Мақалдан есімшелерді тауып, қай сөз табының қызметін атқарып тұрғанын түсіндір.

Еңкейгенге еңкей,

Басың жерге жеткенше.

Шалқайғанға шалқай,

Төбең көкке жеткенше.

І деңгей

«Ұрлық түбі – қорлық» деген тақырыпта сыбайлас жемқорлыққа байланысты өз пікірің.

Көсемше

ІІІ деңгей

1. Бірде етістіктің, бірде үстеудің қызметін атқаратын етістіктің ерекше түрін айт.

2. Есімше мен көсемшенің ұқсастығы мен айырмашылығын айтып, мысалдар келтір.

3. Көсемшенің жұрнақтарына мысалдар жаз.

ІІ деңгей

1. Өлеңнің жалғасын жазып, көсемшелерді түрленуі мен қызметіне қарай талда.

Ғылым таппай мақтанба,

Орын таппай баптанба,

Құмарланып шаттанба,

Ойнап босқа күлуге.

Бес нәрседен қашық бол,

Бес нәрсеге асық бол ....

1. Кестені толтыр.

Көсемшенің жасалуы (жұрнақтары, мысал )

І деңгей

«Алманың атасы – Алматы» деген тақырыпқа шағын шығарма жаз.

Тұйық етістік

ІІІ деңгей

1. Есімдерше түрленіп, шақпен де, жақпен де байланысты болмайтын етістіктің түрі қандай етістік?

2. Төмендегі тұйық етістікті септе.

Бару, күлу, сезу, жүру, табу.

1. Сөйлемдерден тұйық етістіктерді тауып, астын сыз.

Сүлекең мақтана салудан бұрын да құр алақан емес еді. (Х. Есенжанов)

Мен өтірік айту дегенді, көзге күлімдеу дегенді, біреуге жарамсақтану

дегенді білмеймін. ( Х. Есенжанов.)

ІІ деңгей

1. Тұйық етістіктің емлесіне мысалдар жаз және төмендегі сөздердің қатесін тауып, дұрысын жазып, себебін түсіндір.

Жабыу, сөгіу, төгіу, қайтыу, батыу.

1. Тұйық етістіктен жасалған тұрақты 10 сөз тіркесін жаз.

Үлгі: Шайдай ашылу, удай ашу, сорпадай сорғалау

І деңгей

Шешуінде тұйық етістік болатын жұмбақ шығар.

ІІІ деңгей

1. Тұйық етістік дегеніміз не? Мысал келтір.

2. Тұйық етістіктің есімше, көсемшеден айырмашылығы.

3. Төмендегі сөздерден тұйық етістік жаса.

Ал, қал, тал, жүз, түс, таң, тұр, кір, сөйле.

ІІ деңгей

1. Тұйық етістіктің жасалу жолын түсіндіріп мысал жаз, жұрнағын дефис арқылы көрсет.

2. Төмендегі жұмбақтардан тұйық етістіктерді тап.

а) Жазудан бір жалықпаған,

Жаза – жаза арықтаған.

ә)Ұшып жүру үшін де

Жаралған бұл мүсін бе?

Сезімталы осы мал

Төрт түліктің ішінде.

Бұл не?

І деңгей

« Ел іші – алтын бесік» деген тақырыпқа ойтолғау жаз.

Үстеу

ІІІ деңгей

1. Үстеу туралы айт және мысал жаз.

2. Мәтіннен үстеулерді тауып, мағынасын түрлеріне қарай ажырат.

Түн ортасы ауа жел бәсендеп, бұлт ыдырай бастады. Әр жерден әлденемен шұғылданып ербендеген кісі. Сол бір тұста күбірлескен екі адамның сыбыры естілді, біз ілгері жүріп кеттік. (С. Мұқанов)

1. Төмендегі үстеулерді қатыстыра отырып, сөйлем құра және осы үстеулерді құрамына қарай ажырат.

Биыл, былтыр, бүрсігүні, қыстыгүні, қолма – қол, қаннен қаперсіз, тым, дәл, өте.

ІІ деңгей

1. Кестені толтыр. Үстеудің мағыналық түрлері

Түрлері
Мысалы

1. Құрамында мезгіл, мекен, сын- қимыл үстеулері бар мақал – мәтелдер жаз.

І деңгей

«Бақыт дегенді қалай түсінесің?» деген тақырыпқа ойтолғау жаз.

Еліктеу

ІІІ деңгей

1. Еліктеу сөз деген не?

2. Төмендегі еліктеу сөздерге сөйлем құра.

Жалт- жұлт, тарс- тұрс, ербең- ербең, дүрс – дүрс.

1. Сөйлемдегі көп нүктенің орнына тиісті еліктеуіш сөздерді қой.

Ауыл үсті айқай- ұйқай, ...., ... . Күміс үзеңгіге салып шіренген аяғында әміркен мәсі - кебіс ... ... етеді. Қымызды жұтқанда Текебектің өңеші ... етеді. (С. Сейфуллин.)

ІІ деңгей

1. Кестені толтыр.

Түрлері
Мысалы

1. Төмендегі сөздерге негізгі, туынды, күрделі еліктеу сөздерді қатыстырып, сөйлем құра.

Жеті қазына: жүйрік ат, қаққыш тазы, алғыр қыран, түзу мылтық, қара қазан, алмас кездік, шаңырақ.

І деңгей

Өзің ұнататын ақын жайлы «Менің сүйікті ақыным» деген тақырыпта шағын шығарма жаз.

Шылау

ІІІ деңгей

1. Шылаудың басқа сөз таптарынан қандай айырмашылықтары бар?

2. Не себепті шылаулар сөйлем мүшесі бола алмайды?

3. Төмендегі мәтіннен шылауларды тауып, түрлеріне ажырат, емлесіне назар аудар.

Ахмет пен Ғазиза

Профессор Ахмет Жұбанов пианинода бір шығарманы ойнап айтып отырса, қызы Ғазиза келіп:

• Осы бір тұста нотаны ылғи қате аласыз, депті.

Сонда Ахаң пианино ойнауын тоқтатып, қызына ошарыла бұрылып:

• Қызым – ау, мен сен сияқты академиктің баласы емеспін ғой,- деген екен.

ІІ деңгей

1. Кестені толтыр.

1. Мәтінді оқып шығып, кіндік шеше, кіндік аға қандай болатынын өз сөзіңмен әңгімеле. Шылаулар ды дәптеріңе түр- түрімен топтап жаз, қызметін анықта.

Кіндік шеше

Кіндік шеше – нәресте туғанда оның кіндігін кескен әйелдің атауы. Кіндікті ер адамдар да кеседі, ол кіндік аға деп аталады. Бірақ әдетте кіндікті әйелдер кеседі. Олар баланың екінші анасы болып саналады. Кіндік шеше - бала үшін де, оның ата – анасы үшін де қадірлі адам. Оны дәстүр бойынша кіндігі кесілген бала өз анасынан кем санамайды. Академик Қаныш Сәтбаев басқа жерге баруға уақыт таппаса да, өзінің кіндік шешесіне жылына бір рет барып сәлем беріп, оның сыбағасы мен сый - сыяпатын апарып беріп тұрыпты.

Жалпы, қазақ баласы үшін кіндік шешенің (немесе кіндік ағаның ) орны бөлек. Бұл заманда да балаларға кіндік шешесін таныстырып қойып, сыйлауға үйреткен абзал.

( «Ата салтың –халықтық қалпын» кітабынан. 149 –б.)

І деңгей

« Менің кіндік шешем» деген тақырыпта шылауларды қатыстырып, шағын шығарма жаз.

Одағай

ІІІ деңгей

1. Басқа сөз таптарынан одағайдың қандай ерекшелігі бар?

2. Төмендегі одағайларға сөйлем құрап жаз және олар одағайдың қай түріне жатады.

Аухау- аухау, пұшайт – пұшайт, құрау- құрау, шөре – шөре.

1. Өлең шумағын оқып, одағайды тап. Қандай тыныс белгісі арқылы оқшауланып тұрғанын айт.

О, шіркін, ғажапсың-ау, көңіл деген!

Жартас жоқ толқыныңа көмілмеген.

Құлдырап құламаған құзың да жоқ,

Қыран боп шырқамаған кезің де кем.

(Ж. Молдағалиев.)

ІІ деңгей

1. Кестені толтыр.

Одағайдың түрлері

2. Мәтінді мәнерлеп оқып шығып, сахналық көрініс жасауға дайындалыңдар.

Одағайлар бар ма, бар болса, қандай мағына туғызып тұрғанын анықта.

Құлху алла, сұлху алла, су жағала. Пай, пай, бәрі сайрап тұр. Дуа! Басында мықты дуа бар. Ойпыр – ай! Менің өзіме де бой бергісі келмей ме, қалай?!

Я, аруақ, қолдай көр. Ойпырай, аурудың иесі көк өгіз бе? Есіктен қарап, мүйізін шайқап тұрғанын қарашы...

(«Қамар сұлу» сахналық көрінісінен.)

І деңгей

«Біз соғысты көрген жоқпыз, бірақ білеміз» деген тақырыпта одағай сөздерді араластырып шағын шығарма жаз.

Көмекші

құрал

( Қазақ тілі пәнінен жалпы білім беретін мектептің 6-сыныбына арналған деңгейлік тапсырмалар)

Құрастырған: Избастинова Б.Ш.,

№2 Песчан орта

жалпы білім беретін мектебінің

қазақ тілі мен әдебиет пәнінің

мұғалімі

Пікір жазған:

Мазмұны

1. Алғы сөз

2. 5- сыныпта өткенді қайталау

3. Зат есім

4. Сын есім

5. Сан есім

6. Есімдік

7. Етістік

8. Үстеу

9. Шылау

10. Одағай

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. С. Исаев, К. Назарғалиева, Ж. Дәулетбекова.

Қазақ тілі: Жалпы білім беретін мектептің 6- сыныбына арналған оқулық. А., «Атамұра», 2011;

1. Ж. Дәулетбекова. Қазақ тілі. Оқыту әдістемесі.

Жалпы білім беретін мектептің 6- сынып мұғалімдеріне арналған. А., «Атамұра», 2006;

1. З.Қ. Жарықбаев «Ақылдың кені» ЖШС, 2008;

2. С. Исаев, М. Мұқышева. Қазақ тілі бойынша дидактикалық материалдар. А., «Атамұра», 2002

3. Г. Байтілеуова, Г. Боранбаева. Қазақ тілі бойынша дидактикалық материалдар.

« Мектеп», 2004

1. О. Байзақова Қазақ тілі. Морфология. «Арман ПВ», 2003