« Ізденіс ар?ылы келген т?жірибе барша?а орта? болма?...»

Мұнайлы ауданы №5 орта мектептің

Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі:

Байтұрсынова Жұлдызай Нұржігітқызы

3-деңгей, сертификатталған

« Ізденіс арқылы келген тәжірибе баршаға ортақ болмақ...»

Құзырлы оқытудың маңызды факторы мұғалімнің оқушының тақырыптың мәнін өз бетімен меңгеруін түсінуі мен бағалай алуы болып табылады. Мұндай тәсіл бұл үдеріске оқушының өзніңде қатысуын талап етіледі. Оқушы жауапкершілікті сабақ беру барысында мұғалім қалыптастыратын ортада сезініп, қабылдайды. Сондықтан мұғалімде Шульман «мұғалімнің үш көмекшісі» деп атаған қасиеттер болған жағдайда ғана оқыту тиімді болады. Оқушы мұндай жауапкершілікті сабақ беру барысында мұғалім қалыптастыратын ортада сезініп, қабылдайды. Мұғалімнің алдына оқушының жан-дүниесін жақсы түсіне білу жөнінде нақты міндеттеме қойып отыр. Оқушыларды топқа бөліп оқыту нәтижесінде өз топтарындағы әрбір оқушы өзінің оқуы үшін жауапты екендігін білуі керек. Оқушыда мұндай жауапкершілік арқылы метасана, метатану үдерістері қалыптасады. Білімдік дағдылары меңгере отырып, өзі де үйретушіге айналады, өзінің білім деңгейіне сыни тұрғыдан қарап, өзінің шама шарқын анықтайды, метатану үдерісі оқушыда когнитивті дағдыға айналуы тиіс. «Білім беру мен білім алудағы жаңа тәсілдер» модулін сабақта пайдалану арқылы оқушыларды «Диалог негізінде оқыту және оқу» (Merser 1995, Alexander 2008) күнделікті сабақта үнемі қолданатын тәсілдің бірі болды. Осы арқылы оқушылардың бір-бірімен сөйлеу мәдениеті қалыптасты. Тұйық оқушының сөзге тартылуы байқалды. Топ болып жұмыс жасауда әр бір оқушының неге ұқыпты екендігі белгілі болды. Александер (2004) білім берудегі әңгімелесуді қарым-қатынас жасаудың бірсарынды үдерісі емес, идеялар екі жақты бағытта жүреді және осының негізінде оқушының білім алу үдерісі алға жылжиды деп тұжырымдайтындығын өз тәжірибемізден де көре білдім. Сыныпта сұхбаттасудың үлкен пайдасы болатындығы жайлы Мерсер мен Ходжкинсон (2008) пікірлерін толықтай құптаймын. Олар: Оқушылардың тақырып бойынша өз ойларын еркін білдірулеріне мүмкіндік береді;

Басқа адамдарда түрлі идеялардың болатындығын оқушылардың түсінуіне көмектеседі;

Оқушылардың өз идеяларын дәлелдеуіне көмектеседі;

Мұғалімдерге, оқушыларға білім беру барысындағы деңгейлерін анықтау үшін көмектеседі.

Жұмыстарымды жоспарламастан алдын, бұрын осы оқуды оқып келген әріптестеріммен ақылдасып, кеңесіп балаларға қалай оқу керектігін үйрету және сыныптағы оқу үдерісі мен ондағы өзгерістерді басқаруды ұйымдастыру мен өзіміз үйреніп жатқан оқытудың қазіргі күн талаптарына сай жаңа әдіс-тәсілдерін салыстыру арқылы, өз сабақтарымды жоспарладым. Мұғалімге арналған нұсқаулықта айтылған Ричард Дарант оқуға бағытталған сәтті сабақты сипаттайтын белгілер:

а) керемет сабақтарда әдетте оқушылардың барлығы бүкіл уақыт аралығында белсенді жұмыс істейді;

ә) оқыту орынды, ақпарат беретін және мақсатқа бағытталған болуы керек;

б) оқушыларға сабақ ұнайды және оларды өздерінің оқулары қызықтырады; в) оқушылардың табысқа қол жеткізуі;

г) бағалау сабақ беруге және оқытуға тиімді әсер етеді; -деп көрсетілгеніндей сәтті оқытуға бағытталған сабақты жоспарлаудағы ең маңызды жағдай іс-әрекеттердің мақсатпен сәйкестігі.

«Мектептегі тәжірибедегі» бірінші сабағым Сәкен Жүнісовтың өміріне қысқаша шолу және «Ақырғы бәйге» шығармасының бірінші бөліміне танысу. Бірінші «Бет-бетте» көптеген әдіс - тәсілдерді үйрендім. Ұзақ мерзімді жадымды пайдаланып тәжірибедегі бірінші сабағыма ұзақ дайындалдым. Бірінші сабақты қима суреттер арқылы топқа бөлінді. Топқа бөлінуде оқыту мен оқытудағы жаңа тәсілдер модулі көрініс тапты.

Топты құруда оқушылардың арасында ынымақтастықтың жоқтығынан қиындық тудырды. Оқушылар достарының қасында отырғысы келді. Алдағы уақытта сыныппен осы бағытта жұмыстануым керек.Оқушыларды ортаға «Галереяға саяхат» жасауға шақырдым.

«Галереяға саяхат» жасау арқылы оқушылар сыни тұрғыдан ойланды. Талантты және дарынды балаларды анықтауға арналған жаңа тәсіл деуге болады. Тапсырманы орындату кезінде жас ерекшелігіне орай қолдану керек. Бұл тәсілді оқушылардың қызығушылығын оятты. Сыни тұрғыдан ойлауға дағдыланбағандықтан «Бұл не?» «Не оқимыз?» «Мынау кім?» деген сияқты сансыз сұрақтар қойылды. Өзім де сол «Галереяға» қосылып шығып едім, сол кезде сәл тынышталды. Адамдар ойлауға қабілетті және ойлану туралы ойлануға да қабілетті екені сөзсіз. Эпизодтық жадыны пайдаланып, 2-3 минуттан кейін жұппен талқылады. Талқылау барысында оқушыларға еркіндік берілді. Ерекше эмоциялық көңіл – күйлері жақсы болды. Оқушылар талқыланатын тақырып туралы шамалы білімі болғаны дұрыс. Галереяға саяхат тапсырмасынан алғашқы білімді өздері оқу, көру арқылы алды. Нұсқаулықта берілген дереккөзге сүйенсек көрсетілімнен 30-пайыз ақпаратты сақтады. Сақтаған ақпаратын одан ары қарай дамыту мақсатында Талқылау жүргіздім. Талқылау жүргізілген жағдайда ақпараттың дамуы 50 пайызға артады деген үмітпен бердім. Оқушыларға бұл әдіс-тәсілдерді жаңадан үйреніп жатқандықтан «Не көрдік?», «Не білдік?» сұрақтарды бір-біріңе ойыңдар да жауап беріңдер дедім. Сұрақты беру себебім оқушылардың тақырыптан ауытқып назарын басқаға аудармас үшін қойдым. Бұл жұптық талқылаудың оқушы үшін тиімді екен. Өздері еркін және өз араларында мұғалімнен ерекше көзқарасты күтетін оқушыларды байқадым. Бір адаммен талқылап болған соң, екінші адаммен ауысып отырды.

Келешекте осы әдіс-тәсілді қолданамын. Тиімділік бар. Күнделікті кітаптан жазушы, ақын туралы мәліметті ауызша оқытқаннан ақпаратты сақтау мүмкіндігі 10 пайыз екенін дәлелдеулер көрсеткен. «А» оқушы өзінің белсенділігін, ойлау қабілетінің ұшқыр екенін алғашқы сабақтан көрінді.

Жұптық жұмыс үстінде

Сабақ процесінде кедергі бір тапсырмадан, екінші тапсырмаға ауысу қиындық келтірді. Жұптық талқылаудан топтық жұмысқа ауысты. Өзіне ұнайтын оқушының қасына барғысы келді. Топқа оралып жаңа тақырыпты толықтырды. Оқулықпен жұмыс жүрді. Галереядан көру арқылы алған білімдерін оқулықпен толықтыру мақсатында берілді. Оқып болған соң, топтық жұмыс жүргізілді. Бұл тапсырмада топпен жұмыс жүргізілмегені анық байқалды.

Жұптық жұмыстағы сәт

Дәстүрлі үрдісте өздері оқып, бір-біріне айтқысы келмей, маған жалтақтап, «Апай мен болдым, оларға неге айтамыз», «Сіз жеке сұраңызшы» деген өтініш, реніштер болды. Бірін-бірі күткісі келмеді. Әр топтан бір оқушы қорғады. Қорғаған оқушыларды оқыту үшін бағалау және оқудағы бағалу модуліне сүйене формативті бағалады. Оқушыларға сабақтың басында бір сабақтағы тапсырмаға байланысты, бағалау критериін оқушылармен бірлесе құрдық. Сол критерийге сүйеніп, оқушылар бағалады.

Топтық жұмыста оқыту мен оқудағы көшбасшылық модулдері көрінді. Көшбасшылық өзіммен қоса оқушылардың топтық жұмыс жүргізуде топты басқару қабілеті, өзінің ойымен топты қызықтыра білді.

Келесі тапсырма «Болжау стратегиясы» бұл тапсырмада мен оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес білім беру модулі, оқыту мен оқытудағы жаңа тәсіл, сыни тұрғыдан ойлауды үйрету модулі, білім беруде ақпараттық – коммуникациялық технологияларды (АКТ) пайдалану модульдеріне ықпалдастыра құрылған тапсырма. Сәкен Жүнісовтың өмірі мен шығармашылығымен танысып болды. Болжау стратегиясын «Ақырғы бәйге» шығармасының бастапқы бөлімімен танысу еді. Өздері оқып танысу мақсатында бейнеролик көрсеттім. Бейнероликті тоқтатып, «Стоп кадр» әдісін арқылы оқушыларға болжау сұрақтарын қойдым:

- Оқушылар бейнеролик не туралы екен?

- Қалай ойлайсыңдар? –деп сұрақтар қойдым.

Оқушының болжамды жауаптары: Атжарыс, Көкпар, Бәйге

«Стопкадр» әдісін орындаудағы кедергі «Апай, көрсете беріңізші» деген оқушылар да болды. Дайын білімді беріп, оқушыларымызды жалқаулыққа үйреткенімді білдім. Бірақ, оқушылар өзім күткен жауаптардан да жоғары деңгейдегі жауаптар бере білді. Бұл тапсырмада дарынды және талантты оқушылар көзге түсті. «В» оқушы бейнероликті көру арқылы «Апай бәйге менің көзіме осылай елестейді» деп ғажап суретті көрсетті. «С» оқушы бұл сабақта аң-таң күйде. Қозғалыс байқалмады. Келесі тапсырмада қозғалту үшін тырысамын.

Келесі әрекет: Бейнероликті ары қарай көрсеттім. Көргеннен кейін Интербелсенді тақтаға «Бәйге, Дода, Жарыс» деген сөздерді көрсетіп, жаңа тақырыпты ашу мақсатында бердім. Бейнероликтен көрген үзіндінің «Бәйге, Дода, Жарыс деген сөздермен байланысы бар ма, байланысы болса қандай?» соны топта талқылауға бердім.

Оқушылардың жауабы: Бір ауылда болып жатқан ұлан – асыр той. Қазіргі таңда ас берілсе, наурыз мерекелерінде бәйге болады. Бәйгеде адамдар өз жылқыларын жарыстыру мақсатында ұйымдастырады. 4-5 оқушы жауап берді. «А» оқушы өзінің көшбасшылық қабілеті көрініп отырды. Тапсырмаларды қиналмай орындап отыр. Тақырыптың не туралы болатынын білді.

Менің әрекетім: Оқушылар, біз бүгінгі сабақта Сәкен сері Жүнісовтың өмірі мен шығармашылығына шолу жасадық. Бейне ролик арқылы атақты дүлділ Ақан сері романынан алынған үзіндіні оқимыз. «Ақырғы бәйге» сіздердің салыстыруларыңыз, ойлағандарыңыз дәл келді. «Жарайсыңдар, оқушылар!», -деп ынталандыру жұмысын жүргіздім. Оқушылардың түсіну дәрежесін бағалау үшін оқу барысына жеке-жеке көңіл бөлу маңызды. Кіріспеде эмоциялық көңіл күй арқылы шапалақтап марапаттаған едім. Негізігі бөлімде ынталандырушылық бағаны қолдану тиімді сияқты. Себебі, келесі тапсырмаға ынта-жігерімен кірісу үшін қолдану тиімді.Сонда ғана келсі тапсырма табысты орындалады.

Шығарманың алғашқы бөлімімен танысу үшін мәтінді өзім оқи отырып әр азат жолда келесі ойды, өздеріне болжатып отырдым. Бұл әдісте белсенділігі жоғары оқушылар алғырлық танытып, басқаға ойлатуға мүмкіндік бермеді.

« А» оқушы

Максадов Жандос

Келесі жолы сыныптағы оқушылардың барлығы қатысуы үшін мәтінді бөліп, алдарына сұрақты тастауым керек екен, сонда топпен жұмыс жүреді деп үміттенемін.

«С» оқушы

Қалпақбай Әйгерім

Басбаев Анвар «В» оқушы

Сыни тұрғыдан ойлай білуге дағдыландыру қажет. Бейнеүзікті үзіп, ары қарай не болады ұсыныс жасады. 45-минуттық сабағымда бағдарламаның жеті модулінің - оқыту мен оқытудағы жаңа тәсілдер модулі, оқушылардың жас ерекшелігіне сәйкес оқыту және оқу модулі, сыни тұрғыдан ойлауға үйрету модулі, талантты және дарынды балаларды оқыту модулі, оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау модулі, оқыту мен оқуда ақпараттық-коммуникациялық технологияларды (АКТ) пайдалану модулі, оқытуды басқару және көшбасшылық модульдерін ықпалдастырдым.

Болашақта өзгертер едім-

*Уақытты тиімді пайдалануды,

*Ынтымақтастық орнату,

*Бір тапсырмадан екінші тапсырмаға тез ауысып жұмыстану,

*Әділ бағалау үшін түсінік жұмыстарын жүргізу.

Алғашқы жетістік оқушылар өз ойын еркін айта білгені. Бірін-бір оқыту арқылы көшбасшы, талантты және дарынды оқушыларды анықтап берді.

Білу, нану, ұнату – ақыл ісі, алдымен ақылыңа сынатып ал, -дейді Шәкәрім Құдайбердіұлы. Оқытудың тиімді бағасын және оқыту үшін тиімді бағаны түсіну оқыту мен оқудағы барлық жаңа тәсілдермен тығыз байланысты.

Тек түсініктемемен ғана берілген бағалар балалардың назарын марапаттау немесе жазалау орнына өзіндік мен үшін, алға жылжуына негізделген. ( баға тәрізді). Түсініктемелерді кітаптарда, кітап мұқабасындағы кестеде, оқу күнделігінде немесе журналда жасауға болады. Соңғысы мұғалімдер мен оқушылар үшін түсініктемелерді қадағалау кезінде және оның жақсарғанын байқау үшін өте пайдалы. Түсініктемелер оқушылардың қалай жетілуі керектігіне түсінік беруі қажет.

Сабақ барысындағы оқыту үшін бағалау

Жұмыстың талдауы:

Сыныбы: 5 “ Г”

Орындалған тапсырма:Мазмұндама (негізгі бағалау)

Қолданған критерийлер: А, В, С

Бағалау шкаласы:

«5» - 17- 20 балл (100% - 89 %)

«4» - 14 20 балл (75% - 88 %)

«3» - 12- 13 балл (61% 75%)

«2» - 0-11 балл (60%-дан төмен)

Негізгі бағалаудың қорытындысы:

1