Де?гейлі ба?дарламаларды? негізгі идеяларын мектеп т?жірибесіне енгізу

М??алім - ?зіні? білімін ?здіксіз к?теріп отыр?анда ?ана м??алім, ал о?уды, ізденуді то?тат?анда, оны? м??алімдігі де жойылады. К.Д.Ушинский. Дарынды ?алымны? осы бір с?здері ?анша уа?ыт ?тсе де, еш ма?ызын жойма? емес. ХХI ?асыр – білімділер ?асыры. Сол себепті де мектептегі ?р м??алім - маманды?ы бойынша ?з п?нін жетік білетін, о?ушысыны? шы?армашылы?ы мен дарындылы?ыны? дамуына жа?дай жасай алатын, педагогикалы? шеберлік пен ?зіні? іс- ?имылын ж?йелілікпен ат?ару?а ?абілетті, о?ытуды? жа?а технологияларын толы? ме?герген ж?не білімдік мониторинг негізінде а?параттарды тауып, оларды та?дап сараптай алатын, отанды? ж?не шетелдік т?жірибелерді шы?армашылы?пен ?олдана білетін м??алім болуы шарт. Осы орайда, «Саба? беру – ?йреншікті жай шеберлік емес, ол – ?немі жа?адан жа?аны табатын ?нер» деген Ж?сіпбек Аймауытовты? с?зін айта кету арты? болмас. Ал за??а с?йенетін болса?, б?л ж?нінде ?аза?стан Республикасы «Білім туралы» За?ыны? 8-бабында «Білім беру ж?йесіні? басты міндеттеріні? бірі – о?ытуды? жа?а технологияларын енгізу, білім беруді а?параттандыру, халы?аралы? ?аламды? коммуникациялы? желілерге шы?у» деп атап к?рсеткен. Жас жеткіншектерді? бойында?ы ерекше ?абілеттілікті, дарындылы?ты тани білу, оны? одан ?рі дамуына ба?ыт-ба?дар беру, оны сол ба?ытта жетелеу - ?стаз парызы. ?лы ойшыл Плутарх кезінде: «К?птеген таби?и талант дарынсыз ?стаздарды? кесірінен жойылып кетеді. Сонды?тан ?рбір ?стаз б??ан жол бермеуі керек», - деген ?шін екен. Міне, сол ?шін де педагогтарды? к?сіби біліктілік де?гейлерін к?теру ?ажеттілігі туды. ?аза?станды? ?р м??алімні? к?сіби біліктілігін к?теру м?селесі ?ол?а алын?анда Кембридж университеті мен Педагогикалы? шеберлік орталы?тары бірлесіп ??р?ан де?гейлі ба?дарлама тамаша бастама болды. Жалпы білім беретін мектеп м??алімдеріні? біліктілігін арттыру?а арнал?ан ба?дарлама ?аза?станды? білім беруді? стратегиялы? даму жоспарына сай, ?рі педагогты? к?сіби дамуына, о?ытуды? инновациялы? т?жірибесі мен заманауи ?ылыми зерттеулерді? д?лелді н?тижелерін с?тті ?штастырып, ы?палдастыру?а ба?ыттал?ан. Біліктілікті арттыру курстарынан ?ту барысында педагог, е? алдымен т?л?а ж?не шебер маман ретінде дамыту?а арнал?ан ?зіндік жоспарын ??рады, ?з кезегінде б?л м??алім маманды?ыны? беделін арттыру?а септігін тигізері с?зсіз. Б?л курсты ая?тап, ?олдарына сертификат ал?ан ?р м??алім ?з мектебінде ?згерістер енгізуде. Соларды? бірі ретінде мен де ?зімді к?шбасшы деп сезінгендіктен ж?мыс жоспарымды Синекті? к?шбасшылы?ты? конусты? метафорасына негіздеуді ?й?ардым. Я?ни, НЕГЕ мектепте ?згеріс енгізуім керек? Себебі, т?жірибе барысында ?зім аны?та?ан мектеп т?жірибесіндегі ол?ылы?тарды жойып, проблемаларды шешу ?шін керек. Ол ?шін ?ріптестеріме ?АЛАЙ к?мектесе аламын? Т?лімгерлік пен коучингтер ?ткізу ар?ылы, ба?дарламаны? т?йінді идеяларын т?сіндіру ар?ылы. Ал м??алімдер НЕ істейді? М??алімдер е? алдымен бас?а ?ріптестерімен ынтыма?тасты?та, бірлесіп ж?мыс істеуге, проблемаларды бірлесіп шешуге ?йренеді, мектебімізді? даму жоспарына бірлесіп ?згеріс енгіземіз, мектепте к?сіби ?о?амдасты? ??рып, ?алалы? бас?а желілік ?о?амдасты?тармен байланыс?а шы?амыз. Б?л ретте мен та?ы "М??алімге арнал?ан н?с?аулы??а" ж?гіндім. "Ба?дарлама ?лемдік білім беру практикасында орын ал?ан м??алімді мектептерге инновациялы? ?ызметті "?келуші" деп ?абылдайтын пікірмен астасады, о?ан о?ушыларды? бойында ?алыптасатын да?дылар?а ?ойылатын талаптарды? да т?бегейлі ?згеруі себеп болып отыр. Б?л ?згерістер белгілі бір ??зыреттіліктерге айтарлы?тай ?сер етеді. Ал, о?ушыларда XXI ?асыр да?дыларын тиімді ?алыптастыра алу ?шін м??алімдерді? ?здері де ол да?дыларды ме?геруге тиіс". (МАН, 1-де?гей, 64-бет). Я?ни, мен ?азіргі жа?дайда "инновациялы? ?ызметті ?келуші" бола білуім керек. ?йтсе де, мектептегі м??алімдерді? барлы?ы бірдей де?гейлі ба?дарламаны? модульдерін ?натты, т?сінді ж?не бірден т?жірибеге енгізуге асы?ты деп айта алмайтын шы?армын. Тек, екінші ж?не ?шінші де?гейді бітірген ?ріптестерім ?ана осы ма?ызды м?селеде ?здеріні? тек фасилитатор екендігін жа?сы т?сінеді. Біра?, оларды? со?дарынан еріп, осы ба?ытты ?стан?ан ?ріптестерімні? к?п еместігі ма?ан та?ы бір жауапкершілікті арта т?скендей болды. Мен ?зім ?ана к?шбасшы болып ?оймай, м??алімдер арасынан к?шбасшылар дайындап, солармен бірлесіп бас?а м??алімдерге ой салуымыз керек. Алдында отыр?ан ?рбір о?ушыны? эмоционалды? ахуалын, к??іл-к?йін ?немі назар?а ала отырып, оларды? сыныптан тыс ?міріне де ?ызы?ушылы? танытулары тиіс екенін, о?ушыларды ынталандырып отыр?анда ?ана олардан кері байланыс ала алатындарын т?сінулері керек. О?ытуды? д?ст?рлі ба?ытын ?стайтын аса мол т?жірибесі бар м??алімдерді? кейбірі бірден ?абылдай ?оймаса да, ж?мыс барысында ?здері келіп, ба?дарламаны? берері к?п, болаша?ы зор екенін мойында?андары да болды. Де?гейлік курсты? мектептегі т?жірибе кезе?інде мені? ?з мектебім жайлы жина?ан деректерім ?з мектебімні? дамуын ж?не о?у мен о?ыту т?жірибесіндегі проблемаларды аны?тау?а к?мектесті. Ол: білім сапасыны? т?мендігі, м??алімдерді? е?бек т?жірибесіндегі жа?аша ?діс-т?сілдерді? ж?йелі пайдаланылмауы, А?Тны ?олдануды? біржа?тылы?ы, топты? ж?мысты? жеткілікті д?режеде ?олданылмауы. Осы деректерді? барлы?ын сараптай келе, аны?тал?ан проблемаларды шешу ?шін мен іс-?рекеттегі зерттеуімні?, жалпы практика кезіндегі ж?мысымны? та?ырыбын "М??алімдерді? т?жірибесіне ба?дарлама идеяларын енгізуді? тиімділігі" деп алуды ?й?ар?ан едім. Ж?не де мектепті? педагогикалы? ?жымыны? ?дістемелік-ізденіс та?ырыбын ?згертуді? уа?ыты д?п келгендіктен, алда?ы 5 жыл?а мектепті? та?ырыбы та?далды. «Инновациялы? ?діс-т?сілдерді ?олдану ар?ылы білім беру ?дерісіні? тиімділігін арттыру» деп алуды ?й?арып, оны? ?р жылдар?а арнл?ан та?ырыбы мен ма?сат-міндеттері ай?ындалды. С?йтіп, педагогикалы? ?жым 2013/2014 о?у жылында?ы о?у - т?рбие ж?мысында «Инновациялы? ?діс-т?сілдерді ?олдану ар?ылы білім беру ?дерісіні? тиімділігін арттыру» атты ?дістемелік-т?йінді та?ырыбы бойынша ж?мыс бастады. Та?ырып 2013-2018 жылдарды ?амти отырып, 3 кезе?ге б?лінді. М?ны? б?рі - мектептегі к?шбасшы м??алімдерді? мектеп ?кімшілігімен бірлесе отырып жаса?ан ж?мысы, ?з жемісін беруде.Осы арада м??алімдерді? АКТ-ны ме?геру де?гейлеріне к??іл б?луге тура келді. Себебі, желілік ?о?амдасты?та а?параттар алмасу ?шін ?р ?стаз технологиялы? білімді - о?ытуды? ?осал?ы ??ралдарын ?бден ме?герулері тиіс. Б?л білімдер санды? технологиялар?а ?атысты операциялы? ж?йелер мен компьютерлік аппаратты? ??ралдарды білу да?дысын, электронды поштаны пайдалана алу ?абілеті болуды ?ажет етеді. ?ріптестерімні? басым к?пшілігі б?л да?дыларды ме?герген деп айта аламын. Тек Мишра мен Келер айт?андай, "технологиялы?, педагогикалы? ж?не мазм?нды? білім саласы арасында ?зара байланысты іске асыру?а ?абілетті м??алім жо?ары де?гейдегі к?сіп?ой болып саналатынын" ескерсек (М??алімге арнал?ан н?с?аулы?, 1-де?гей, 32-бет), б?л о?ыту мен о?у ?дерістерін білікті т?сіну к?рсеткіші болып табылатынын да басты назарда ?стауымыз керек деп ойлаймын. Осы де?гейлі ба?дарлама мені? мектебіме не берді? деген за?ды с?ра??а келсек, бергені де, ?лі де берері де к?п дер едім. 1. Барлы? о?ушылар білім де?гейі мен ?абылдауына ?р т?рлілігіне ?арамастан бір сыныпта о?иды. Б?л инклюзивті о?ытуды мен ?бден ?олдаймын. 2. Ата-аналар мектеп ?ызметі туралы ?здеріні? пікірлерін білдіріп, ?з баласыны? білім сапасын ба?алау ж?нінде ?ш жа?ты (ата-ана, мектеп ж?не о?ушы) ??гімеге ?атыса алады. 3. ?БТдан орта баллды? к?терілуі. 4. Со??ы 3 о?у жылыны? ?лгерімін ?арастыра отырып бай?а?аным, жалпы мектеп бойынша о?ушыларды? білім сапасы 1,6 %-?а арт?ан. 5. К?шбасшылы? модуліне к?п басымдылы? берілді. Мектепте 12 ?дістемелік бірлестікпен ?оса 5 шы?армашылы? топ ж?мыс жасауда. Оны? ішінде Сын т?р?ысынан ойлауды дамыту ж?не м??алімдер мен о?ушылар арасында жан-жа?ты ?олдану ма?сатында арнайы шы?армашылы? топ ??рылып, ж?мысын жал?астыруда. 6. Сондай-а?, мектепте "?ркен" к?сіби ?о?амдасты?ы ж?мыс ат?аруда. б?л мені? мектеп аясында?ы ??р?ан к?сіби ?о?амдасты?ым болып табылады. ?о?амдасты?ты? жоспары бойынша Lesson study топтары ??рылып, ол ?шін сыныптар та?далынып алынды. О?ан о?у ?лгерімі т?мен ж?не орташа сыныптар та?далды. Lesson study бізге к?п жа?дайды аны?тап берді. атап айт?анда, о?ушыларды? саба??а енжарлы?ы не себепті, ?ызы?ушылы?тары неге т?мен, оларды ?андай ж?мыс ?ызы?тырады? деген сия?ты с?ра?тар?а жауап алды?. О?ушылар топты? ж?мыстар т?рлерін аса ?лкен ?ызы?ушылы?пен игеріп, ?андай п?н екеніне ?арамастан, саба?тар?а ?лкен ?ызы?ушылы?пен ?атысты.Ал, ?лтты? мектеп к?шбасшылы?ы колледжі (Англия) ?шін 2004 жылы жасал?ан ??жатта "Білім беру желісіне" мынадай аны?тама берілген: "О?ушылар жо?ары н?тижелерге жету ?шін бір мектепті? шегінде, болмаса мектептер арасында о?ыту мен о?у ?дерістерін жетілдіруге ба?ыттал?ан к?птеген іс-?имылдарды жоспарлау, ж?зеге асыру ж?не мониторингін ж?ргізу ма?сатында бірігетін мектептер немесе ?ріптестер". Мені? директорды? о?у-т?рбие ісі ж?ніндегі ма?сатым - алда?ы уа?ыттарда к?шбасшы м??алімдерді мектепті? даму жоспарына ?лестерін ?осу?а талпындыру ж?не к?сіби ?о?амдасты? аясында бір-бірімен ж?не желілік ?о?амдасты?та ?аланы? бас?а мектептеріні? м??алімдерімен ж?не жо?ары о?у орныны? білікті ?стаздарымен т?жірибе алмасу?а ынталандыру болды. Осы ма?сат аясында "Ізденіс" шы?армашылы? тобыны? ?йымдастыруымен 2014 жылды? ?а?тар айында Ш?к?рім атында?ы Семей мемлекеттік университетіні? о?ытушыларымен бірлесе отырып, " Жа?андану жа?дайында ?аза? тілі мен ?дебиетін о?ытуды? ?зекті м?селелері" та?ырыбында семинар ?ткіздік. Онда осы 7 модульді бізді? м??алімдеріміз ?з т?жірибесінде ?алай пайдаланып ж?ргендерін к?рсетсе, университет о?ытушылары студенттерді дайындау барысында?ы ж?мыстарымен б?лісті. Орта мектеп пен жо?ары о?у орныны? м??алімдері бірлесе ж?мыс жаса?анда ?ана жа?сы маман даярлап шы?у?а болатынын та?ы да д?лелдей т?сті. ...... кері байланыс, пікір жазу. Себебі, мен о?ып жат?ан ба?дарламаны? авторлары ?сынып отыр?ан о?ытуды бас?ару ж?не к?шбасшылы? т?жырымдамасы м??алімдерді? пайда?а асырылма?ан зор ?леуеті бар, оларды ?згеріс енгізу т?жірибесіне ?олдау к?рсетілген жа?дайда ?ана к?руге болады деген ?станым?а негізделеді. "?згеріс енгізу ?дерісін бас?ару о?ай емес ?рине, ?йткені оны? барысында ж?мыста ?рт?рлі ?иынды?тар мен келіспеушіліктер туындап жатуы да ы?тимал". (МАН, 1-де?гей, 69-бет). Мені? ?з т?лім алушымны? к?сіби дамуыны? ?скенін ж?не екеуміз бірлесіп жаса?ан е?бегімізді? н?тижесін к?ргім келеді. Сол ?шін де мен мектебімде к?шбасшылы?ты дамытатын боламын. Себебі, тиімді к?шбасшылы? мектеп ж?йесін жетілдіруді? басты элементі болып табылады. К?шбасшы м??алімні? мынадай негізгі функцияларын ?немі есімде ?стаймын: "?зіні? м??алімдік ?ызметін ?здіксіз жетілдіру; мектеп т?жірибесіне шолу жасауды ?йымдастыру ж?не ж?ргізу; о?у ба?дарламасын ?зірлеу/ дамыту ж?ніндегі біліммен ?амтамасыз ету; мектепті бас?ару?а ?атысты шешім ?абылдау?а ?атысу; мектеп ішінде ?ріптестеріні? біліктілігін арттыру; бас?а м??алімдерді? тиімділігін ба?алау?а ?атысу". (МАН, 1-де?гей, 66-бет). Осы ж?мыстар барысында ?лкен к?мек к?рсетіп келе жат?ан Семей ?аласыны? Педагогикалы? шеберлік орталы?ыны? тренерлеріні? елеулі е?бектерін айт?ым келеді. Білікті де білгір тренерлер де?гейлі ба?дарламаны? 7 модулі аясында теориялы? біліммен ?оса, практика т?рінде к?рсетіп, т?рлі д??гелек ?стелдер мен тренингтерде басымыз ?осылып, т?жірибеде кездесіп жат?ан кедергілер мен кемшіліктерді бірге талдап, ты?ыры?тан шы?уды? жолын іздейміз. Пайдаланыл?ан ?дебиеттер ?аза?стан Республикасыны? «Білім туралы» За?ы // Алматы 2010.6-б А.С. Макаренко. Психология труда учителя.М., «Просвещение», 1993. М??алімге арнал?ан н?с?аулы?, 1-де?гей,екінші басылым. Мектептегі т?жірибе кезе?інде орындау?а арнал?ан тапсырмалар. . ?осымша материалдар. Елбасымыз Н.?. Назарбаев жолдауында ай?андай: «Болаша?та ?ркениетті дамы?ан елдерді? ?атарына ену ?шін заман талабына сай білім ?ажет. ?аза?станды дамы?ан 50 елді? ?атарына жеткізетін, терезесін те? ететін – білім».