?АЗА? ТІЛІ МЕН ?ДЕБИЕТ САБА?ТАРЫНДА ОЙЫН ЭЛЕМЕНТТЕРІН ?ОЛДАНУ
Асылбаев Еркеб?лан Темірт?леу?лы
?аза? тілі мен ?дебиет п?н м??алімі
№ 25 жалпы орта білім беру мектебі
?азіргі ?ркениетке ?мтыл?ан ?о?ам талабына с?йкес ?аза?стан Республикасыны? дамы?ан елдерімен иы? тіресіп т?руы ?шін, елімізді? болаша?ы мен ?азіргі кезе?і ?шін білімді, зерделі, ?з бетімен іс-?рекет ете алатын, ?о?амнан ?з орнын таба алатын ш?кірттерді дайындау - ?стазды? міндеті.
Мектептегі о?ушы ?міріні? к?п б?лігі 45 минутты? саба? кезінде ?теді. Міне, осы кезде о?ушы тек білім алып ?ана ?оймай шы?армашылы?пен зерттей білуге ?йренуі керек. Білім алуда іс-?рекетке ?йренген баланы? бойында ал?ан білімі ?за? уа?ыт са?талады ж?не ол ж?мыс істеуге, ізденуге, та?дау?а т.б. ?йренеді. Сол ?шін ескі д?ст?рлі саба?тан ?ашып, е? озы?, т?жірибеден ?ткен технологияларды? біріні? тиімділігін с?йкес та?дау ?ажеттілігі туады. Біркелкі саба? о?ушыны зерігу мен жайбара?аттылы??а алып келеді. Ал зерігу бол?ан жерде шы?армашылы??а жол жо?. Мен сол себепті «Ойын технологиясын ?олдану ар?ылы о?ушыларды? ?аза? тілі мен ?дебиет саба?тарына ?ызы?ушылы?тарын арттыру» деп ?зімні? проблемалы? та?ырыбыма с?йенемін.
?рбір ?стазды? ма?саты - саба? сапасын к?теру, т?рлерін жетілдіру, саба??а о?ушыны? ?ызы?ушылы?ын арттыру. Сондай-а? б?гінгі та?да елімізде о?ыту мазм?ны жа?артылып, саба?тарда озы? технологияларды ?олданудамыз. Сондай технологияны? бір т?рі - «Ойын ар?ылы о?ыту» технологиясы.
Ойын ?мірде пайдасыз к?рінгенмен, аса ?ажетті элемент болып табылады.
Саба?та тиімді ?олданыл?ан ойын т?рлері - м??алімні? т?сіндіріп отыр?ан материалын о?ушыларды? аса зор ілтипатпен ты?дап, жемісті, сапалы ме?геруіне сенімді к?мекші бола алады. ?йткені, кез келген жаста?ы о?ушылар жас ерекшеліктеріне байланысты ойын?а ?те ынталы келеді. Балалар тез сергіп, тапсырмаларды тез ?рі ?ызы?ып орындайтын болады. Ойын – балаларды? о?у?а, е?бекке деген белсенділігін, ?ызы?ушылы?ын арттыруда?ы басты ??рал. Ойын барысында балаларды? белсенділігі, шы?армашылы?ы дамиды.
Ал м??алімні? міндеті – балаларды ойын?а ?з ?ызы?ушылы?ымен, ынтасымен ?атысуын ?амтамасыз ету. [1,б.63-64].
Педагогикалы? технология ??ымы т?рлі педагогикалы? ойын т?рлерін педагогикалы? процесте ?дістер мен т?сілдерді? ке? к?лемді топтарын біріктіреді, оны? жалпы ойындардан ерекшелігі о?ытуда на?ты ма?сатыны? ?ойылуымен ж?не оны? о?у-танымды? ба?ыты сипаттал?ан, негізі салын?ан педагогикалы? н?тижесіне сай аны?талады. Саба? барысында?ы ойын ?дістері о?ушыларды о?у ?ызметіне ынталандыру ??ралы ретінде ойын ?дістері мен жа?дайларыны? к?мегі ар?ылы ??рылады. Саба? барысында ойын ?дістері мен жа?дайларын ?ткізу мынадай негізгі ба?ыттарда ж?ргізіледі:
1. О?ушылар на?ты ?ызмет т?жірибесін ме?гереді.
2. О?ушылар тек ба?ылаушы ?ана емес, ?здері ?атыса отырып ?иын м?селелерді ?з бетінше шеше білуге ?йренеді.
3. О?у процесінде ал?ан білімді на?ты істе ?олдана білуге м?мкіндік береді.
4. О?ушы ?рекетіне негізделген о?у к?лемін бас?арады.
5. Уа?ытты ?немдеуге ?йретеді.
6. О?ушылар ?шін психологиялы? жа?ымды.
7. Ойын барысында шешім ?абылдау о?ушылардан аса жауапкершілікті талап етеді.
8. О?ушылар ?шін ?ауіпсіз.
9. Кейде ?арапайым о?у ?ызметімен салыстыр?анда к?п уа?ыт м?лшерін алады.
10. Ойын материалдары д?ст?рлі о?у материалдарымен салыстыр?анда к?рделірек.
11. Кейбір ойын т?рлерінде ?атысушыларды? саны шектеулі.
12. Ойын н?тижесі, ?з жетістіктері, ?серлері, ал?ан білімі, да?дысы ж?нінде о?ушылар ата-аналарымен, ?зге балалармен, м??алімдермен к?бірек ??гімелеседі, кітапханада ?з бетімен іздене білуге, ?ажетті материалдарды іріктей білуге ?йренеді. [3,б.48-49].
Ойын ?рекеті балаларды? ба?алы ?міріні? ал?аш?ы к?ндерінен бастап-а? ма?ызды. Соларды? бірі – ?лт ойындары. Ойын?а тек ойын деп ?арамай, халы?ты? ?асырлар бойы жаса?ан асыл ?азынасы, бір ж?йеге келтірілген тамаша т?рбие ??ралы деп ?арау керек. ?лт ойындары отбасы т?рбиесінен бастап, мектептегі жеке п?ндерді о?ыту барысында ?осымша материал ?шін, баланы? сол п?нге ?ызы?ушылы?ын арттыру ?шін пайдалану?а болады.
Саба?та ойын т?рлерін пайдалану – саба? т?рлері мен ?дістерін жетілдіру жолында?ы ізденістерді? ма?ызды бір буыны. Ойын т?рлерін о?у процесін пысы?тау, жа?а саба?ты ?орытындылау кезе?дерінде, ?айталау саба?тарында пайдалану?а болады. Ойын т?рлеріні? материалдары саба?ты? та?ырыбы мен мазм?нына не??рлым с?йкес алынса, оны? танымдылы? ма?ызы да арта т?седі.
Оны тиімді пайдалану саба?ты? ?серлілігін, тартымдылы?ын к?шейтеді, о?ушыларды? саба??а ынтасы мен ?ызы?ушылы?ын арттырады.
Ойынмен ?йымдастырыл?ан саба? балалар?а к??ілді, же?іл келеді.
Ойынды іріктеп алу?а на?тылы саба?ты? ма?саты, м?мкіндіктері мен жа?дайларын ескеруге ерекше назар аудар?ан ж?н. «Ойыннан басталады» десек, баланы? ойын жетілдіріп, саба??а ?ызы?ушылы?ын, белсенділігін арттыру ?шін м??аліміні? басты ?олданатын т?сілі - ойын.
Педагогикалы? ойынны? ма?ызы зор. Ойын біріншіден, білу ж?не ?йрену, екіншіден, адамны? ойнай отырып, ?зіндік білім алуы ?мір т?жірибесін жина?тау?а к?мектеседі. Ойынны? к?сіптік, ?уестену, о?у-жатты?у ойындары сия?ты т?рлері бар. Ол дем алу, к??іл к?теру бола т?ра о?у?а, шы?армашылы??а, емдеуге, адам ?арым-?атынасыны? типтеріні? модельдеріне, е?бекте к?рініс табады.
Ойынды ерте заманнан ?лкендерді? іс-т?жірибесін жеткіншек ?рпа??а жеткізу ?шін пайдалан?ан. Ойын халы? педагогикасында, мектепке дейінгі ж?не мектептен тыс мекемелерде ке?інен пайдаланылады. ?азіргі мектепте ойын ?рекеті ойын п?ніні? тарауын ж?не та?ырыбын т?сіну ?шін ?здік технология ретінде, жалпы технологияны? элементі ретінде, саба? немесе оны? бір б?лігі ретінде, сыныптан тыс ж?мысты? технологиясы ретінде ?олданылады.
?аза? тілі саба?тарында р?лдік ойындарды? ма?ызы зор. Ойын о?ушыларды? сол орындалатын іс-?рекеттер ар?ылы тіл ?йренуге деген сенімін ?алыптастырады.
Олар :
- ?аза? тіліне ?ана т?н дыбыстарды д?рыс айту?а, жазу?а жатты?тыру?а;
- О?ушыларды тілдік ?арым-?атынас?а т?су да?дыларын дамыту?а;
- Жа?даяттар ту?ызып, іс-?рекеттер ар?ылы с?йлетіп ?йренуге.
Белгілі педагог А.С.Макаренко баланы? ойын ?стінде т?рлі таным т?сініктері, ?асиеттері дамып, ?абілеті мен белсенділігі артатынын атап к?рсеткен. Саба?та ойналатын дидактикалы? ойындарды? пайдасы ?те зор. Ол ойындарды та?ырып бойынша ?згертіп т?ру?а ы??айлы болады. Ойынны? ма?саты, шарты балалар?а т?сіндіріледі. Ойындарды т?мендегі ма?сатта пайдалану?а болады.
«Аралар?а к?мек» ойыны. Ойынны? ма?саты: о?ушыларды? байланыстырып с?йлеу да?дыларын ?алыптастыру. Ойынны? шарты: та?та?а араны? ?ясында?ы бал?а келе жат?ан аюды? суреті ілінеді. Аюды? бал?а келе жат?анды?ын ескертуге к?зетші ара бас?а аралар?а кетеді. О?ушылар?а та?ырып?а байланысты грамматикалы? тапсырмалар беріледі.
- Берілген с?здерден д?рыс с?йлем ??рау.
- К?птік жал?ауын д?рыс жал?ау.
- Септік жал?ауларын табу.
?аза? тілі саба?ында?ы ойын технологиясыны? ма?саты о?ушыларды? саба?та ?йренген с?здерін ауызекі с?йлеуде, к?нделікті ?арым-?атынаста д?рыс ?олдану?а ?йрету.
«Жал?асын тап» ойыны
Сыныпта?ы о?ушыларды екі топ?а б?ліп, ойынды жарыс т?рінде ?ткізу керек. М??алім та?та?а екі топ?а арнап алдын ала ма?ал-м?телдер жазып ?келіп, іліп ?ояды.
Та?та?а ілінген ма?ал-м?телдер екі ?атардан т?рады. Бірінші ?атарда ма?алды? басы жазыл?ан. Ал екінші ?атарда ма?алды? со?ы жазыл?ан. Алайда олар рет-ретімен жазылмауы керек. Керісінше оларды? орындарын ауыстырып тастау ?ажет. Ойыншыларды? міндеті сол екі ?атарда?ы ма?ал-м?телдерді? басы мен ая?ын тауып, стрелкамен ?осып к?рсету ж?не те?дік белгісін ?ойып ма?алды толы? жазу. Ма?алды? басы мен со?ын д?рыс тауып ?ос?ан ?атар?а сыйлы? ретінде ба?а ?ойылады.
Е?бек т?бі шы?арар
Нар т?уекел береке
К?п т?кірсе су?а батпайды
Елді? к?зі к?л
Ер елу
Ерді? атын е?бек елімен жа?сы
Ма?саты: логикалы? ойлауын дамыту. Ма?ал-м?телдерді естеріне са?тау ?абілеттерін арттыру.
«Шашыранды с?здерден с?йлем ??ра» ойыны
Б?л ойынды кез келген та?ырыпты ?ткенде ойнату?а болады.
О?ушылар т?рт ша?ын топ?а б?лінеді. ?р топта бес-алты о?ушыдан болу керек. Егер «шашыранды с?здерді д?рыс ??раса?ыздар, сіздерге б?рыннан таныс ма?ал-м?тел шы?ады» десе, о?ушылар ?ызы?а ж?мыс істейді.
Та?та?а шашыранды с?здер тізбегі беріледі, о?ушылар а?ылдаса отырып, с?йлем ??рап шы?аруы тиіс. ?р топты? алдында А4 формат жатады, ??растырып бол?ан топ д?рыс н?с?асын сол формат?а жазу?а міндетті.
- Е?бек, елге, ?кпелеме, етпесе?, ?кпелеме, жерге, егін, екпесе?.
- Еріншек, елгезек, озыпты, маса?шы, егіншіден
- Т?рлі, ж?ртты?, тілін біл, жеті, жеті, білім біл.
- Білмегені?ді, ?лкен, с?ра, кішіден, кісіден, білмесе, с?ра.
Осы т?рт ?атарда берілген с?здер тізбегін т?рт ша?ын топ?а б?ліп беру ?ажет. ?р ша?ын топ ?здеріне белген с?здерді д?рыс ??растыр?анда, ма?ал-м?тел шы?ады.
Ма?саты: ж?мыла ж?мыс істеу, бірі білмегенді екіншісі толы?тыру. ?аза? тілінде с?йлемдегі с?здерді? орын т?ртібін ме?герту.
«Б?йге» ойыны.
?ркім ?зіне ?пай жинайды. Топты екі ?лкен ауыл?а б?ліп, ат шабыс т?рінде ойнату?а болады. ?ай ауылды? жастары б?йгеден озып шы?ар екен. ?алай дегенде де же?імпаз топ емес, жеке адам болады. Т?ртіп са?тату ма?сатында ?рбір ?ол к?термей орнынан берілген жауап ?шін бала бір ?пайынан айырылып ?алатынын ескертіп ?ою керек.
М??алім с?ра?тарды айтып т?рады, ал ойыншылар тез ?рі д?рыс жауап беріп отырулары керек. ?рбір жауап – бір ?адам ал?а басу. Б?л негізінен бір тарауды ?ткеннен кейін ?тілген та?ырыптарды естеріне т?сіріп, ?айталау?а, бекітуге м?мкіндік береді. Мысалы, «Фонетика» тарауын ?ткеннен кейін т?мендегідей сауалдар бойынша б?йге, ат шабыс ойынын ж?ргізуге болады.
- Дыбыс ?ндестігі деген не?
- Тасымал неге негізделеді?
- С?зді? е? кішкене б?лшегі ?алай аталады?
- Алфавиттегі 13-ші дыбыс ?андай дыбыс?
Жауап на?ты, толы? ?рі д?рыс болуы шарт. Ойыншылар саба??а толы? ?атысып отыруы к?зделеді.
Ма?саты: шапша? ойлау?а, жина?ылы??а ?йрету. Тез ?рі д?рыс жауап бере білуге да?дыландыру. [4,б.28-29].
Сол сия?ты «Алтын са?а», «Алтын ?а?па», «ХХІ ?асырды? к?шбасшысы», «С?з - мерген» ойындарын ?ткізуге болады.
Сонымен, саба?ты? міндетті элементі – ойын болуы керек. Тіл ?йрету ?рдісіндегі е? белсенді ?дістемелік амал-т?сілді? де бірі осы – ойын болып табылады. Саба?та?ы тапсырмалар ойын т?рінде берілгені д?рыс. Сонда саба?ты? ?ту барысы ойын шартына ба?ынады. Саба? ?ызы?ты ?теді. О?ушыларды? істеу ?абілеттері артады. Саба??а, п?нге деген ?ызы?ушылы?тары к?шті болады.
Пайдалан?ан ?дебиеттер тізімі
- О.К.Тихомиров. Основные психолого-педагогические проблемы компьютеризации обучения// Вопросы психологии, 63-64- б. №5,1986.
- Г.Жанбабаева «?ызы?ты ойындар мен жатты?улар», Алматы, «Рауан»,1997 жыл(14бет)
- С.Хасанова «Ойын т?рлері», «Олжас»,Алматы,2000жыл(48-49бет)
- Резуанова ?.?., Шнайдер В.А. ?аза? тілі саба?ында ?олданылатын ойындар. О?у-?дістемелік ??рал. – Павлодар Университеті, 2006. -128 б.
