Шал?ар ауданы, №2 мектеп-гимназияны? ал?аш?ы ?скери дайынды? п?ніні? о?ытушы-?йымдастырушысы
Б?лекбай Манасхан Жал?ас?лы
Баяндама та?ырыбы:
Білім беруді жа??ырту жа?дайында А?Д саба?тарында патриотты?
т?рбие беру
?азiргі уа?ытта ?аза?станда білім беруді? ?зіндік ?лтты? ?лесі ?алыптасуда. Б?л процесі білім программасыны? ?згеруімен ?атар ж?реді. Білім берудегі ескі мазм?нны? орнына жа?асы келуде. Ол бала?а ?зін-?зі ?зектелендіруге, ?зін толыту?а ж?не ?зін-?зі ж?зеге асыру?а ?мтылатын дамушы т?л?а ретінде ?алыптастыру?а ба?ыттал?ан. Дене Декартты? трактатында: «?зін-?зі тану жолында?ы е?бек - е? ??нды е?бек», деп к?рсетілген. Жа?а білім парадигмасы бірінші орын?а баланы? білім, білік, да?дысын емес, оны? т?л?асын, білім ар?ылы дамуын ?амтып отыр. ?азіргі уа?ытта педагогика ?ылымыны? бір ерекшелігі - баланы? т?л?алы? дамуына ба?ыттал?ан жа?а о?ыту технологияларын шы?арып, о?у ?рдісіне е?гізу. Сол себептен де білім беру саласы ?ызметкерлеріні? алдында – о?ытуды? ?діс-т?сілдерін ?немі жетілдіріп отыру ж?не ?азіргі заман?ы педагогикалы? технологияларды ме?геру міндеттері ?ойылып отыр.?рпа??а ?о?ам талабына сай т?рбие мен білім беруде м??алімдерді? инновациялы? іс-?рекетті? ?ылыми – педагогикалы? негіздерін ме?геруі ма?ызды м?селелерді? бірі. Жа?а педагогикалы? технологияны ме?геруге м??алімдерді даярлау – оларды к?сіби білімін к?теруге дайындау аспектісіні? бірі ж?не т?л?асын ?алыптастыру ?рдісіндегі іс - ?рекетті? н?тижесі болып табылады. О?ытуды? жа?а технологияларыны? принциптері – о?ытуды? ізгілендіру, ?здігінен дамитын, д?рыс шешім ?абылдай алатын, ?зін-?зі жетілдіріп, ?сіруші, т?рбиелеуші жеке т?л?а ?алыптастыру болып табылады. ?азіргі білім беру саласында?ы о?ытуды? озы? жа?а технологияларын ме?гермейінше сауатты, жан-жа?ты жетік маман болу м?мкін емес. Жа?а технологияны ме?геру м??алімні? ?зін-?зі дамытып, о?у – т?рбие ?рдісін тиімді ?йымдастырылуына к?мектеседі.?азіргі ?ылым мен техниканы? дамы?ан заманында о?ытуды? жа?а технологиялы? ?дістерін пайдалану о?ушыларды? білім де?гейін заман талабына сай арттырады. Келер ?рпа??а ?о?ам талабына сай т?рбие мен білім беруде м??алімдерді? инновациялы? іс-?рекетіні? ?ылыми-педагогикалы? негіздерін ме?геруі ма?ызды м?селелерді? бірі. ?ылым мен техниканы? жедел дамы?ан, а?паратты? м?ліметтер а?ыны к?шейген заманда а?ыл-ой м?мкіндігін ?алыптастырып, адамны? ?абілетін, талантын дамыту білім беру мекемелеріні? басты міндеті болып отыр. Ол б?гінгі білім беру ке?істігіндегі ауадай ?ажет жа?ару студенттерді? ?ажымас ізденімпазды?ы мен шы?армашылы? жемісімен келмек.А?Д п?ні ар?ылы патриотты? т?рбие - жауынгерлерді? ?скери ?ызметін отеуге ?ажетті ?асиеттерін ?алыптастыру ж?не со?ыс ?иыншылы?тарына т?зіп, д?шпанды же?іп шы?у?а дайынды?ын, ?абілеттілігін арттыру ма?сатында оларды? рухани ж?не т?л?а жа?ынан дамып, жетілуіне ж?йелі ?рі нысаналы т?рде ы?пал ету ?рдісі. ?Р-ны? ?К-нде ?скери патриотты? т?рбие жауынгерлерді? бойына жо?ары имандылы?-жауынгерлік ?асиеттерді, ?скери моральды? рухты сі?іруге ба?ыттал?ан. Ол ?Р Конституциясыны? Президентті? - ?Р ?К-ні? Бас ?олбасшыны? ?скери м?селелер ж?ніндегі шешімдеріні?, ?скери ант пен ?скери жар?ы талаптарыны? негізінде ж?зеге асады. ?скери патриотты? т?рбиені? м?н-мазм?ны - ?з Отанына адалды?, с?йіспеншілік ж?не ?зге халы?тар?а досты? сезімдерін ?алыптастыру болып табылады
?аза?стан Республикасы - ?зіні? т?уелсіз мемлекет екендігін б?кіл ?лемге д?лелдеді. Енді басты міндет – осы мемлекетті? ?ркендеп ?суі, халы?ты? ?леуметтік, экономикалы? жа?дайын к?теру. ?аза?станды – Отаным деп таны?ан ?рбір азаматты? осы?ан ?з м?мкіндігінше ?лес ?осуы тиіс. Осы ма?сат?а жету жолында біздер м??алімдер ?ауымы к?п тер т?гуімізге тура келеді. Ол дегені?із, болаша? жастар, о?ушыларды? бойында патриотты? сезімін ояту. Отанын, елін, жерін, Ата За?ын, Мемлекеттік Р?міздерін ??рметтеуге ?йрету.
Елімізді? Президенті Н?рс?лтан Назарбаев: "?аза?станны? отаншылды? сезімін т?рбиелеу білім беруді? мектепке дейінгі ж?йесінен жо?ар?ы о?у орындарына дейінгі орталы?тарда барлы? ?йымдарда к?кейкесті болып табылады. Балаларды Отанды, ту?ан жерді, ?зіні? хал?ын с?юге т?рбиелеу-м??алімні? аса ма?ызды, аса жауапты да ?адірменді парызы"-деген еді. ?р д?уірді? тарихи кезе?дерінде Отанс?йгіштікке т?рбиелеуді? ?зіндік м?дделері болады. Ол е? алдымен, "?лтжандылы?", отанс?йгіштік", " патриотизм", ??ымдары сол заманны? а?и?аты - наным - сенімінен туындайды. Еліміз егемендік ал?аннан бері жас ?рпа? т?рбиесіні? темір?азы?ы - ?аза?станды? патриотизм болды.
Патриотизм туралы идеяларды кезінде ?здеріні? шы?армаларында ?аза? даласыны? ойшылдары ?бу - Насыр ?л - Фараби, Хас Хажиб Баласа??н, Махм?д ?аш?ари, жыршы - жыраулары Асан ?ай?ы, Доспамбет жырау ?ал?аман?лы, Махамбет ?теміс?лы айт?ан болатын. Атал?ан ??ламаларды? е?бектері елімізді? егемендік алуымен байланысты педагогикалы? т?р?ыда зерттеліп, бір ж?йеге келтірілді.
Президентіміз Н. ?. Назарбаевты? «?аза?станны? болаша?ы - ?о?амны? идеялы? бірлігінде» - дейтін е?бегіндегі мына бір тамаша ой?а ж?гініс жаса?ан д?рыс болар: «?рбір адам бізді? мемлекетімізге, соны? бай да да??ты тарихына, оны? болаша?ына ?зіні? ?атысты екенін ма?танышпен сезіне алатындай іс - ?имыл ж?йесін талдап жасауы ?ажет. Елді? м?селелері де, келешегі де барлы? адам?а жа?ын ?рі т?сінікті болуы тиіс. ?рбір адам бала кезінен ?аза?стан – мені? Отаным, мен ?шін жауапты екені сия?ты мен де ол ?шін жауаптымын деген ?арапайым ойды бойына сі?іріп ?сетіндей істегені ж?н». ?аза?станды? патриотизм" ??ымы бізді? т?уелсіздігімізбен ?оса ту?ан жа?а с?з болып, еліміздегі саяси-?леуметтік ахуалды? ерекшелігін к?рсетеді. Елімізде ж?зден аса ?лттар мен ?лыстарды? ?кілі ?мір с?руде. ?аза?стан оларды? к?пшілігіні? ту?ан отаны ж?не б?дан былай да м??гі т?ра?тап ?алар мекені болма?. Сонды?тан оларды? ?р?айсысы ?аза?станды ата-ж?ртым деп танып, оны? т?уелсіздігін ?ор?ау?а ж?не материалды? байлы?ын арттыру?а е?бек етуі тиіс. Сол себепті ?аза?станды? патриотизм ??ымы к?нделікті ?мірде жиі ?олданылып, ке?інен ?алыптасып келеді.
Патриотты? т?рбие м?селесі адамзат тарихыны? ?н бойында?ы ?рпа?тан – ?рпа??а жал?асып келе жат?ан ?лы ма?сат бол?анды?тан, мектеп о?ушыларыны? бойында?ы Отан?а деген с?йіспеншілігін, я?ни патриотты? санасын дарытуда хал?ымызды? біртуар ?лы, ерж?рек ?олбасшы,жазушы, ?аза?станны? Халы? ?а?арманы батыр Бауыржан Момыш?лы а?амызды? кейінгі ?рпа??а ?лгі етіп ?алдырып кеткен ?сиеттеріні? ж?не ерлікке толы шы?армаларыны? алатын орны ерекше. Мысалы, со?ыс жылдарында Бауыржан Момыш?лы а?амыз
Ата мекен жер ?шін,
?асиетті ел ?шін,
?зиз ана, ?арт ата,
Ботак?з с?лу ?арындас
К??, ??л бомасын, - деген жыр жолдары ар?ылы жауынгерлерге рух беріп, ерлік істерге ша?ырады.
Бауыржан Момыш?лы ?з шы?армаларында патриотизмге, ерлікке, батырлы??а байланысты біршама терминдерге аны?тама берген. Енді солар?а то?талып ?ткім келеді:
Патриотизм дегеніміз – Отан?а деген с?йіспеншілік, жеке адамны? аман– саулы?ыны? ?о?амды? – мемлекеттік ?ауіпсіздікке тікелей байланысты?ын сезіну, ал мемлекетті ны?айту дегеніміз – жеке адамды к?шейту екенін мойындау, ?ыс?асын айт?анда, патриотизм мемлекет деген ??ымды жеке адаммен, я?ни оны? ?ткенімен, б?гінгі к?німен ж?не болаша?ымен ?арым-?атынасты білдіреді.
Ерлік дегеніміз – таби?ат сыйы емес, е? алдымен, ?зіні? ар-намысын ж?не адамзатты? ?асиетті абыройын ?ят?а ?алу, опасызды? пен мас?ара болу сезімінен ?ор?ай отырып, адамны? е? ?лы сезімін – азаматты? парызын орындау ?шін, осындай адамгершілік те?дікті ?зі?мен сайыс?а т?се отырып т?тас ?жым ?міріні? игілігіне ?ана емес, оны? ?ауіп ?атерін де б?лісіп, жауды барынша жою, жан?а – жанмен, ?ан?а - ?анмен аяусыз кек алу жолымен жеке басы?ды ж?не отандастарды ?ауіпсіздік етуге ?мтылу, саналы т?рде ?ауіп-?атерге бас тігу.
Батылды? – ?имыл, ?рекет есебін т?уекелдеумен ?йлестіре алушылы?.
Табандылы? – батырларды? ?ал?аны.
?жеттілік, ?айсарлы? – адамны? тіпті м?мкін емес деген жа?дайды? ?зінде абыроймен ?лімге бас тігуге т?уекел етушілік, игілікті ??лшыныс.
Сондай-а? Бауыржан а?амыз халы?ты ерлікке, патриотты??а т?рбиелеуде артына к?птеген ма?ал-м?телдер, жа?сы с?здерін ?алдыр?ан.
Мысалы:
• Намысты нан?а сатпа.
• ?з ?лтын сыйламау, оны ма?таныш етпеу - сат?ынды?.
• Именіп ж?ріп к?рген игіліктен - ?арсыласып ж?ріп к?рген бейнет арты?.
• ?тірікті? балын жалап тірі ж?ргенше - шынды?ты? уын ішін ?лген арты?.
• Ерлік - елді? ?асиеті, ж?ректілік - жігітті? ?асиеті.
• Ешкім іштен батыр болып тумайды: батырлы? та, мінез секілді ?скен орта, к?рген т?рбиеге байланысты ?алыптасады.
• Батырлы? т?уекел мен а?ылды? есебінен шы?у?а тиіс. Т?уекел кейде а?ылды да а?тап алады. Ал а?ылсыз т?уекелді еште?е де а?тап ала алмайды.
• Ерлік - тайсалмас табандылы? пен ?айыспас ?айсарлы?тан шы?ады.
• ?ршіл рухтан - ?лмес ерлік туады.
• Белдескенні? - белін сындыр, тірескенні? - тізесін б?ктір.
• Ептілік те - ерлік.
• ?олбасшы болса? сондай бол - жосылып жат?ан жолдай бол.
Осындай та?ы да бас?а батырлы?, ерлік, т?лім-т?рбие, ?сиет, та?лым туралы біздерге ?сиет с?здер ?алдыр?ан.
Патриотты? т?рбие, ?лтты? намыс, ?лтты? сана-сезім рухани байлы?тан к?рініс табады. Олай болса, рухани байлы??а, е? алдымен, тілімізді, дінімізді, салт - д?стурімізді жат?ызса?, тіл - ?аза? болуымыз ?шін, дін - адам болуымыз ?шін, салт – д?ст?р - ?лт болуымыз ?шін ?ажет. Патриотизм сезіміні? оянуы мен ?алыптасу ?рдісін белгілі бір ас?а? сезімдерден, ма?таныш - с?йініштен б?ле - жара ?арау?а болмайды. Ол еліні? ?ткен тарихын ма?таныш т?ту, жеріні? байлы?ына, ?сем к?ркіне с?йсіну, атадан бала?а жал?асып, жа?сы ?рдісін тап?ан ?лтты? тілді ??рметтеу. Осы сезімдерден туатын, санада орны?ып ?алыптасатын асыл ?асиеттер ?лтты? патриотизм де?гейінде ?ркен жайып, азаматты? патриотизм биігіне ?ласатын сы?айлы. ?рине, б?л ?здігінен бола салатын н?рсе емес, ол да на?ты т?рбиені? жемісі. Б?л т?рбиені? жемісін еккен ?рине, мектеп жасына дейінгі балалар ?шін - т?рбиеші, ал орта білім мен жо?ар?ы білім алушылар ?шін –?стаздар ?ауымы деп айта алар едім. А?Д п?ні мектептегі негізгі патриотты? ж?мысты ж?ргізуші,?йлестіруші п?н.Себебі о?ушылар осы п?н ар?ылы тек ?скери істерді ?ана ?йреніп ?оймай отаншылы?
рухта?ы та?ырыптарды тал?ылайды.О?ушы мемлекет,мемлекеттік р?міздер,Конституция,?скери Ту,?скери Жар?ы,?скери ант,Отан тарихы,отаныны? ?скери тарихы туралы д?рістер ты?дап,патриотты? білімдерін шы?дайды.А?Д п?ні д?рістері е? бірінші о?ушы?а отаншылды? рухта т?рбие беруге ба?ыттал?ан.Сонды?тан білім беруді жа??ырту жа?дайында А?Д п?ні ар?ылы патриотты? т?рбие беру ?зекті болып ?ала бермек.
Пайдаланыл?ан ?дебиеттер:
- ?аза?стан Республикасы Президентіні? Жарлы?ы ?аза?стан Республикасыны? азаматтарына патриотты? т?рбие беруді? 2006-2008 жылдар?а арнал?ан мемлекеттік ба?дарламасы туралы
2. «?деби ?лем» ?аза?станда?ы ал?аш?ы ?дебиет порталы.
3. Жастарды патриотизмге т?рбиелеу - м??алімні? басты міндеті // ?аза?стан орта мектебі – 2005 - №9 – 7 - 9 бет.
4. Патриотты? т?рбие ж?не Б.Момыш?лы // ?аза?стан мектебі – 2005 - №8 – 72 - 73 бет. - Ж?мабаев М. Педагогика. А.1992 ж.
6.?аза?стан Республикасыны? "Білім туралы" за?ы
