Баяндама та?ырыбы: "Жа?а заман?а- озы? технология"

ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТАНЫМДЫҚ БЕЛСЕНДІЛІГІН ЕСКЕ АЛА ОТЫРЫП, ҚАЗАҚ ТІЛІ САБАҒЫНДА ОҚУ – ТӘРБИЕ ҮРДІСІН ЖЕТІЛДІРУ

Мырзабекқызы Жанар

№5 орта - мектеп, Шалқар ауданы,

Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Ақтөбе облысы , Қазақстан

Резюме. Жеке адамды қалыптастырып дамыту және оған жан-жақты терең білім беру мақсатында көптеген білім технологияларын пайдалана отырып оқушылардың таным белсенділігін жетілдіру жолдары көрсетілген.

Воспитание личности, и его всестороннее развитие6 дать углубленные знания используя новые технологии образования раскрыть познавательную деятельность учащихся путем воспитания.

Біздің елімізде қазақ тілі –мемлекеттік тіл. Қазақ тілі сабағы әрі тартымды, әрі қызықты, әрі сапалы болуы әр пән мұғалімдерінің өзіне, білім деңгейіне, кәсіби шеберлігіне байланысты. Оқу – тәрбие негізі – сабақ. Сондықтан сабақ тартымды, әсерлі, мақсатты, айқын, қызықты және толық мәнді болуы тиіс. Сабақ барысында қазақ халқының асыл қазынасы болып саналатын ауыз әдебиеті жанырларының түрлерін, тұрақты сөз тіркестерін, мақал – мәтелдерді, жұмбақтар мен жаңылтпаштарды, әдет-ғұрып, ұлағатты нақыл сөздерді тағы басқа тағылымдарды үйрету арқылы оқушылардың танымы кеңейтілді. Осылайша дербес тұлғаның дүниетанымы кеңейіп, тіл үйренуге ұмтылысы артады. Кез келген сабақ таным әрекетін іске асыруға бағытталады.

Таным – адамның жаңа әрі тың білімді игеріп, рухани байлығының өсуі. Тіл үйрету барысында оқушылардың дүниетанымын кеңейту – сол халықтың әдет – ғұрыпы, салт –санасы, мәдениеті, тарихы, әдебиетін үйреніп, зерттеп білумен тікелей байланысты. Таным –ақиқатқа жету, бұрын таныс емес шешімдерді іздеу, жаңалық ашу, оны іздеу. Соның нәтижесінде ғана оны практикалық өмірде пайдалануға жол ашылады.

Оқытушы сабақты дұрыс жоспарлап, мақсатын нақты белгілеп алмайынша дегеніне жете алмайды. Сабақтың мазмұнын, құрылысын, дәлдігін, жұмыс жүргізу тәсілін мұқият ойластыруы қажет.

Сабақты жоспарлағанда оқыту, үйрету, тәрбиелеу, дамыту шарттарын ескеруіміз керек.

1. Оқыту, яғни білім беру мақсаты. Ғылыми теориялық жағынан не айтуға тиіспіз. Ол қандай мөлшерде, қалай қабылдату керек.

2. Үйрету. Білгенін оқушы практикада қолдана отырып, ережеге байланысты тапсырманы қиналмай орындауы қажет.

3. Тәрбиелеу. Әр түрлі әдіс-тәсілдер арқылы оқушыларды көптеген қасиеттерге, имандылыққа, шеберлікке, еңбекке, тапқырлыққа тәрбиелеу.

4. Дамыту. Оқушылардың логикалық ойлауын қамтамасыз ету. Ой өрісін шыңдай отырып, өмірге көзқарасын қалыптастыру. Бойындағы өнерін танып, бағыт-бағдар беру.

5. Ғылымға қызықтыру. Оқушыларға беретін тапсырмаларда дәлелдейтін түсіндіретін, пікірмен келісетін,келіспейтін, ұсыныс енгізетін, сын көзбен қарайтын, бір сөзбен айтқанда баланы жан-жақты ойландыратын жұмыстар болуы керек.

Жеке адамды қалыптастырып дамыту және оған жан-жақты терең білім беру мақсатында көптеген білім беру технологиялары ұсынылуда: дамыта оқыту технологиясы, саралап оқыту технологиясы. Оқушылардың ойлау қабілетін дамыту үшін өздігінен жұмыс істеуге баулу, өз ойын тұжырымдауға дағдыландыру. Оқушылардың белсендігін арттыру барысында проблемалық сұрақтарды пайдалану, проблемалық ситуациялар туғызу. Тиімді оқытудың негізгі бір шарты-білімнің мазмұнын дәл, тиянақты анықтау. Негізгі ұғымдар мен мәселелерді, теория мен фактілерді қажеттілігімен тиімділігіне сай іріктей білу, өз бетімен оқи білуге, білім алуға үйрету.

«ЖАҢА ЗАМАНҒА – ОЗЫҚ ТЕХНОЛОГИЯ»

ХІV Республикалық ғылыми – тәжірибелік конференциясының материалдар жинағы.

Қазақ тілі сабағында әдістерді тиімді пайдалану арқылы оқушылардың білімге деген қызығушылығын арттыру, терең ойлау қабілетінің белсенділігін қалыптастыру, оқытудың жаңа технологиясы арқылы жүзеге асып келеді.

Сонымен қоса қазақ тілі мұғалімдері «Сын тұрғысынан ойлауды дамыту» бағдарламасы: «Ой шақыру», «Сұрақ қою», «Кубизм», «Кластер», «Түртіп алу», «Бес жолды өлең» стратегияларын сабақта өткізу барысында тиімді пайдаланған жөн.

Сын тұрғысынан ойлау мен жазу бағдарламасын сабақтарында қолдану, оқушыға үйрету емес, оқушының үйреуіне көмектесу негізгінде іске асырылады.Бұл жүйе оқытуды игеруде ортақ қарым-қатынас құралына айналды. Білім алу мұғалім көмегімен оқушылардың білім деңгейіне қарап сараланады.

Қазақ тілі мен әдебиеті сабағында қолданылып жүрген әдістердің бірі- «Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту.» СТО бағдарламасы әлемнің 18 елінде тәжірибеге енгізілген. Бұл бағдарламаның философиясы- жазу мен оқу арқылы сыни ойлауды дамыту, бала бойындағы өзіндік «менің», шығармашылық қабілетін аша отырып, дағдыларын меңгертумен қатар, көбіне оқушыны шығармашылық жұмыстарға баулу, ойын еркін жеткізе білу, тіл байлығын дамытуға басты назар аудару қажет. Қызықты сабақ болса, оқушының сол пәне қызығуы артып қана қоймай, мұғалім жаңалығы, ізденісі, қолданған әдісі арқылы ерекшеленіп, оқушы жүрегінен жол табады. Енді осы пікірімнің дәлелі ретінде өткізген сабақтарыма тоқтала кетейін. Сабақтың «қызығушылығын ояту» кезеңі- жаңа сабаққа деген оқушы қызығуын, белсенділігін арттырудың ең бір маңызды кезеңі. Бұл кезеңде оқушыны жаңа сабақты бастамас бұрын түрлі әдістер арқылы ойландыратын сауалдар бере отырып, оқушының «нені білетінін», «не қызықтыратынын» аңғаруға болады. Мысалы; 6- сыныпта М.Мақатаевтың «Елім барда» өлеңін өткен кезде алдымен оқушыдан ақын туралы не білетіндігі сұралады. М. Мақатаев туралы не білеміз? Бұл жерде ББҮ әдісін пайдаландым.

Балалар 5- сыныптан естерінде қалғандарын жаза бастайды, ал «білгім келеді» бөлігіне түрліше жазады. Өмірі, шығармашылығы туралы бейнесюжет пен слайдтар арқылы түсіндіріп өткен соң, «Елім барда» өлеңін оқулықтан өздеріне оқыта отырып, тақырыбы мен идеясын ашу екі жақты түсіндірме күнделігін беремін.

Жаңа сабақты қорытындылау кезінде «Үйрендім» бөлігін толырады. 6- сыныпта Б.Соқпақбаевтың «Менің атым Қожа» тақырыбындағы сабағымда Мынау кім? Оқиғалар тізбегі, Ой тастау, Үнсіз бейнеле, Өз- өзіңе есеп бер, «Теріп алу» стратегияларын пайдалана отырып, балалардың қиялының ұшталуына, оралымды, көсілтіп, өз ойларын ашық айтуға баулып, қызығушылықтарын қалыптастырдым. 8- сыныпта Қадыр Мырза Әлидің «Нұр» өлеңі тақырыбындағы сабағымда Кім тапқыр? Ойлы болсаң озып көр, «Түйінді сөздер», «Ғажайып алаң» стратегияларын тиімді пайдалаа отырып, оқушылардың ой көкжиегін дамытуға, сөйлеу тілін байытуға, ауызша жәцне жазбаша ойларын еркін жеткізуге бағыттап, шығармашылыққа баулыдым. Қадыр Мырза Әлінің «Кәрі қыран» өлеңі бойынша кесие толтыру; Қадыр Мырза Әли «Кәрі» сөзінің антонимі, «Жас» сөзі екенін анықтап алып, мәні бойынша салыстыра отырып сипаттама беріңдер.

Жалпы сабақта балалардың өзіндік жұмысын ұйымдастырудың маңызы өте зор. Өйткені сол арқылы балалардың іс-әрекетінің дербестігі артады, бала білімді болады. Балалардың өзіндік жұмысына мұғалімнің тапсырмасы бойынша өздері жоспар жасап істің тәсілін анықтап, оның нәтижесін бағалап орындайтын жұмыстары жатады. Флтыншы, жетінші сынып оқушылары жас ерекшелігі жағынан қиялға, образды ойлауға бейім. Олардың бойынада шығармашылықпен айналысуға мынандай ерекшеліктер бар: оқушылардың қиялдары жүйрік бейнелер сомдауға шебер, жан дүниесі нәзік, лирик болып келеді, бұл жастағылар ақыл- қабілеттілігін тек өзін қызықтырған іске бағыттайды; оқушылар мазмұндама, мінездеме жазудан гөрі әңгіме, өлең жазуға бейім.

Алынған өзекті тақырыпты басшылыққа ала отырып, істелінген жұмыстарды қорытындылай келе, өзін-өзі бағалай білетін, шығармашылық деңгейі жоғары, жан –жақты тұлға қалыптастыра отырып, білім сапасын көтеремін, ала білімдерін өмірмен ұштастыруға бағыт бере отырып, оқушының танымдық құзырлығын дамытамын.

Әдебиттер

1. «Жеке тұлғның шығармашылық дарындылығын дамыту жолдары» Е.Т.Акитбаев,2006ж. 15 бет

2. Г.Әтежанова «Психологиялық –педагогикалық құзырлықты қалыптастыруды жаңа формация мұғалімінің ролі» Қазақ тілі,, №42008 ж. 6 бет

3. «Қазақ тілі және әдебиеті» журнал 2008 ж №11

4. «Бәсекеге қабілетті тұлға тәрбиелеу» Қ. Жүнісханов 2008 ж. 39 бет