?аза? тілі саба?ында ?лгерімі т?мен о?ушылармен ж?мысты? ?діс –т?сілдер.
?лгерімі т?мен о?ушыларда дамуды? жеке варианттарыны? к?п т?рлілігі бар.Олар таным компоненттеріні? ?алыптасуыны? ?р т?рлі де?гейіне байланысты, я?ни б?л артта ?алуды? ?р т?рлі себептері бар екенін к?рсетеді. О?ушыларды? негізінен білімді ме?геру ?рдісі мына компоненттерден т?рады: ?абылдау, т?сіну, есте са?тау,?орыту ж?не ж?йелеу.?абылдауы баяу о?ушылар ?рбір саба? кезінде ?ажетті к?рнекі ??ралдармен, дидактикалы? материалдармен, тарататын ж?не к?рсететін к?рнекіліктермен ?амтамасыз етілуі ?ажет. Сонда ?ана ?ткізілген саба?тар ?з ма?сатына толы? жетеді.Осы білімді ме?геруі баяу бол?анды?тан нашар о?ушы шы?ады.О?у жылдамды?ы баяу бол?анды?тан ж?не м?тінін ?ате о?ы?анды?тан оны? мазм?нын т?сінбейді, есте са?тауы да т?мен.Нашар о?уды? алдын алу ?шін артта ?алу мен ?лгерімні? т?мендеуіні? себептерін аны?тау керек.
О?и алуларына с?йкес топтар?а б?лу критерийлері:
1- топ. Нашар о?итын балалар. Олар баяу ?рекет етеді, сынып?а ілесе алмайды. Егер осыларды есепке алмаса?, о?у?а деген ?ызы?ушылы?тары т?мендейді сыныптастарынан ?алып ?ояды. Б?л о?ушылар ?шін ?ткен материалдардан тапсырмалар берілуі керек ж?не тапсырмаларды? к?лемі ша?ын болуы тиіс.
2-топ.Б?л топты? о?ушыларына материалды естеріне са?тау ?шін к?п рет ?айталау ?ажет. Олар ?шін жина?тау?а берілген тапсырмалар ?иын. Теорияны жа?сы игере отырып, олар практикада ?ате жіберуі м?мкін.М?ндай о?ушылар?а ?р –?рекетті ауызша т?сіндіруді талап ететін тапсырмалар ?сыну ма?ызды.
3-топ.Б?л топ?а ?озуы мен то?тауыны? тепе -те? ?рдісі бар о?ушылар кіреді. Оларды? т?ра?ты зейіні бар, жина?тау ?рдісін жа?сы игерген, ?лкен с?здік ?оры бар.
?лгерімі т?мен о?ушылармен ?р т?рлі ж?мыс ж?ргізуге болады. Топпен ж?мыс, ж?ппен ж?мыс, жеке дара ж?мыс т?рлерін ж?ргізуге болады.О?ушыларды? п?нге деген ?ызы?ушылы?тары болу керек. Жатты?уларды? т?рлері ?те к?п,сол жатты?уларды? т?рлерін орындату ар?ылы білім сапасын жо?арлату ?ажет. ?лгерімі т?мен о?ушылармен де?гейлік тапсырмаларды? же?іл т?рлерін ?ткізуге болады. О?ушыларды? ?лгерім де?гейіні? т?мен немесе жо?ары болуына м??алімні? жауапкершілігі мол. Біліктілігі жо?ары, жан –жа?ты іздену, ж?мыс т?рлерін т?рлендіруі, саба?ты ?ызы?ты ?ткізу керек сонда о?ушыларды? п?нге ?лгермеушіліктері азайып немесе м?лдем болмайды. Барлы?ы м??алімні? шеберлігімен, о?ушыны? ?ызы??ушылы?ына байланысты.
?лгерімі т?мен о?ушылармен ж?мыс т?рлері.
Жеке ж?мыс, топпен ж?мыс, ж?ппен ж?мыс, суретпен, интерактивті та?тамен, м?тінмен, кеспе ?а?аздармен, с?йлемді д?рыс ??расытру, к?п н?ктені? орнына керекті с?здерді жазу, ж?не та?ы бас?а ж?мыс т?рлері бар.
Осы ж?мыс т?рлерінен бас?а е? негізгісі ата-аналармен ж?мыс. Ата –ана, п?н м??алімі, о?ушыны? арасында ты?ыз ?арым-?атынас болуы керек. Ата –ана баласыны? п?ннен ?аншалы?ты ?лгеретіндігін біліп отыруы керек. Егер ата-ана, м??алім, о?ушы арасынгда ты?ыз байланыс болса, о?ушыны? ?лгерімі жа?сы болады деп ойлаймын.
Сонымен ?атар ?аза? тілі саба?ында тірек сызбалар ар?ылы грамматикалы? т?л?аларды ме?гертуге болады.
Барлы?ы м??алімні? шеберлігімен, о?ушыны? ?ызы??ушылы?ына байланысты. ?рекетіні? болуы;
Сызба ар?ылы о?ыту т?сілдері ?ажетті грамматикалы? та?ырыпты жылдам ?рі тиімді ме?гертуге к?п к?мегін тигізеді.
Мысалы,фонетика бойынша и,у дыбыстарыны? жуан, жі?ішке болатына салыстырмалы кестені ?олдану керек.
Бір ескеретін жа?дай жа?а буын о?улы?тары мен о?у ?дістемелік кешеніні? тілді ме?герудегі коммуникативтік ?станым талаптарына с?йкес болуы керек.
?аза? тілі саба?тарында ?олданылатын к?рнекіліктерді? бір т?рі – дидактикалы? карточкалар.
Ескеретін жай о?улы?та?ы барлы? материалдарды сызба немесе к?рнекілікке айналдыру?а болмайды.
?аза? тілінде ?р септікті? грамматикалы? формасы біркелкі ж?йеде ?алыптас?ан. Біра? оны жаттап алу о?ушыларды? ?аза? тілін сапалы т?рде тияна?ты ме?геруі д?рыс н?тиже бере бермейді. Ол ?шін Ж?нісбековты? т?спен ажырата білу т?сілін ?олданса арты? емес. Мысалы ?нді, ?я?, ?ата? дыбыстарды ?ш т?спен к?рсетіп, жуан мен жі?ішкені жуан мен жі?ішке ар?ылы к?рсетіп ?ойса, оны ?лгерімі нашар о?ушыларды ?зі-а? тапсырманы ?иналмай орындап береді.
Тиісті затты к?збен к?ру, ?олмен ?стау ар?ылы ж?ргізілетін саба? ?за? есте ?алады.
Осындай тірек материалдарын, сигналды карточкаларды, символдарды мол пайдалану педагогикалы? технологияны? бір тарма?ы – жеделдетіп о?ыту?а жатады. Ол к?штеусіз о?ыту?а жеке т?л?аны? м?мкіндігін ашу?а септігін тигізеді.
С?йлем м?шелері ар?ылы с?йлем ??рамында шартты сызы? белгілерін, немесе с?рауларды к?рсетіп, осыларды ?ажетті с?здермен алмастыру керек деген тапсырма беріледі.
Ал, с?з ??рамын ме?герткенде «Орнын тап!» атты к?рнекілікті пайдаланса, о?ушылар?а ой ша?ыртып, ойланту?а м?жб?рлейді.
Б?рын?ы білім негізінде соны пайдалана отырып жа?а проблема шешеді: ойлап табады, ??растырады, шы?арады, байланыстырады, к?рсетеді, жазады, салыстырады, табады, тал?ылайды. Ал?ан білімін жіктейді, саралай біледі, е? негізгі т?йінін т?сіне біледі.
М??алім мен бала бірігіп ж?мыс істейді я?ни тікелей ?арым-?атынас туындайды, о?ушыны? ы?ыласы артады.
Тірек сызбалармен ж?мыс істеу – о?ушыларды? логикалы? ойлау ?дісін ке?ейтіп, ?з бетінше ж?мыс істеу ?абілетін арттырады. Ж?мысты к?біне о?ушылар ?здері ойланып орындай алатындай етіп ойластыр?ан ж?н.
?лгерімі т?мен о?ушылармен ?р т?рлі жатты?уларды? т?рлерін пайдалану ар?ылы о?ушыларды? білім де?гейлерін арттыру?а.
С?йлемдерді д?рыс ??ра?дар.
1. к?н, ?зарады, к?зде, ?ыс?арады,т?н.
2. жеміс, піседі, ба?та, ба?шада, к?к?ніс.
3. егін, к?здіг?ні, жинайды, ди?аншылар.
4. ?ара??ы, т?седі, к?зде, ерте.
Ж?мба?тан ж?мба?
1.. жатса да,. жатпайды.
2.. бар, -. жо?.
. бар, -. жо?.
3. Т?сек. т?рт бауырса?.
4. ?й. ?са? тас.
5. ?уып едім, -. б?рмады.
?стайын деп едім, -. т?рмады.
6. ?лкен. ?лкен,. ішінде кіші., кіші. ішінде балуан..
Керек с?здер: енекем,ел, м?рты, тоны, са?алы, шапаны, астында, ?стінде, ?й, ?йді?, би, ?олыма, мойнын.
Ж?мыс т?рлері
1. К?п н?ктені? орнына с?здерді жазы?дар.
2. Оны? ?ай жал?ауда т?р?анын аны?та?дар
?аза? хал?ыны? ?лтты? ойын ?лгілерін ке?інен ?олдану?а болады.
Мысалы: орамал тастама? ойыны ар?ылы
О?ушыларды? с?здік ?орын байытады.
?аза? тіліне т?н дыбыстарды ?ткен кезде сол дыбыс?а байланысты с?здер айт?ызу.
“?” дыбысы ойыны
-?айда т?расы??
-?алада
-?ай ?алада?
-?ара?андыда
-?айда барасы??
-??рбыма
?лгерімі т?мен о?ушылармен диалогтар ар?ылы ж?мыс ж?ргізуге болады.
?азір ?ай жыл мезгілі?
К?з айларын ата?
К?зде ауа райы ?андай болады?
??стар ?ай жа??а ?шып кетеді?
К?з ?андай жыл мезгілі?
К?зде не піседі?
А?аш жапыра?тарыны? т?сі ?андай болады?
Сен б?л мезгілді ?натасы? ба?
Белгілі бір с?зден бірнеше с?з ??растыру. Мысалы: «?амсыздандырылма?анды?тан» - тама?, нан, ?ант, сан,тас, ма?та,са?ат,?ас,?аз,ла?,ырыс.т.б.
Тізбек.ойыны
Берілген сын есімні? со??ы дыбысынан басталатын бас?а сын есімді тауып айту тапсырылады: таза – а?ылды -..
Сын есім мен зат есім
Берілген сын есімге лайы?ты зат есім тіркеп айту керек. Бірінші бала тек сын есімдерді атайды: ?німді, ата?ты, сымбатты,т.б. Екінші бала о?ан лайы?ты зат есім тіркестіріп, тез-тез айтуы керек. Келесі екі бала берілген зат есім алдына сын есім тіркеп, кезектесіп айтып шы?ады. Мысалы: тама? – д?мді тама?, анам - мейірімдіанам.
?аза? тілінде ойын элементтерін кіргізуді? ма?ызы ерекше. Ол о?ушыны? шы?армашылы? ?абілетін, саба?та белсенділігін арттырады, ?аза? тіліне деген ?ызы?ушылы?ын дамытады, білімін молайту?а ?сер етеді. М?мкіндігінше бастауыш сыныптарда ойын, с?зж?мба? т?рлерін ?олданып, салт-д?ст?р элементтерін кіргізуге тырысу керек. Ойын т?рлерін ?олдану – саба?ты т?рлендіру деген с?з.
Саба? барысында ал?ан білімдерін о?ушылар практикада ?олдану да?дыларын ?алыптастыру ?шін грамматикалы? ойындарды? орны ерекше. Саба?та тиімді ?олданыл?ан ойын о?ушыларды? грамматиканы толы? ме?геріп, жазу тілін дамытуларына мол м?мкіндік береді. О?ушыларды ?з беттерімен ж?мыс істей білуге да?дыландырады.
