Просмотр содержимого документа
«Баяндама "Шы?арма мен мазм?ндама жазу барысында кездесетін ?иыншылы?тар", 5 сынып »
Қалалық Білім Бөлімі
"Қалалық қаласы әкімдігінің білім бөлімінің А.М. Горький атындағы гимназиясы" ММ
Тақырыбы: "Мазмұндама мен шығарма жұмыстарын жазу барысында кездесетін қиыншылықтар"
Авторы: Кельдибаева Багиткуль Аманжолқызы
Қостанай қаласы
Бастауыш сыныптарда шағарма мен мазмұндама жазу барысында кездесетін қиыншылықтар
Адамдардың бір - бірімен пікір алысатын қатынас құралы ретінде тіл көптеген жылдар бойы психолог пен педагоктардың назарын аударып келеді. Пікірлесудің қандай түрі болсын, ол сөйлеу арқылы жүзеге асырылады.
Психологтардың зерттеуі бойынша бастауыш сынып оқушыларының басым бөлігі оқуға, білімге, өнерге құштар келеді. Олардың қиял дүниесі терең, ойға алған іске асыруға, әрекет жасауға, ертегі кейіпкерлердің орнына өздерін қойып, әр түрлі оқиғаларға құштарлығы мол болып табылады.Ал осындай балалардың қиялдарының бетін шындыққа бұрып, оның іс әрекетіне өзі ойынан шағарғанын, өздігінен тапқандарын қосып дамытуға, толықтыруға шағарма жұмыстарының алатын орны ерекше. Шағарманы жазуға мектептегі сабақтарда, сабақтан тыс қосымша жұмыстар барысында үйреткен жөн. Осыған байланысты еркін тақырыпта шағарма, өлең, ертегі, әңгіме жаздыру баланың қиялын дамытады.
Шағарма деп оқушылардың белгілі бір тақырып ауқымында оқып білгендерін түсінікті етіп, жүйелі түрде әңгімелеп беруін айтамыз.
Бастауыш сыныптарда жазылатын шағарма түрлерін мынадай топтарға жіктеуге болады:
А) Оқушылардың оқыған және естіген әңгімелеріне байланысты.
Ә) Топсеруен бойынша
Б) Өнер салаларына саяхат бойынша (кино, сурет, спектакль, қуыршақ театрына, мұражайға) барғаннан кейін.
В)Өз іс әрекетіне (Ойын, еңбек) байланысты.
Шағарманың түпкі мақсаты оқушылардың ойын, шағармашылығын және тілін дамыту болғандықтан ең алдымен оның мазмұны мен тіліне көңіл аударылуы тиіс. Орфографиялық қателерге көңіл бөлу міндетті түрде және оларды өз уақытында жөндеп отыру керек.
Өз тәжірибеме тоқталып өту, нәтижесін көрсету. Үлгі ретінде ең жақсы шығармалардан үзінді оқып беру.
Алдымда отырған оқушыларыма шағарманы талапқа сай жазғызу үшін дайындық түрлерін жан - жақты, өзгертіп алып отырамын.
А)Жіберілген қателеріне талдау жасап, шығарма жұмысынан кейін аз уақыт болса да, өңдеу жұмысын жасап, талдау жүргізу. Мұндай сабақтарда оқушылар мән бермей жаза салған сөздеріне көңіл бөліп, одан кейін мұндай қателерге жол бермейді.
Ә) Өз жұмыстарын өздері тексеру, бір - бірімен тексеру, өателерін тапса қарапайым қарындашпен түзетуді жөн көрдім.
Б)Бір сөзді біренше рет қайталаған, сөйлемдегі сөздерді орны ауысып кеткені болса тауып, өздеріне түзетуді басшылыққа алдым.
В) Ең жақсы және нашар жазылған шығармалар болса оларға көп көңіл бөлу. Қателерін қайта жөндеп жазу.
Осы жұмыстарды жүйелі түрде жүргізуде бергеннен кейін ғана ісім оңға баса бастады. Оқушыларымның сауатты да мазмұнда жаза бастағанын байқадым. Соған орай мен сіздерге шағарма жұмысын талдау картасын ұсынып отырмын. Себебі әр шығарманы жазып аяқтағаннан кейін міндетті түрде талдау, өңдеу жұмыстары жүргізіліп отырса, оқушылардың қандай деңгейде өсіп, қай жағы қиын тиетінін бақылап отырмыз
/Талдау картасы./
Оқушыларды шығармаға жазуға үйрету барысында келесі әдістемелік тапсырмаларды басшылыққа алып отырамын.
1. Берілген тақырыпты ашып, көрсете білуге үйрету.
2. Жазған жұмыстары мазмұны жағынан талапқа сай, мазмұнды болуын талап ету.
3. Жазған жұмыстарын орфографиялық, тыныс белгісі жағынан ғана емес, мазмұны жағынан да бағалап, міндетті түрде екі баға қойып отыру.
4. Жазған жұмыстарының мазмұнды болып, берілген тақырып көлемінде негізгі деген материалдарды таңдай білу
5. Оқушы жазайын деп отырған материалын еш қиындықсыз таңдап, жүйелі түрде баяндап беруі тиіс. Ол үшін әуелі не жайында, одан кейін нені жазатынын толық білгені жөн. Материалдарды жинақтап жазатын жұмысына жоспар құрып алғаны дұрыс.
Бастауыш сынып оқушыларымен біз күрделі емес, жай жоспар түрін жазып үйренеміз. Бұл біріншіден мұғалімнің тақтадан жазуынан, содан кейін оқушылармен мұғалімнің бірігіп жазуынан басталмақ. Содан кейін оқушылар біртіндеп өздері жаза бастайды. Өз тәжірибемде кездескен қиыншылық ол оқушы жазған шығарманың идеялық мәнін түсінбей, мазмұнын толық аша алмауы, ойынның шашыраңқы болуы басты себеп болды. Бұған себеп дайындық жұмыстарын белгілі мөлшерде өткізуге кейде уақыттың да тығыз болатыны. Жазба жұмысының қай түрі болмасын міндетті түрде дайындық жұмысын талап етеді. Әрейне, шығарма оқушылардың ой - өрісін дамытуға, жазу сауаттылығын арттыруға байланысты жазылатын тіл дамыту жұмыстарының бірі ретінде жыл барысында үздіксіз жүргізіліп отырылуы тиіс. Ол үшін тек шағарманың жоспар бойынша болатынын күтпей үй тапсырмаларын бергенде, түрлендіріп шығарма жұмыстарын беріп отырған жөн.
Шығарма жұмыстары оқушыларды біріншіден берілген тақырыпты толық қамту үшін, қажетті материалдарды таңдап жинақтау.
Екіншіден жинаған материалдарын жүйелі түрде орналастыра білуге
Үшіншіден материалдарды жүйелі түрде дұрыс жазуға үйретеді
Оқушыларды бұл дағдыларға толық қалыптастыру үшін айтқандай дайындық жұмысын жүйелі түрде жүргізген жөн.
Шығарма жазуға қойылатын негізгі талаптар
1. Берілген тақырып оқушының жас ерекшелігіне сай, қызығарлықтай болып, ол жөнінде хабары болғаны дұрыс.
2. Берілген тақырып бойынша қамтылатын мәселелер дұрыс көрсетілсін.
3. Берілген тақырыптың негізгі идеясын ашуға жол көрсетілсін
4. Ой жүйелілігі сақталып дұрыс жоспарлансын.
5. Оқушылар өз оқыған білгендерін орнынды пайдаланып, сауатты жазсын.
6. Алдын ала тиісті тақырып көлемінде әңгіме, бақылау жүргізілсін.
7. Берілген тақырып көлемінде жан - жақты алған білімін байланыстырып, орынды қолдана білсін.
(Табиғат аясы, газет, кино, журнал, мұражай т.б)
8. Жіберілген қателеріне уақытында талдау, өңдеу жұмысы жүргізіліп талдансын. Жетістігі бағалап, кемшіліктерін жойып отырсақ қана, оң нәтиже аламыз.
Шығарма жұмыстарын талдау картасын
_________ сынып ________________ оқу жылы Мұғалімі:________________________________
Шығарма жазған оқушылар
Тақырыпты ашып көрсеткен оқушылар
Орфографиялық қате жіберген оқушылар
Жазған шығарма жұмыстары мазмұны жағынан нашар оқушылар
