6,8-сыныптар?а арнал?ан ?аза? тілі п?нінен функционалды? тапсырмалар.

І тапсырма. Мәтінді түсініп оқып, сұрақтарға жауап бер.

Бұқтырма

Бұқтырма өзенін жергілікті халық Бұқтырма деп атайды. Бұл атаудың мағынасын олар өздерінше былай түсіндіреді: ағысы қатты, асау, тау өзені болғандықтан түсіп кеткен нәрсені, мейлі ол мал болсын, мейлі адам болсын қайта тұруға шамасын келтірмей, бас көтертпей тастан-тасқа соғып бұқтырып әкетеді. Бұқтырма өзені жағасында суға кетудің салдарынан адам, мал шығыны жиі болады. Сондықтан халық оны Бұқтырма деп атайды, бұл өзен аудан жерін шығыстан батысқа қарай аралап өтеді.Оған жол-жөнекей тау-тастан шыққан мыңдаған бұлақ келіп құяды. Сондықтан ол бірте-бірте молайып отырады. Осылай болғандықтан да, ел аузында «Бұқтырма қайдан шығады-бұлақтан шығады, өзінен-өзі шықпайды» деген нақыл айтылады

«Алтайдың алтын алқасы» Қ.Назырбаев

1. Өзен неге Бұқтырма деп аталды?

2. Адам, мал шығыны неліктен болады?

3. Бұқтырма өзенінің суы неліктен мол?

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

ІІ тапсырма. Дұрыс жауабын көрсет.

1. Бұқтырма қандай өзен түріне жатады?

1. Жазық дала өзені

2. Тау өзені

3. Орман өзені

4. Жер асты суы

5. Көл

1. Қос сөзді көрсет?

1. Бұқтырма

2. Жиі болады

3. Бұқтырма қайдан шығады-бұлақтан шығады

4. Тастан-тасқа

5. Шығыстан батысқа

ІІІ тапсрыма. Мәтінге сүйене отырып төмендегі сөздер қай сөздермен тіркесе алады? Сәйкестендір.

Ағысы өзені

Тау бұлақтан шығады

Бас өтеді

Аралап қатты

Бұқтырма көтертпей

ІҮ тапсырма. Мәтіннен қос сөздерді бір бағанға, тұйық етістіктерді бір бағанға теріп жаз.

Ү тапсрыма. Қостанай облысындағы өзендердің астын сыз .

Есіл . Жайық. Тобыл. Нева. Обаған . Іле. Торғай.

ҮІ тапсырма. Ауыспалы мағына дегеніміз не? Мына тіркестердің қайсысы ауыспалы мағынада қолданылған? Астын сыз.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Ағысы қатты, асау, тау өзені, бас көтертпей, шығыстан батысқа қарай, тастан-тасқа соғып, бұқтырып әкетеді, өзен жағасында .

ҮІІ тапсрыма. Төмендегі сөздерді қатыстырып Тобыл өзені туралы мәтін құрастыр.

Қостанай облысы, өзен алабы, кең жазық, өзен жайылмасы, шоқ қарағайлы орман , балық, суы.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

ҮІІІ тапсырма. Жағдаят: Өзен жағасында жүріп сен өзінің ініңнен\сіңіліңнен адасып қалдың. Өзіңнің ініңнен\сіңіліңнен адасып қалғаныңды сол жердегі көмекші құтқарушыларға айтып, көмектесуін өтін. Ініңнің/сіңіліңнің бет бейнесін, жасын, үстіне киген киімдерін сипаттап бер.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

ІХ тапсырма. «Бұқтырма қайдан шығады-бұлақтан шығады, өзінен-өзі шықпайды» деген нақылдың түсінігін жаз.

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Х тапсырма. Сөйлемдерді жалғастыр.

1. Бұқтырма өзені ____________________________________________.

2. Жол-жөнекей шыққан _______________________________________.

3. Суға кетудің салдарынан_____________________________________.

4. Аудан жерін_______________________________________________.

І тапсырма. Мәтінді түсініп оқып, сұрақтарға жауап бер.

Бұқтырма

Бұқтырма өзенін жергілікті халық Бұқтырма деп атайды. Бұл атаудың мағынасын олар өздерінше былай түсіндіреді: ағысы қатты, асау, тау өзені болғандықтан түсіп кеткен нәрсені, мейлі ол мал болсын, мейлі адам болсын қайта тұруға шамасын келтірмей, бас көтертпей тастан-тасқа соғып бұқтырып әкетеді. Бұқтырма өзені жағасында суға кетудің салдарынан адам, мал шығыны жиі болады. Сондықтан халық оны Бұқтырма деп атайды, бұл өзен аудан жерін шығыстан батысқа қарай аралап өтеді.Оған жол-жөнекей тау-тастан шыққан мыңдаған бұлақ келіп құяды. Сондықтан ол бірте-бірте молайып отырады. Осылай болғандықтан да, ел аузында «Бұқтырма қайдан шығады-бұлақтан шығады, өзінен-өзі шықпайды» деген нақыл айтылады

«Алтайдың алтын алқасы» Қ.Назырбаев

1. Өзен неге Бұқтырма деп аталды?

2. Адам, мал шығыны неліктен болады?

3. Бұқтырма өзенінің суы неліктен мол?

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

ІІ тапсырма. Дұрыс жауабын көрсет.

1. Бұқтырма қандай өзен түріне жатады?

1. Жазық дала өзені

2. Тау өзені

3. Орман өзені

4. Жер асты суы

5. Көл

1. Қос сөзді көрсет?

1. Бұқтырма

2. Жиі болады

3. Бұқтырма қайдан шығады-бұлақтан шығады

4. Тастан-тасқа

5. Шығыстан батысқа

ІІІ тапсрыма. Мәтінге сүйене отырып төмендегі сөздер қай сөздермен тіркесе алады? Сәйкестендір.

Ағысы өзені

Тау бұлақтан шығады

Бас өтеді

Аралап қатты

Бұқтырма көтертпей

ІҮ тапсырма. Мәтіннен қос сөздерді бір бағанға, тұйық етістіктерді бір бағанға теріп жаз.

Ү тапсрыма. Қостанай облысындағы өзендердің астын сыз .

Есіл . Жайық. Тобыл. Нева. Обаған . Іле. Торғай.

ҮІ тапсырма. Ауыспалы мағына дегеніміз не? Мына тіркестердің қайсысы ауыспалы мағынада қолданылған? Астын сыз.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Ағысы қатты, асау, тау өзені, бас көтертпей, шығыстан батысқа қарай, тастан-тасқа соғып, бұқтырып әкетеді, өзен жағасында .

ҮІІ тапсрыма. Төмендегі сөздерді қатыстырып Тобыл өзені туралы мәтін құрастыр.

Қостанай облысы, өзен алабы, кең жазық, өзен жайылмасы, шоқ қарағайлы орман , балық, суы.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

ҮІІІ тапсырма. Жағдаят: Өзен жағасында жүріп сен өзінің ініңнен\сіңіліңнен адасып қалдың. Өзіңнің ініңнен\сіңіліңнен адасып қалғаныңды сол жердегі көмекші құтқарушыларға айтып, көмектесуін өтін. Ініңнің/сіңіліңнің бет бейнесін, жасын, үстіне киген киімдерін сипаттап бер.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

ІХ тапсырма. «Бұқтырма қайдан шығады-бұлақтан шығады, өзінен-өзі шықпайды» деген нақылдың түсінігін жаз.

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Х тапсырма. Сөйлемдерді жалғастыр.

1. Бұқтырма өзені ____________________________________________.

2. Жол-жөнекей шыққан _______________________________________.

3. Суға кетудің салдарынан_____________________________________.

4. Аудан жерін_______________________________________________.

І. Мәтінді мұқият оқы.

АЛТАЙ

Егер сіз осынау таңғажайып өлкеге - табиғаттың арда төлі атақты Алтайға бармасаңыз, барсаңыз да, оның: Күншығыстың бар асылын, бар байлығын, бар сұлулығын өн бойына дарыта жинақтаған асқар-асқар тауларын, асу-асу белдерін, ат омыраулап жарып жүре алмайтын жасыл шалғын кеңжайлауын, кермарал кербез елігін, мамырлай жүзген аққу-қаздарын, татсаң тандайда қалар балы мен ақ балтыр ару қайың, қайсар қарағайын - ие, ие, осылардың қадір-қасиетін түсініп, сезіміңізді селк еткізе алмасаңыз, әсіресе, айналайын адамдарының құдіретті қолынан туындаған сұрапыл жанартаулар мен жаңғыртуларды зерделей алмасаңыз, онда тындаңыз.

- Міне, сіз - алқызыл нұрымен ақ бас тау, бұйра бас ормандарды аймалап, кең дүниені шапағымен шарапаттай масайраған Күн шығар сәтте ояндыңыз; мүмкін, сізді оятқан таң емес, әлгі бір таң бозынан сайраған бозторғай шығар, мүмкін, жаңа ғана дүркірей суаттан қайтқан марал дүбірі ме екен, әлде әупілдеген еліктің даусы шығар, әлде анау ақ тандағы ақ толқынын аспанға лақтырған Бұқтырма сарыны да, не болмаса арқаңыздан өткен таңғы шықтың шым-шым сызы ма... әйтеуір, дәл осындай шапақты шақта оянғаныңыз үшін, табиғат жарықтықты адал жүрегіңізбен алқайсыз да, бір-біріне мінгесіп-ұштасқан мәңгі тәкаппар асқақ Алтайдың алдында бас киіміңізді алып, тағзым етіп, "ассалау-мағалейкүм" деп есендесесіз. Сіздің бұл үніңізді Алтайдың жақпар тастары мен құзар шыңдары іліп алып, кезек-кезек жаңғырықтыра қайталайды, қайталайды... Міне, сіз Алтайдың арайлы таңына шомылып тұрып, мынау дүниеге жаңа келгендей лүпілді жүрек, лыпыған сезіммен: "Өмір не деген тамаша едің!" -деп, бар даусыңызбен және айкайлайсыз.

Табиғат- өмір –адам. Оралхан Бөкей.

1. Мәтіндегі тірек сөздерді ата?

2. Алтай табиғатының кереметтілігі неде?

3. Алтайда атқан таңның қандай ерекшелігі бар?

4. Неліктен Алтай тауының алдында тағзым ету керек?

5. Алтайдың табиғаты мен өмірдің тамашалығы деген сөздер неге бір-бірімен байланысты?

6. Адамдардың қолынан не туындаған?

ІІ. Дұрыс жауабын көрсет.

1.Алтай қандай өлке?

1. Кең

2. Көркем

3. Құмды

4. Орманды

5. Таңғажайып

2. Алтайда қай құстың сайрағанынан оянуға болады?

1. Бұлбұл

2. Бозторғай

3. Сауысқан

4. Қарылғаш

5. Суықторғай

3.Алтайда қандай жануарлар мекендейді екен?

1. Марал, елік

2. Аю, барыс

3. Арқар, құлан

4. Ешкі, қой

5. Қоян, суыр

ІІІ. Сәйкестендір. Сөз тіркестерін құра.

асқар-асқар дүбірі

асу-асу бозторғай

Бұқтырма жүрек

Сайраған сарыны

Лүпілді таулар

марал белдер

ІҮ. Ауыспалы мағынада қолданылған сөздерді теріп жаз.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Ү. "Өмір не деген тамаша едің!" –деген ойды дәлелде.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

ҮІ.Сөздердің мағынасын ашып жаз.

Кербез-

Тәкаппар –

Сезімді селк еткізу-

Сарын-

Тағзым-

Адал жүрек-

ҮІІ. Қажеттіні көрсет.

1. Күншығыстың бар ..............

а. асылға

ә.асылмен

б. Асылын

1. Алтайдың жақпар .........................

а. тастарға

ә. тастары

б. тастармен

1. Адал жүрегіңізбен .......................

а) айқайлайсыз

ә) айқайлықпен

б) айқайлаймен

ҮІІІ. Сөз құрамына талда.

Сіздің бұл үніңізді Алтайдың жақпар тастары мен құзар шыңдары іліп алып, кезек-кезек жаңғырықтыра қайталайды, қайталайды.

ІХ. Туған өлкеміз Қостанайдың табиғаты туралы әңгімеле.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Х. Фразеологизмдердің мағынасын ашып жаз.

ат омыраулап жүре алмайтын

татсаң тандайда қалар