Жем?орлы??а жол жо?
Ма?саты:
1. О?ушылар?а адам ???ы?тары жайлы т?сініктерін ?алыптастыру; «жем?орлы?» деген не екенін т?сіндіру;
2. ?з ойларын еркін жеткізе білу ?абілеттері дамиды; д?ниетанымдары ке?ейеді;
3. Патриотты? т?рбие ?алыптасады;
Т?рі:Д??гелек ?стел
д??гелек ?стелді? барысы:
1. ?йымдастыру кезе?і.
2Д??гелек ?стел.
(Бір пара? ?а?аз?а Отан та?ырыбына топта?ы ?р о?ушы бір с?йлемнен жазады.)
3)жем?орлы? дегеніміз не? Т?сінік ?алыптастыру
Баяндама жасау
4) «Жем?орлы??а ?арсы к?рес» за?ы
СЫБАЙЛАС-ЖЕМ?ОРЛЫ? ДЕГЕН НЕ, ОНЫМЕН К?РЕС ?А?ИДАЛАРЫ
“Сыбайлас-жем?орлы?” деген т?сінік ма?анасына этимологиялы? ?арау м?ны “пара?а сатып алу”, “пара” ретінде, "corruptio" деген латын с?зін алып, аны?тау?а м?мкіндік береді. Рим ???ы?ында сондай-а? "corrumpire" т?сінік бол?ан, ол жалпы с?збен айт?анда “сындыру, б?лдіру, б?зу, за?ымдау, жал?андау, пара?а сатып алу” деген т?сінік берген де, ???ы??а ?арсы іс-?рекетті білдірген. Орыс тіліні? т?сіндірме с?здігі сыбайлас-жем?орлы?ты пара беріп сатып алу, лауазымды адамдарды?, саяси ?айраткерлерді? сат?ынды?ы ретінде сипаттайды. ?Р “Сыбайлас-жем?орлы?пен к?рес туралы” За?ы сыбайлас-жем?орлы??а келесідей аны?тама береді. Ол: “.мемлекеттік міндеттерді орындайтын адамдар, сондай-а? солар?а те?елген адамдар, тікелей ?зі немесе делдал ар?ылы ?здеріні? лауазымды ??зыреттерін ж?не онымен байланысты м?мкіншілікті немесе ?з ??зыреттерін бас?аша пайдаланып м?ліктік пайда алу ?шін за?мен ?арастырылма?ан м?ліктік жайлылы?ты ж?не арты?шылы?ты ?абылдау, сондай-а? жеке ж?не за?ды т?л?алармен аталмыш жайлылы?ты ж?не арты?шылы?ты олар?а за?сыз беруге осы адамдарды парамен сатып алу”.
Сыбайлас-жем?орлы?пен к?ресті? негізгі ?а?идаларын са?тау ж?не ж?зеге асыру сыбайлас-жем?орлы?пен к?ресте ?те ма?ызды. Б?л ?а?иданы? са?талуыны? кепілі азаматтарды? ?здеріні? белсенділігі болып табылады, сыбайлас-жем?орлы? ?дерістерді б??аралы? а?паратты? ??ралда (одан ?рі БА?) жариялау, б??ара ?кілдеріні? сот ?дерістерінде болуы; ?тініштерді прокуратура?а, экономикалы? ж?не сыбайлас-жем?орлы? ?ылмыспен к?рес ж?ніндегі Агенттікке ж?не бас?а ???ы? ?ор?ау органдарына беру. ?азіргі та?да ?Р Президентіні? 2005 жыл?ы 23 желто?санда?ы Жарлы?ымен бекітілген 2006-2010 жылдар?а арнал?ан сыбайлас-жем?орлы?пен к?рес бойынша.
Мемлекеттік ба?дарлама?а с?йкес, мемлекеттік органдар ?абылда?ан шешімдерді? а?паратты? м?лдірлігін ?амтамасыз ету, мемлекеттік бас?ару органдарыны? р??сат ету ж?не ?кімшілік ??зыреттерін о?тайландыру, сондай-а? мемлекеттік сатып алуды? электронды ж?йесіне к?шу негізінде мемлекеттік сатып алу ж?йесін реформалау. Ба?дарламада ерекше к??іл азаматты? ?о?ам ?йымдарын сыбайлас-жем?орлы??а ?арсы ?ызметке тарту?а, ???ы?ты? сана мен ???ы?ты? м?дениетті ?алыптастыру?а б?лінеді.
Нормативтік ???ы?ты? актілерді сыбайлас-жем?орлы??а ?арсы сараптауды? п?рменді тетігін енгізу, бюджеттік ?аражатты? ж?мсалуын ?о?амды? ба?ылау ж?йесін ??ру, жеке р??сат беру міндеттерін азаматты? ?о?ам институттарына беру, а?шалай ?аражатты? ?олма-?ол айналымын мейлінше к?бірек ?ыс?арту бойынша шаралар енгізу, за??а ?айшы жолмен а?шалай ?аражатты за?дастыру?а ?арсы іс-?рекет жасау ?арастырыл?ан
За??а с?йкес атал?ан?а?идалар?амыналар жатады:-мемлекеттік функцияларды орындау?а ?кілетті;
-лауазымды, сондай-а? оларды? ?атарына жататын бас?а адамдарды? ???ы?тарын ж?не еркіндігін ?Р Конституциясыны? 39 бабы 1 тарма?ына с?йкес шектеу;-жеке ж?не за?ды т?л?аларды? б?зыл?ан ???ы?тары мен за?ды м?дделерін ?алпына келтіру, сыбайлас-жем?орлы? ???ы? б?зушылы?ты? зиянды салдарын жою ж?не алдын алу:-сыбайлас-жем?орлы? ???ы? б?зушылы?пен к?реске ы?пал жасайтын азаматтарды? жеке ?ауіпсіздігін;-к?сіпкерлік ?ызметке ба?ылау жасайтын жеке ж?не за?ды т?л?алар?а мемлекеттік реттеу ?кілеттігін беруді болдырмау.
Сыбайлас-жем?орлы? ?сіресе мемлекеттік билік органдарында ?ауіпті. М?ндай жа?дайда ол билікті? монополиясын, мемлекеттік ?ызметшілерді? шешім ?абылдау ?кілеттігін к?шейтеді ж?не шенеуніктерді? ?атал ???ы?ты? есеп беруін ж?не ба?ылауда болуын жою симбиозын к?рсетіп-білдіреді. Практика к?рсеткендей, сыбайлас-жем?орлы? мемлекеттік ж?йені? барлы?ын б?зады, мемлекеттік билік беделіні? ж?не мемлекеттік ?ызмет абыройны? ??лдырауына ы?пал етеді. Сыбайлас-жем?орлы? экономиканы? дамуына кедергі жасайды ж?не ?йымдастырыл?ан ?ылмысты?, ?сіресе экономика саласында, ?суіне ы?пал жасайды.Сыбайлас-жем?орлы? ???ы? б?зушылы?ты аны?тау, болдырмау, алдын алу ж?не ?з ??зыреті ше?берінде оларды жаса?ан адамдарды жауап?а тарту прокуратура, ?лтты? ?ауіпсіздік, ішкі істер, салы?, кеден ж?не шекара ?ызметі, ?аржы ж?не ?скери полиция органдарымен ж?зеге асырылады. Аталмыш органдарды? лауазымды адамдары за?нама белгілеген мерзімде іс, материал, хаттама жіберген адам?а немесе орган?а жазбаша сыбайлас-жем?орлы? ?ылмыс, ?кімшілік ???ы? б?зушылы? туралы к?рсетіп-білдіру жіберуге, оларды ?ара?анны? н?тижелеру туралы хабарлау?а тиіс.
За??а с?йкес б?л органдар оларды? ??зырынан шы?атын шаралар ?абылдау?а ж?не жауапты мемлекеттік лауазымда отыр?ан адамдарды? жаса?ан сыбайлас-жем?орлы? ?ылмысын аны?та?ан ?р о?и?а туралы ???ы? статистикасы ж?не а?парат органдарына дереу м?ліметтер жіберуге міндетті.
О?ырмандарымызды за?гер етуді ма?сат етпей, дегенмен толы? т?сіну ?шін ?арапайым ???ы? б?зушылы? пен сыбайлас-жем?орлы? ?ылмысты? айырмашылы?ын т?сіндірген пайдалы деп есептейміз. Оны? ?стіне кез-келген к?сіпкерде штатты? за?гер ?стау?а ж?не ?ор?аушыны? ?ызмет к?рсетуін т?леуге м?мкіншілігі бар. Сыбайлас-жем?орлы? кін?сі та?ыл?ан шенеулік ?арсы іс-?рекет жасауы м?мкін, сонды?тан ?з за?дылы?ын мойындату ?шін за? жа?ынан ны? бол?ан д?рыс.
Сонымен ?атар, салы? бас?армасыны? ?имаратында, есептілік ?абылдайтын Орталы?та ?ызметкерлерге ба?ылау жасау ?шін бейне жазбалар т?сірілетін камералар ж?не ?сыныстар мен ша?ымдар?а арнал?ан кітапшалар мен ж?шіктер орналастырыл?ан.
Жем?орлы??а байланысты мысалдар келтіру:
1. М??алімге мерекелерде г?л шо?тарын сыйлау жем?орлы??а жатады ма?
2. Емделіп бол?ан нау?ас д?рігерге ?зіні? ал?ысын белгілі - бір сыйлы?ты ( г?л, са?ат,
портрет..) сыйласа жем?орлы??а жатады ма?
3. Жо?ар?ы о?у орындарында білім алушылар, емтихан уа?ытында о?ытушыларына ?стел жасаса, ба?алы сыйлы? ?персе, жем?орлы??а жатады ма?
4. ?ала ішіндегі автобустарды? кейбіреулері тендер ?тып алады да, ?ала ішінде жолаушыларды тасымалдау барысында к?птеген ?ателіктер жасап жатады. Мысал?а автобус?а адамдарды санынан арты? отыр?ызу, аялдамасы жо? жерлерде то?тап, адамдарды ?сті - ?стіне алу жем?орлы??а жата ма? (шофер, бас?арушы директор, инженер арасында?ы сыбайласты? жем?орлы?ты к?рсету)«Шелекті? бетін жала?андар т?тылады, т?бін жала?ан т?тылады» деген ма?алды? осы?ан ?атысты екенін д?лелдеу.
?орыту.
С?ра? - жауап
Жем?орлы??а жол жо?
Ма?саты:
1. О?ушылар?а адам ???ы?тары жайлы т?сініктерін ?алыптастыру; «жем?орлы?» деген не екенін т?сіндіру;
2. ?з ойларын еркін жеткізе білу ?абілеттері дамиды; д?ниетанымдары ке?ейеді;
3. Патриотты? т?рбие ?алыптасады;
Т?рі:Д??гелек ?стел
д??гелек ?стелді? барысы:
1. ?йымдастыру кезе?і.
2Д??гелек ?стел.
(Бір пара? ?а?аз?а Отан та?ырыбына топта?ы ?р о?ушы бір с?йлемнен жазады.)
3)жем?орлы? дегеніміз не? Т?сінік ?алыптастыру
Баяндама жасау
4) «Жем?орлы??а ?арсы к?рес» за?ы
СЫБАЙЛАС-ЖЕМ?ОРЛЫ? ДЕГЕН НЕ, ОНЫМЕН К?РЕС ?А?ИДАЛАРЫ
“Сыбайлас-жем?орлы?” деген т?сінік ма?анасына этимологиялы? ?арау м?ны “пара?а сатып алу”, “пара” ретінде, "corruptio" деген латын с?зін алып, аны?тау?а м?мкіндік береді. Рим ???ы?ында сондай-а? "corrumpire" т?сінік бол?ан, ол жалпы с?збен айт?анда “сындыру, б?лдіру, б?зу, за?ымдау, жал?андау, пара?а сатып алу” деген т?сінік берген де, ???ы??а ?арсы іс-?рекетті білдірген. Орыс тіліні? т?сіндірме с?здігі сыбайлас-жем?орлы?ты пара беріп сатып алу, лауазымды адамдарды?, саяси ?айраткерлерді? сат?ынды?ы ретінде сипаттайды. ?Р “Сыбайлас-жем?орлы?пен к?рес туралы” За?ы сыбайлас-жем?орлы??а келесідей аны?тама береді. Ол: “.мемлекеттік міндеттерді орындайтын адамдар, сондай-а? солар?а те?елген адамдар, тікелей ?зі немесе делдал ар?ылы ?здеріні? лауазымды ??зыреттерін ж?не онымен байланысты м?мкіншілікті немесе ?з ??зыреттерін бас?аша пайдаланып м?ліктік пайда алу ?шін за?мен ?арастырылма?ан м?ліктік жайлылы?ты ж?не арты?шылы?ты ?абылдау, сондай-а? жеке ж?не за?ды т?л?алармен аталмыш жайлылы?ты ж?не арты?шылы?ты олар?а за?сыз беруге осы адамдарды парамен сатып алу”.
Сыбайлас-жем?орлы?пен к?ресті? негізгі ?а?идаларын са?тау ж?не ж?зеге асыру сыбайлас-жем?орлы?пен к?ресте ?те ма?ызды. Б?л ?а?иданы? са?талуыны? кепілі азаматтарды? ?здеріні? белсенділігі болып табылады, сыбайлас-жем?орлы? ?дерістерді б??аралы? а?паратты? ??ралда (одан ?рі БА?) жариялау, б??ара ?кілдеріні? сот ?дерістерінде болуы; ?тініштерді прокуратура?а, экономикалы? ж?не сыбайлас-жем?орлы? ?ылмыспен к?рес ж?ніндегі Агенттікке ж?не бас?а ???ы? ?ор?ау органдарына беру. ?азіргі та?да ?Р Президентіні? 2005 жыл?ы 23 желто?санда?ы Жарлы?ымен бекітілген 2006-2010 жылдар?а арнал?ан сыбайлас-жем?орлы?пен к?рес бойынша.
Мемлекеттік ба?дарлама?а с?йкес, мемлекеттік органдар ?абылда?ан шешімдерді? а?паратты? м?лдірлігін ?амтамасыз ету, мемлекеттік бас?ару органдарыны? р??сат ету ж?не ?кімшілік ??зыреттерін о?тайландыру, сондай-а? мемлекеттік сатып алуды? электронды ж?йесіне к?шу негізінде мемлекеттік сатып алу ж?йесін реформалау. Ба?дарламада ерекше к??іл азаматты? ?о?ам ?йымдарын сыбайлас-жем?орлы??а ?арсы ?ызметке тарту?а, ???ы?ты? сана мен ???ы?ты? м?дениетті ?алыптастыру?а б?лінеді.
Нормативтік ???ы?ты? актілерді сыбайлас-жем?орлы??а ?арсы сараптауды? п?рменді тетігін енгізу, бюджеттік ?аражатты? ж?мсалуын ?о?амды? ба?ылау ж?йесін ??ру, жеке р??сат беру міндеттерін азаматты? ?о?ам институттарына беру, а?шалай ?аражатты? ?олма-?ол айналымын мейлінше к?бірек ?ыс?арту бойынша шаралар енгізу, за??а ?айшы жолмен а?шалай ?аражатты за?дастыру?а ?арсы іс-?рекет жасау ?арастырыл?ан
За??а с?йкес атал?ан?а?идалар?амыналар жатады:-мемлекеттік функцияларды орындау?а ?кілетті;
-лауазымды, сондай-а? оларды? ?атарына жататын бас?а адамдарды? ???ы?тарын ж?не еркіндігін ?Р Конституциясыны? 39 бабы 1 тарма?ына с?йкес шектеу;-жеке ж?не за?ды т?л?аларды? б?зыл?ан ???ы?тары мен за?ды м?дделерін ?алпына келтіру, сыбайлас-жем?орлы? ???ы? б?зушылы?ты? зиянды салдарын жою ж?не алдын алу:-сыбайлас-жем?орлы? ???ы? б?зушылы?пен к?реске ы?пал жасайтын азаматтарды? жеке ?ауіпсіздігін;-к?сіпкерлік ?ызметке ба?ылау жасайтын жеке ж?не за?ды т?л?алар?а мемлекеттік реттеу ?кілеттігін беруді болдырмау.
Сыбайлас-жем?орлы? ?сіресе мемлекеттік билік органдарында ?ауіпті. М?ндай жа?дайда ол билікті? монополиясын, мемлекеттік ?ызметшілерді? шешім ?абылдау ?кілеттігін к?шейтеді ж?не шенеуніктерді? ?атал ???ы?ты? есеп беруін ж?не ба?ылауда болуын жою симбиозын к?рсетіп-білдіреді. Практика к?рсеткендей, сыбайлас-жем?орлы? мемлекеттік ж?йені? барлы?ын б?зады, мемлекеттік билік беделіні? ж?не мемлекеттік ?ызмет абыройны? ??лдырауына ы?пал етеді. Сыбайлас-жем?орлы? экономиканы? дамуына кедергі жасайды ж?не ?йымдастырыл?ан ?ылмысты?, ?сіресе экономика саласында, ?суіне ы?пал жасайды.Сыбайлас-жем?орлы? ???ы? б?зушылы?ты аны?тау, болдырмау, алдын алу ж?не ?з ??зыреті ше?берінде оларды жаса?ан адамдарды жауап?а тарту прокуратура, ?лтты? ?ауіпсіздік, ішкі істер, салы?, кеден ж?не шекара ?ызметі, ?аржы ж?не ?скери полиция органдарымен ж?зеге асырылады. Аталмыш органдарды? лауазымды адамдары за?нама белгілеген мерзімде іс, материал, хаттама жіберген адам?а немесе орган?а жазбаша сыбайлас-жем?орлы? ?ылмыс, ?кімшілік ???ы? б?зушылы? туралы к?рсетіп-білдіру жіберуге, оларды ?ара?анны? н?тижелеру туралы хабарлау?а тиіс.
За??а с?йкес б?л органдар оларды? ??зырынан шы?атын шаралар ?абылдау?а ж?не жауапты мемлекеттік лауазымда отыр?ан адамдарды? жаса?ан сыбайлас-жем?орлы? ?ылмысын аны?та?ан ?р о?и?а туралы ???ы? статистикасы ж?не а?парат органдарына дереу м?ліметтер жіберуге міндетті.
О?ырмандарымызды за?гер етуді ма?сат етпей, дегенмен толы? т?сіну ?шін ?арапайым ???ы? б?зушылы? пен сыбайлас-жем?орлы? ?ылмысты? айырмашылы?ын т?сіндірген пайдалы деп есептейміз. Оны? ?стіне кез-келген к?сіпкерде штатты? за?гер ?стау?а ж?не ?ор?аушыны? ?ызмет к?рсетуін т?леуге м?мкіншілігі бар. Сыбайлас-жем?орлы? кін?сі та?ыл?ан шенеулік ?арсы іс-?рекет жасауы м?мкін, сонды?тан ?з за?дылы?ын мойындату ?шін за? жа?ынан ны? бол?ан д?рыс.
Сонымен ?атар, салы? бас?армасыны? ?имаратында, есептілік ?абылдайтын Орталы?та ?ызметкерлерге ба?ылау жасау ?шін бейне жазбалар т?сірілетін камералар ж?не ?сыныстар мен ша?ымдар?а арнал?ан кітапшалар мен ж?шіктер орналастырыл?ан.
Жем?орлы??а байланысты мысалдар келтіру:
1. М??алімге мерекелерде г?л шо?тарын сыйлау жем?орлы??а жатады ма?
2. Емделіп бол?ан нау?ас д?рігерге ?зіні? ал?ысын белгілі - бір сыйлы?ты ( г?л, са?ат,
портрет..) сыйласа жем?орлы??а жатады ма?
3. Жо?ар?ы о?у орындарында білім алушылар, емтихан уа?ытында о?ытушыларына ?стел жасаса, ба?алы сыйлы? ?персе, жем?орлы??а жатады ма?
4. ?ала ішіндегі автобустарды? кейбіреулері тендер ?тып алады да, ?ала ішінде жолаушыларды тасымалдау барысында к?птеген ?ателіктер жасап жатады. Мысал?а автобус?а адамдарды санынан арты? отыр?ызу, аялдамасы жо? жерлерде то?тап, адамдарды ?сті - ?стіне алу жем?орлы??а жата ма? (шофер, бас?арушы директор, инженер арасында?ы сыбайласты? жем?орлы?ты к?рсету)«Шелекті? бетін жала?андар т?тылады, т?бін жала?ан т?тылады» деген ма?алды? осы?ан ?атысты екенін д?лелдеу.
?орыту.
С?ра? - жауап
