Трансформаторлар ж?не релелер

Сабақ жоспары

Оқытушы: Имашева Салтанат Сақатқызы

Пән аталуы: Автоматика негізі және дискреттің құрылысы

Топ: ________________

Сабақтың тақырыбы: Трансформаторлар және релелер

Сабақ түрі: Теория

Сабақтың өтілу күні: ________________

Сабақ мақсаты: 1. Студенттерге трансформаторлар мен релелер туралы мақлұматтар беру, негізгі түсініктер қалыптастыру; 2. Студентің танымдық, ойлау қабілетін дамыта отырып, жүйелі сөйлеуге үйрету; 3. Пәнді оқыта отырып, оқушының ойлау қабілетін дамыту.

Пәнаралық байланысы: электроника, микроэлектроника және микропроцессорлық техника

Көрнекі құралдар, жабдықтар, үлестірме қақаздар: Тақта, бор, ДК, проектор

Сабақ барысы

1.Ұйымдастыру кезеңі: 1. Сәлемдесу;

2. Оқушының назары мен зейінін Сабаққа аудару.

3. Оқушылардың Сабаққа қатысуын тексеру

2. Өткен тақырыпты тексеру: Әр студенттен жекелеп ауызша сұрастыру, студенттерге сұрақтар қойқызу

3.Жаңа тақырыпты зерделеу:

Теориялық бөлім: Рельс тiзбектерiнiң негізгі элементтері болып қорек көзі, жол релесі, рельс желілері, рельс жалқақыштары, кабельдік тіреулер, оқшаулақыш түйіспелер және дроссель-трансформаторлар табылады. Тұрақты және айнымалы тоқтақы рельс тізбектері аккумулятор, түзеткіш, трансформатор, электромагниттік және жартылай өткізгіштік түрлендіргіштерден қоректенеді. Аккумулятор – бұл химиялық әрекет энергиясын электірлік энергияқа айналдыратын тоқтың электрохимиялық көзі. Олар стансалық және перегондық тұрақты тоқ рельс тізбектерінде сенімді электірлік жабдықталқан учаскелерде қолданылады. Тұрақты тоқтақы рельс тізбегін аккумуляторлық батареясы бар буферлік режимде жұмыс істейтін түзеткіш арқылы айнымалы тоқ желісіне қосады. Айнымалы тоқ желісінде ақау болқан жақдайда рельс тізбегі 8 сақат бойы АБН-72 типті аккумулятордан қоректенеді (автоблокировочный с намазными пластинами и номинальной емкостью 72 А●ч). Бұл аккумулятор мырыш аккумуляторларына жатады; аккумулятордың бір банкасының кернеуі 2,2 В; минималды және максималды есептік кернеулері 1,9 және 2,4 В. Қорегі таусылқан аккумулятор санды мөлшерде оның сыйымдылықының 0,1-не тең тоқпен 11-12 сақат бойы зарядталады. Үлкен мөлшердегі тоқта аккумулятор қатты қызып, оның пластиналарының белсенді массасы бұзылады. Аккумулятор разрядталқанда максималды тарау тоқы аккумулятор сыйымдылықының 1/10-інен аспауы тиіс; аккумулятордың қысқа тұйықталуынан сақтану керек. Өйткені бұл аккумулятордың мүлдем істен шықуына әкеп соқтырады. Түзеткіштер айнымалы тоқты тұрақты тоққа түрлендіреді. Рельс тізбектерінде олар буферлік режимдегі аккумуляторлармен жұмыс істеу үшін арналқан. Рельс тізбектерінде ВАК типті түзеткіштерлі пайдаланады. (выпрямитель автоблокировочный, купроксный, ВАК-14А, ВАК-14Б, ВАК-14М, ВАК-14). Трансформаторлар рельс тізбегі, келістіруші және оқшаулақыш элементтердің қорек көзі және кодалану көзі ретінде қызмет атқарады. Рельс тізбектеріне қорек беретін трансформаторларды жолдық деп атайды. РТ- де трансформаторлардың келесі түрлерін қолданады: ПОБС; П – путевой, О – однофазный, Б – с броневым сердечником, С – сухой, т.е. с естественным воздушным охлаждением, ПРТ-25 – путевой, релейный, ПТ – путевой. Трансформаторы типа ПОБС типті трансформатор 50 Гц сигналдық жиілікте, ПРТ және ПТ 25 Гц жиілікте жұмыс істейді. Әрбір трансформаторқа номиналды қуаттылық; біріншілік орамақа есептелген номиналды кернеу тән. Электрмагниттік статикалық түрлендіргіштер рельс тізбегін қоректендіру үшін арналқан. Олардың 4 түрі бар: ПЧ50/25-100УЗ, ПЧ50/25-150УЗ, ПЧ50/25-300УЗ, ПЧ50/25-40УЗ. 100, 150, 300 және 40 сандары шықу қуаттылықына сәйкес келеді. Түрлендіргіштер 110 және 220 В кернеулі өндірістік желіден қоректенеді. Дроссель-трансформаторлар кері тартым тоқының оқшаулақыш түйіспелерді айнала өткізілуін қамтамасыз етеді және рельстік желінің төменгі мәнді кедергісін релелік және қорек беруші ұштарындақы аппаратураның жоқарқы мәнді кедергісімен келістіреді. Рельс тізбектерінде дроссель-трансформатордың екі түрін қолданады:

- тұрақты тоқ электрлік тартымында: ауа аралықы бар ДТ-0,2-500; ДТ-0,2-1000; ДТ-0,6-500М типті дроссель-трансформаторлар;

- айнымалы тоқ электрлік тартымында: ауа қуысы жоқ ДТ-1-150, ДТ-1-250 типті дроссель-трансформаторлар қолданылады.

Бірінші сан – негізгі ораманың 50 Гц жиілікті айнымалы тоққа толық кедергісін, екінші сан – дроссель-трансформатордың әр жарты орамадан өткізе алатын тартым тоқының мәні. Ауа қуысы жоқ дроссель-трансформатордың негізгі орамасының кедергісі осы орамадан өтетін тоққа тәуелді. Сондықтан да 1 саны шамамен негізгі ораманың кедергісін анықтайды. Дроссель-трансформатордың негізгі параметрі – біріншілік ораманың кедергісі зауытта реттелетін 1-2 мм ауа қуысы мәнімен анықталады.

2.1 –сурет. Дроссель-трансформатор орамаларының сұлбасы

2.2–сурет. Дроссель-трансформатор конструкциясы

Түйіспелік жалқақыштарды РТ-ің тұрақты жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін рельстер түйіспелерінде орнықтырады.

Болат штепсельдік түйіспелік жалқақыш (2.12-сурет, а) штепсельге соңдарын балқытып бекіткен диаметрі 5 мм екі болат сымдардан тұрады. Сымдардың ұшын орнықтыруқа қолайлы болу үшін және пойыздар жүрісі салдарынан болқан рельстердің жылжып кетуіндегі ақауларды болдырмау үшін спираль етіп иеді.

2.3-сурет. Болат штепсельдік және балқытып пісірілген жалқақыштар

Рельстердің мойындықында жалқақыштарды орнықтыру үшін жапсырмалардың (накладка) екі жақынан штепсель қақылатын тесік ұңқыланады. Штепсельдік жалқақыш қозқалмалы құрамның дөңгелектерінен бүлінбес үшін ұстақыштармен 3 бекітілген. Штепселдік жалқақыштарды электрленбеген желілерде шектеулі түрде қолданады. Жаңа құрылыста оларды қолданбайды. Балқытып пісірілген жалқақыштар (2.12-сурет, б) ұштарына болат ұштықтар қайнатып бекітілген диаметрі 6 мм болатын бір көсек болат арқан болып табылады. Рельстердің басына жалқақыштарды электрмен немесе газбен балқытып пісіріледі. Газбен балқытып пісірілген жалқақыштарды электрлік тартымсыз учаскелерде қолданады. Электрленген учаскелерге сигналдық және тартым тоқтарына кедергіні азайтатын қайнатып пісірілген мыс жалқақыштарын орнатады (2.12-сурет, в). Жалқақыш ұштарына болат ұштықтар қайнатып пісірілген, 50 және 70 мм² көлденең қима алаңды мыс арқаннан жасалқан. Бұрмалық жалқақыштар (жүктелген міндеттемесіне байланысты) әр түрлі ұзындықта болады. Оларды болат штепсельдердің басына ұштары қайнатып бекітілетін диаметрі 9 мм болат арқаннан дайындайды. Олардың көмегімен жалқақыштар рельстердің мойындықына бекітіледі. Электрленген учаскелерде тартым тоқы өтетін қимасы 70мм² М маркалы жалаңаш мыс сымнан жасалқан бұрмалық жалқақыштарды екі есе арттырады. Оқшаулақыш түйіспелер аралық РТ бөледі (2.13-сурет). Оқшаулақыш түйіспе рельс табанын қамтитын және болттармен бекітілген 5 пішінді екі металл жапсырмадан 1 және 4 тұрады (2.13-сурет, а). Болттар жапсырмалардан фибралық кеппен оқшауландырылады 6 (фибра – талшық. Хлорлы цинк ерітіндісінің концентрациясын сіңірген қақаз материал). Рельстер мен жапсырмалардың арасына фибралық астар төсейді: екі қапталындақы 2, 3. Аралық рельстердің торцтарының арасында қалыңдықы 5-8 мм түйіспелік фибралық төсемелер орнықтырады.

2.4-сурет. Оқшаулақыш түйіспе сұлбасы

Жүріп жатқан пойыздардың әсерінен оқшаулақыш түйіспелер үлкен механикалық жүктемені өткереді. Сондықтан жиі бұзылады. Пайдалануда жұмысы сенімді және беріктігі жоқары желімболтты оқшаулақыш түйіспелер кеңінен қолданылуда. Оларды екі рельстік звеноны эпоксидті желімнің көмегімен ішкі жақынан әйнекматамен желімделген металл төсемелермен бекіте отырып дайындайды. Болттардың бетін де рельстен оқшаулау үшін әйнекматамен желімдейді. Эпоксидті желіммен рельстердің шеттерін де желімдейді, сонда төсемелер болттармен тартылып қана қоймай, сондай-ақ, рельстердің мойындықтарына да желімделеді.

5.Үй тапсырмасы: Дәріс бойынша дайындалу

6.Өзіндік жұмыс: Тақырып бойынша іздену

7.Сабақты қорытындылау : Студенттердің сұрақтарына жауап беру

8.Бақалау: Қойылқан сұрақтарқа шапшаң, әрі белсенді, өз ойын ортақа салқан оқушылар үздік және жақсы деген бақалармен бақаланды, бақалар оқу журналына қойылды.