Саба?ты? та?ырыбы: К?семшені? жасалуы мен т?рлері
Саба?ты? ма?саты: 1. Білімділігі: К?семшені? жасалуы мен т?рлеріні? ?зіндік ерекшеліктерін ме?герту;
2. Дамытушылы?ы: О?ушыларды? ?з бетімен іздену ?абілетін дамыту, еркін с?йлеуге баулу. Ойларын д?л, на?ты айту?а да?дыландыру;
3. Т?рбиелілігі: Ізеттілікке, о?у?а, білім алу?а деген ??штарлы? сезіміні? артуына ы?пал ету, тап?ырлы?, ізденімпазды? ?асиеттерін ?алыптастыру.
П?наралы? байланыс :?дебиет
Саба?ты? типі: Жа?а саба?ты ме?герту саба?ы.
К?рнекілігі: Интербелсенді та?та, тірек- сызба, о?улы?
Саба?ты? барысы: І. ?йымдастыру кезе?і
1.О?ушыларды? зейінін саба??а аудару
2.О?ушыларды топ?а б?лу
ІІ. ?й тапсырмасын с?рау
«Ой ?оз?ау» с?ті
Барша затты? бір ?зімде ?имылы,
С?з табыны? к?рделісі, ?иыны.
Саба?ты, салт, есімше, к?семше боп,
Ша?, рай, етіс те боп жиылды.
Балалар, осы бір шума? ?ле?і ар?ылы ?ай с?з табын айтып т?рмын?
Етістік
?ткен саба?та етістікті? ?ай т?рімен танысып едік?
К?семше
К?семше дегеніміз не?
К?семше ?андай м?нде ж?мсалады? (О?ушылар с?ра?тар?а ауызша жауап береді)
ІІІ. Жа?а саба?.
Сын т?зелмей, мін т?зелмейді.
Д?шпан к?лдіріп айтады,
Дос жылатып айтады.
3. Абай мен Ербол ?ала?а кеп жат?алы бірталай к?н ?тті.
№ 1 слайд ар?ылы сызба – кесте бойынша к?семшені? жасалуы мен т?рлері т?сіндіріледі.
а: айта, бара (бер)
е: келе, бере (т?р)
й: с?йлей, санай (бер)
іп: келіп кетті
п: с?йлеп ж?р
- ?алы: ж?мса?алы
- гелі: к?ргелі
- ?алы: айт?алы
- келі: кеткелі
№ 2 слайд ар?ылы к?семшені? ерекшеліктері т?сіндіріледі.
–а, -е, -й ж?не –ып, -іп, -п т?л?алы к?семшелер жіктеледі.
–?алы, -гелі, -?алы, -келі т?л?алы к?семшелер жіктелмейді.
К?семше т?л?асына к?птік., септік, т?уелдік жал?аулары жал?анбайды.
Ма?ынаны тану
257-жатты?у ж?мысы. К?семшелерді теріп жазып, т?л?алы? талдау жасату.
1. М?тінді м?нерлетіп о?ыту. Та?ырыптар ?ою. «Б?йге», «Жарыс?а дайынды?»
2. Та?та?а к?семшелерді теріп жазу, талдау.
3. М?тін бойынша с?ра?тар ?ою. ?аза?ты? ?андай ?лтты? ат ойындарын білесі?дер?
4. Жыл?ы малына байланысты ?андай ма?ал-м?телдер білесі?дер?
5. Батырларды? сенімді аттары ?алай аталады?
6. Жыл?ы малына байланысты Абай атамызды? бір ?ле? шума?ын кім жат?а айтады?
258-жатты?у
К?семшелерді тауып, с?ра? ?ойып, с?йлемде ?андай м?шені? ?ызметін ат?арып т?р?анын айты?дар.
Топты? тапсырма
1-топты? ж?мысы. К?семшені? ж?рна?ын жазы?ыз.
1. Ата, сіз отыр ... т?ры?ыз.
2. А?ылды адам арын ?ор?а ... ды,
Сара? адам малын ?ор?а .... ды.
4.Ал, шыра?ым, с?йле ... бер.
2-топты? ж?мысы
М?тіннен к?семшелерді теріп жазу.
Сен ?алма? болса?, біз-?аза?,?арпыс?алы келгенбіз, сен темір болса?, біз-к?мір, бал?ыт?алы келгенбіз , танымайтын жат елге таныс?алы келгенбіз. Жа?а ?йреткен жас т?лпар жарыс?алы келгенбіз.Т?т?ыр сары желіммін,жабыс?алы келгенбіз.Берсе?,ж?ндеп бітімі?ді айт,бермесе?, дірілдемей ж?ні?ді айт не т?рысатын жері?ді айт.
3-топты? ж?мысы
Т?мендегі к?семшелерге морфологиялы? талдау жасау.
Т?седі,барады,с?йлеппін,б?рыл?алы, тартып,салын?алы
Т?с-е-ді
Т?с- етістік, -е к?семшені? ж?рна?ы, -ді жіктік жал?ау
ІІІ жа?
Бар-а-ды
Бар-етістік, -а к?семшені? ж?рна?ы, -ды жіктік жал?ау ІІІ жа?
С?йле-п-пін
С?йле-етістік, -п к?семше,-пін жіктік жал?ауы Іжа?
Б?р-ыл-?алы
Б?р-етістік, -ыл ыры?сыз етіс, -?алы к?семшені? ж?рна?ы
Тарт-ып
Тарт-етістік, -ып к?семшені? ж?рна?ы
Сал-ын-?алы
Сал-етістік, -ын ыры?сыз етіс, -?алы к?семшені? ж?рна?ы
Сергіту с?ті
“Мені жал?астыр” ойыны
Жа?сы бала ата-анасын ...
К?семше ?осымшаларыны? д?рыс жал?ануын белгіле.
айт
биле
с?йле
ойна
ке?ес
-а
-е
-й
-ып
-п
-?алы
-гелі
-?алы
-келі
Ба?алау.
?йге тапсырма
2 59 -жатты?у.
Ма?ал-м?телдерді? мазм?нына талдау жаса?дар. ??рамында?ы етістікті? есімше, к?семше т?рлерін тауып, оларды? ?андай ж?рна?тар ар?ылы жасалып т?р?анын ж?не ?алай т?рленгенін айты?дар.
Просмотр содержимого документа
«К?семшені? жасалуы мен т?рлері »
№ 14 орта мектептің қазақ тілі
мен әдебиеті пәні мұғалімі
Сүндетбаева Оразгүл
Саба қтың тақырыбы: Көсемшенің жасалуы мен түрлері
Сабақтың мақсаты: 1. Білімділігі: Көсемшенің жасалуы мен түрлерінің өзіндік ерекшеліктерін меңгерту;
2. Дамытушылығы: Оқушылардың өз бетімен іздену қабілетін дамыту, еркін сөйлеуге баулу. Ойларын дәл, нақты айтуға дағдыландыру;
3. Тәрбиелілігі: Ізеттілікке, оқуға, білім алуға деген құштарлық сезімінің артуына ықпал ету, тапқырлық, ізденімпаздық қасиеттерін қалыптастыру.
Пәнаралық байланыс :Әдебиет
Сабақтың типі: Жаңа сабақты меңгерту сабағы.
Көрнекілігі: Интербелсенді тақта, тірек- сызба, оқулық
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі
1.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару
2.Оқушыларды топқа бөлу
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау
«Ой қозғау» сәті
Барша заттың бір өзімде қимылы,
Сөз табының күрделісі, қиыны.
Сабақты, салт, есімше, көсемше боп,
Шақ, рай, етіс те боп жиылды.
Балалар, осы бір шумақ өлеңі арқылы қай сөз табын айтып тұрмын?
Етістік
Өткен сабақта етістіктің қай түрімен танысып едік?
Көсемше
Көсемше дегеніміз не?
Көсемше қандай мәнде жұмсалады? (Оқушылар сұрақтарға ауызша жауап береді)
ІІІ. Жаңа сабақ.
Сын түзелмей, мін түзелмейді.
Дұшпан күлдіріп айтады,
Дос жылатып айтады.
3. Абай мен Ербол қалаға кеп жатқалы бірталай күн өтті.
№ 1 слайд арқылы сызба – кесте бойынша көсемшенің жасалуы мен түрлері түсіндіріледі.
а: айта, бара (бер)
е: келе, бере (тұр)
й: сөйлей, санай (бер)
іп: келіп кетті
п: сөйлеп жүр
- ғалы: жұмсағалы
- гелі: көргелі
- қалы: айтқалы
- келі: кеткелі
№ 2 слайд арқылы көсемшенің ерекшеліктері түсіндіріледі.
–а, -е, -й және –ып, -іп, -п тұлғалы көсемшелер жіктеледі.
–ғалы, -гелі, -қалы, -келі тұлғалы көсемшелер жіктелмейді.
Көсемше тұлғасына көптік., септік, тәуелдік жалғаулары жалғанбайды.
Мағынаны тану
257-жаттығу жұмысы. Көсемшелерді теріп жазып, тұлғалық талдау жасату.
1. Мәтінді мәнерлетіп оқыту. Тақырыптар қою. «Бәйге», «Жарысқа дайындық»
2. Тақтаға көсемшелерді теріп жазу, талдау.
3. Мәтін бойынша сұрақтар қою. Қазақтың қандай ұлттық ат ойындарын білесіңдер?
4. Жылқы малына байланысты қандай мақал-мәтелдер білесіңдер?
5. Батырлардың сенімді аттары қалай аталады?
6. Жылқы малына байланысты Абай атамыздың бір өлең шумағын кім жатқа айтады?
258-жаттығу
Көсемшелерді тауып, сұрақ қойып, сөйлемде қандай мүшенің қызметін атқарып тұрғанын айтыңдар.
Топтық тапсырма
1-топтың жұмысы. Көсемшенің жұрнағын жазыңыз.
1. Ата, сіз отыр ... тұрыңыз.
2. Ақылды адам арын қорға ... ды,
Сараң адам малын қорға .... ды.
4.Ал, шырағым, сөйле ... бер.
2-топтың жұмысы
Мәтіннен көсемшелерді теріп жазу.
Сен қалмақ болсаң, біз-қазақ,қарпысқалы келгенбіз, сен темір болсаң, біз-көмір, балқытқалы келгенбіз , танымайтын жат елге танысқалы келгенбіз. Жаңа үйреткен жас тұлпар жарысқалы келгенбіз.Тұтқыр сары желіммін,жабысқалы келгенбіз.Берсең,жөндеп бітіміңді айт,бермесең, дірілдемей жөніңді айт не тұрысатын жеріңді айт.
3-топтың жұмысы
Төмендегі көсемшелерге морфологиялық талдау жасау.
Түседі,барады,сөйлеппін,бұрылғалы, тартып,салынғалы
Түс-е-ді
Түс- етістік, -е көсемшенің жұрнағы, -ді жіктік жалғау
ІІІ жақ
Бар-а-ды
Бар-етістік, -а көсемшенің жұрнағы, -ды жіктік жалғау ІІІ жақ
Сөйле-п-пін
Сөйле-етістік, -п көсемше,-пін жіктік жалғауы Іжақ
Бұр-ыл-ғалы
Бұр-етістік, -ыл ырықсыз етіс, -ғалы көсемшенің жұрнағы
Тарт-ып
Тарт-етістік, -ып көсемшенің жұрнағы
Сал-ын-ғалы
Сал-етістік, -ын ырықсыз етіс, -ғалы көсемшенің жұрнағы
Сергіту сәті
“Мені жалғастыр” ойыны
Жақсы бала ата-анасын ...
Көсемше қосымшаларының дұрыс жалғануын белгіле.
айт
биле
сөйле
ойна
кеңес
-а
-е
-й
-ып
-п
-ғалы
-гелі
-қалы
-келі
Бағалау.
Үйге тапсырма
2 59 -жаттығу.
Мақал-мәтелдердің мазмұнына талдау жасаңдар. Құрамындағы етістіктің есімше, көсемше түрлерін тауып, олардың қандай жұрнақтар арқылы жасалып тұрғанын және қалай түрленгенін айтыңдар.
