Gap bo`laklari bo`yicha mustahkamlash

O `ZBEKISTON RESPUBLIKASI

XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI

NAMANGAN VILOYATI

XALQ TA’LIMI BOSHQARMASI

Uchqo`rg`on tuman xalq ta’limi bo`limiga qarashli

6-sonli umumiy o`rta ta’lim maktabi

ona tili va adabiyot fani o`qituvchisi

JARKINOVA ZULFIYANING

5-sinflarda ona tili fanidan “Gap bo`laklari bo`yicha mustahkamlash”mavzusidagi

DARS ISHLANMASI

Mavzu. Gap bo`laklari bo`yicha mustahkamlash

Ta’limiy maqsad: O`quvchilarda gap bo`laklari to`g`risida bilim, ko`nikma va malakasini shakllantirish, gap bo`laklarining gapdagi tartibini o`rgatish.

Tarbiyaviy maqsad: O`quvchilarni ona tiliga hurmat,uni sevish va ardoqlash ruhida tarbiyalash, guruhlarda o`zaro hamkorlikda ishlashga o`rgatish,do`stlik ruhida tarbiyalash,fikrlash doirasini kengaytirish, umummadaniy kompetensiyalar asosida tarbiyalash.

Rivojlantiruvchi maqsad: O`quvchilarning og`zaki va yozma savodxonligini oshirish, ularni ona tili fanini o`rganishga nisbatan qiziqishlarini kuchaytirish, tezkorlik, mantiqiy va ijodiy fikrlash ko`nikmalari

ni shakllantirish.

Dars turi: Mustahkamlovchi.

Dars usuli: Aqliy hujum, interfaol usullar “Kim epchil-u kim chaqqon”, “Charxpalak”,”Gap bo`laklarini toping” she’riy topishmoq

Dars jihozi: Mavzuga doir jadvallar, tarqatmalar, rasmlar, slaydlar, darslik, AKT

Dars shiori: “Eshitganlarimni esimdan chiqarmayman, ko`rganlarimni eslab qolaman, mustaqil ishlashla-sam tushunib yetaman”.

Darsning borishi:

I. Tashkiliy qism:

A) Salomlashish,tozalik nazorat qilinadi, davomat aniqlanadi.

B) O`quvchilar guruhlarga ajratiladi.

1-guruh: Bilimdon

2-guruh: Donolar

2-guruh: Ziyraklar

O`qituvchi: Aziz o`quvchilar, darsimiz ona tili - fanlarning eng sarasi. Barchamiz shu aziz va azim yurtning farzandi ekanmiz, shu yurt tilini sharaflamoq, e’zozlamoq, ko `klarga ko`tarmoq siz bilan bizning burchimizdir. Zero, shoir Mirtemir aytganidek:

O`quvchi: Ona tilim –onajonim tili bu,

Beshikdanoq singgan jon-u quloqqa.

El-u yurtim xonumonim tili bu

Qadimlikda o`xshar ona tuproqqa.

O`qituvchi: Barakalla, rahmat. Shu o`rinda so`z mulkining sultoni Mir Alisher Navoiy bobomizning ushbu hikmatomuz fikrlarini aytib o`tmoqchiman. “Tilimiz o`n sakkiz ming olamdan boyroq bo`lgan shunday bir xazinaki, har bir dur-u gavhari osmon yoritgichlaridan ham porloq, shunday bir gulzorki, har bir guli chaman lolalaridan go`zalroq”.

II.O`tilgan mavzuni so`rash:(savol-javob asosida o`tkaziladi)

O`qituvchi: O`tilgan mavzu “Sifatlovchi aniqlovchi va qaratqichi aniqlovchi” bilan tanishganmiz.

O`tilgan mavzuni so`rash ikki bosqichda amalga oshiriladi. 1-bosqich juftliklarda ishlash. Har bir partadagi guruhlarga quyidagi jadvalni to`ldirish uchun beriladi 3 daqiqa vaqt beriladi.

Aniqlovchining turlari	Toza	Singlimning	Aqlli	Kitob ning	Stul ning	Dono	Qizi qarli	Maktab ning
Sifatlovchi aniqlovchi	+		+			+	+
Qaratqich aniqlovchi		+		+	+			+

O`quvchilar jadvalni to`ldirguniga qadar qolgan guruh qatnashchilari tarqatmali savollarga javob beradilar.

2-bosqich:

Bilimdon guruhi:

1-savol.

Aniqlovchi deb nimaga aytiladi?

Javob: Hokim bo`lakdan anglashilgan narsaning qandayligi, kimga yoki nimaga qarashli ekanini bildirib, qanday?, qanaqa?, qaysi?, qancha?, nechta?, kimning?,nimaning so`roqlariga javob bo`luvchi gap bo`lagiga aniqlovchi deyiladi.

Masalan. 1. Chiroyli gul ochildi.

2. Shaharning ko`chalari kengdir.

2- savol: Aniqlovchi necha turli bo`ladi?

Javob: Aniqlovchi 2 turli bo`ladi (sifatlovchi aniqlovchi va qaratqich aniqlovchi).

Aniqlovchining turlari	Misollar
Sifatlovchi aniqlovchi	Malika qiziqarli kitob o`qib chiqdi.
Qaratqich aniqlovchi	Mening singlim bog`chaga boradi.
Sifatlovchi aniqlovchi	Oyim chiroyli ko`ylak olib berdi.
Qaratqich aniqlovchi	Maktabning bog`ida hashar bo`ldi.

O`qituvchi: Sifatlovchi aniqlovchi deb nimaga aytiladi? Misollar keltiring.

Bilimdon guruhi: Hokim bo`lakdan anglashilgan narsaning belgisini bildirib, qanday?, qanaqa?, qaysi?, qancha?, nechta? so`roqlariga javob bo`luvhi aniqlovchiga sifatlovchi aniqlovchi deyiladi. Gulzorda oq, qizil va pushti gullar ochildi.

O`qituvchi: Qaratqich aniqlovchining so`roqlarini ayting.

Donolar guruhi: Qaratqich aniqlovchi so`roqlari: kimning?, nimaning?

O`qituvchi: Sifatlovchi aniqlovchining so`roqlarini ayting.

Ziyraklar guruhi: Sifatlovchi aniqlovchining so`roqlari: qanday?, qanaqa?, qaysi?,qancha? nechta?

Uy vazifasi 158-161-mashqlar tekshiriladi. Tabiat manzarasi haqida kichik hikoya yozing. Tabiatning qanday va qaysi jihatlari diqqatingizni jalb etadi? (158-mashq) Huquq, burch, bo`lim, modda, respublika, Oliy Majlis so`zlari yordamida qaratqich aniqlovchilar ishtirok etgan gaplar tuzing.(162-mashq)

III. Yangi mavzu: Gap bo`laklari(mustahkamlash). Slayd namoyish etiladi, shartlar e’lon qilinadi.

1-shart. Aqliy hujum.

1-savol. Qanday gap bo`laklarini bilasiz?

Bilimdonlar guruhi: O`zbek tilida gap bo`laklari quyidagilar: kesim, ega, to`ldiruvchi, aniqlovchi, hol.

2-savol. Qaysi gap bo`lagi boshqa bo`laklarsiz ham yolg`iz gap bo`la oladi?

Bilimdonlar guruhi: Boshqa bo`laklarsiz ham yolg`iz gap bo`la oladigan bo`lak – bu kesimdir.

3-savol. Gap bo`laklardan qaysilari, asosan, kesimga bog`lanadi?

Donolar guruhi: Ega, to`ldiruvchi, hol.

4-savol: Kelishik qo`shimchalari va ko`makchilar bilan hokim bo`lakka bog`langan so`z qanday gap bo`lagi bo`ladi?

Donolar guruhi: Kelishik qo`shimchalari va ko`makchilar bialn hokim bo`lakka bog`langan bo`lak – to`ldiruvhcidir.

5-savol. Ikki va undan ortiq gap bo`laklaridan iborat bo`lgan gap qanday gap hisoblanadi?

Ziyraklar guruhi: Ikki va undan ortiq gap bo`laklaridan iborat bo`lgan gapga sodda yoyiq gap deyiladi.

6-savol. Qaysi gap to`ldiruvchiga tobe bog`lanib kelishi mumkin?

Ziyraklar guruhi:To`ldiruvchiga tobe bog`lanib kelishi mumkin bo`lgan bo`lak egadir.

Guruh ballari e’lon qilinadi, rag`bat beriladi.

IV. Mustahkamlash: Guruhlar shartlarni bajarishda davom ettirishadi.

2-shart. “So`zlar bilan to`ldiring” deb nomlanadi. Quyidagi gaplar slayd orqali namoyish etiladi .Har bir guruhdan bir nafardan o`quvchi yozuv taxtasida berilgan gaplarni to`ldiradilar.

Bilimdon guruhi:

Gulzorda oq, qizil, sariq, pushti________________ ochildi.(gullar, serquyosh)

Donolar guruhi:

Har kim har kuni___________ishlarni amalga oshirishi kerak.(hasad, savob)

Ziyraklar guruhi:

Akmal maktabga_______________keldi.(shoshilib, yugurib,kitob)

Guruh ballari e’lon qilinadi. Rag`bat beriladi.

3-shart. “Kim epchil-u kim chaqqon”.

Ushbu shartda gap bo`laklarning turlarini ifodalovchi so`zlar aralash holda yozilgan bo`lib, guruhlar so`zlarni ma’no turlarga tez va to`g`ri ajratadilar.

Bilomdonlar guruhi: gap bo`laklari va kesimga oid so`zlarni topadilar.

Donolar guruhi: ega va to`ldiruvchiga oid so`zlarni topadilar.

Ziyraklar guruhi: aniqlovchi va holga oid so`zlarni topadilar.

4-shart. “Rasmlar tilga kirganda” deb nomlanadi.

O`qituvchi: Mana dars davomida bir-birlaringiz bilan do`stona ishlamoqdasiz. Topshiriqlarnni yakdillik bilan bajarishingizda ustozning o`rni bor deb o`ylayman.Shunday ekan , ushbu shartda har bir guruhdan bir nafardan o`quvchi rasmlar asosida ustoz haqida gap tuzadilar. Matnda to`ldiruvchi, sifatlovchi aniqlovchi va qaratqich aniqlovchi, hollardan foydalanish mumkin.

Bilimdon guruhi: Men “Ustoz - otangday ulug`” hikmatiga ishonaman. Kishi mehnat, ijod, hayotda nimaiki yutuqni qo`lga kiritar ekan, bu uning ustozi tufaylidir. U o`z o`quvchilariga bor mehr-muhabbatini beradi. O`zining bilimini ulashadi. Maktabni muqaddas dargoh deb bilib, butun kuch-quvvatini sarflaydi. Shuning uchun ustoz otaday ulug` va g`amxo`r bo`ladi.

Donolar guruhi: Ular shogirdining yutuqlaridan quvonadi.Ustoz ko`rmagan shogird har maqomga yo`rg`alar.Ustoz o’z umrini, qalb qo`rini, o`z tajribasi va bilimini sening yo`lingda sarf etadi.

Ziyraklar guruhi: ”Muallim” she’ri (A.Oripov)

Shoirga dedilar: - Siz baxtli Inson,

Xalqingiz ardoqlar, hamma taniydi.

Shoir javob qildi: - Menda bir armon:

Muallim desalar meni qaniydi!

Har bir guruh rag`batlantiriladi.

5-shart. Darslikdagi topshiriqlar daftar va yozuv taxtasida bajariladi.

1-topshiriq: Uchta yoki to`rta so`zdan iborat gap tuzing. Unda kim? so`rog`iga javob bo`ladigan so`z gapning boshida va oxirida kelsin.

Bilimdon guruhi: Men maktabga bordim.

Donolar guruhi: Aziza qiziqarli kitob o`qidi.

Ziyraklar guruhi: Maktabga vaqtida bordim men.

6-shart: Darsimiz so`ngida lirik chekinish qilamiz.Bu shartimizni “Gap bo`laklarini toping”deb nomlaymiz.Bu shartda har bir guruh gap bo`laklari qatnashgan she’rlardan misralar keltiradilar.

Bilimdonlar guruhi:

Yurtim, senga she’r bitdim bu kun

Qiyosingni topmadim, also.

Shoirlar bor o`z yurtin butun

Olam aro atagan tanho.

Donolar guruhi:

She’rim! Yana o`zing yaxshisan,

Bog`ga kirsang gullar sharmanda.

Bir men emas hayot shaxsisan,

Jonim kabi yashaysan manda.

Ziyraklar guruhi:

Men nechun sevaman O`zbekistonni,

Tuprog`in ko`zimga aylab to`tiyo.

Nechun Vatan deya yer-u osmonni,

Muqaddas atayman, atayman tanho.

V.Baholash: Dars so`ngida g`olib guruh aniqlanadi. O`quvchilar baholanadilar.

VI.Uyga vazifa: 163-mashq. Quyidagi jadvalni gap bo`laklarining so`roqlari bilan to`ldiring.

Kesim	Ega	Hol	To`ldiruvchi	Aniqlovchi