К?рнекілігі: М.Ма?атаев портреті, а?ын туралы естеліктер, на?ыл с?здер, слайд, буклеттер.
Ж?ргізушілер: ?либек Алуа, Сейтжан ?мір.
1 -ж?ргізуші: Кеш жары?, ??рметті ?стаздар мен о?ушылар!
Жыл керуені ал?а жылжы?ан сайын М.Ма?атаевты? артына калдыр?ан ?шпес м?расы м??гілік. Жары? ж?лдызды? ?ара??ы т?н ?ойнауынан ??пия с?улесін шаш?андай, жар?ырай ?ркендей ?сіп ай?ындала т?суде. Абай ?ндес М??а?алиды? перзенті бар халы? шынмен ба?ытты халы?.
2 –ж?ргізуші: И?, М??а?аи ?ажайып а?иы?, сыршыл, гуманист а?ын. Ол бізге к?рінбейтін си?ыр бояулардан естілмейтін ??пия дыбыстардан тоят алатын ж?мба? а?ын. А?ын ?ле?дерін о?ы?ан сайын а?и?ат бейнелі рух, сезім мен сананы? бірлігі к??ілге ?ялайды. Ендеше б?гінгі кеште а?иы? а?ынымызды? ?ле?дерін тындай отыра бойымыз?а керемет бір сезім ?ялары с?зсіз.
1-ж?ргізуші: Т??іртауды? шы?ы хан т?нірдей бол?ан М??а?али а?а!
?зі?із жайылы сыр ашып ой тол?айтын жаманды?тан арашалайтын поэзия?ызды ерекше сергітетін ?ле?дері?із б?гінгі кешке жырлары?ызбен сусындап келген сы?айлы. Ендеше б?гінгі кеште а?иы? а?ынымызды? ?ле?дерін тындай отырып, поэзия ?леміне тере? бойлаймыз.
Т?рпаты б?лек т?рымтайдай ?л ,?сіресе, ?жесіне т?тті к?рініпті, сонды?тан ?й кейуанасы Тиын апа кішкентай М??а?алиды ?з т?рбиесіне ал?ан. Ал анасы На?иман а?иы? а?ын?а же?гесіндей болып, На?а аталып кеткен.
Темірлан Мар?ас?а М??а?али ?аза? ке?ірдегіне ?ай?ы ?ылыш та?ал?ан ша?та д?ние есігін аш?ан. Алдымен ?ара та?да?, артынша саяси ???ын с?ргін жылдары, есіл ерді? ?абыр?асын ?айыстырып боданды? б??ауына бас идірді. Со?ын ала момын ж?ртты с?рапыл со?ыс а?ыны а?ызып алып кетті. ?иян со?ыс?а аттан?ан азаматтарды? ішінде М??а?али ?кесі де бар еді.Біра? с?м майданны? ыс?ыра ?ш?ан жебесі С?леймен ?арттан да ?алыс кетпеді.
Алуа: Ма?атаевтар ота?асы 1941 жылы Калининград т?бінде т?бінде жан тапсыр?ан. М??а?алиды? балалы? ша?ы со?ыс жылдарымен с?йкес келген. Болаша? а?ын 10 жасында майданда ж?рген ?кесін са?ынып ?ле? шы?арады.
«?кеме» ?ле?і.8 «?» сынып о?ушысы.?ыраутай ?лішер
Томирис.Анасы На?иманны? айтуынша ?арасазды? Ш?лк?де жа?ы саздау екен де , сазда ?аз-?йрек жа?сы ?седі екен. Шешесінен екі ?аз с?рап алып, пошта машинасын айдайтын орыс?а ?азды беріп,орыс тілінде ?дебиеттер алып ?алады екен. Машина келесі ?айтып келгенше кітаптарды о?ып,белін буып дайындап ?ояды екен. Міне, а?ын осылайша бір орысы жо? таза ?аза? ауылында білімін к?терген.
Ма?сат:М??а?али орта мектепті т?м?мдай сала, жо?ар?ы о?у орнына т?суге бел буады. Алдымен сол кезде Киров атында?ы ?аза? мемлекеттік университетіні? филология факультетін о?у?а ?абылданады.Ол е?бекке ерте араласып, ауылды? ке?есті? хатшысы,?ызыл отауды? ме?герушісі,комсол комитетіні? м?шесі, жеті жылды? мектепті? м??алімі болады.
2-ж?ргізуші. М??а?али поэзиясы-та??ы шы?тай м?лдір,сырлы,м??лы поэзия. А?ын поэзия ??діретін адамды? асыл сезіммен байланыстыра ?абылдайды.?мірдегі жа?сылы?,махаббат атаулыны? негізі де осы аяулы сезім к?шінде жатыр деп т?сінеді, сезіне біледі.
«Поэзия» ?ле?і.Ахтанова Айдана.
«Пай,пай,?мірі». Н?рхожинова Тахмина.
2-ж?ргізуші. М??а?али с?зіне жазыл?ан алуан ?ндер аз емес. А?ынны? ?ле?деріне к?птеген ?ндер шы?арылды. Сазгерді ?н салу?а жетелеп, ?мірге талай тамаша ?н келді. ?азіргі та?да а?ын ?ле?дері сахна т?рінде орындалып, ты?дарман ?ауымны? ж?ректерінен орын тауып жат?ан сы?айлы. Олай болса, а?ын ?ле?іне жазыл?ан «С?би бол?ым келеді» ?нін ?абыл алы?ыздар!
Орта?а Алтынбек Бекзатты ?ошеметпен ша?ырайы?.
1-ж?ргізуші: Халы?ты? рухани бай ?деби м?расынан к?ш ?уат ал?ан М??а?али ?аза? ?дебиетінде ?аламдас достарыны? ішінде ерекше ?з ?німен о?шау келген дара т?л?а.
2-ж?ргізуші: Таби?атына тартып ту?ан а?ынны? ас?ар таудай биіктігі, Ш?лк?де жайлауындай ке?дігі, ?арасаз шал?ынындай шал?ыма к??ілі ту?ан жерді? ?асиеттілігінен бе деп ?аласы?!
«?арасаз» ?ле?і.Самат?ызы Аяулым
«К?н ауысып барады». Жапаров Асылхан.
2-ж?ргізуші: ?ашы?ты? келсе же?ер бойы?ды алып,
Ж?детер безгек ауру сы?ылданып,
Т?ла бой то?тар, суыр-?міт ?зсе,
Д?меленсе ?ртенер к?йіп-жанып- демекші М??а?али жырларыны? бір саласы-махаббат пен ?ашы?ты? та?ырыптарына арнал?ан.
1-ж?ргізуші: Жігітінен ?аза?ты? дос таба алмай,
?ыз да болса? мен са?ан м?? ша?амын-деп М??а?али ?аза?ты? а?ын ?ызы Фариза?а м?? ша?ады.
«Фариза» ?ні. 7 ? сынып о?ушысы. Сейтжан ?мір
«Сені? бейне?» ?ні. С?зі М. Ма?атаев
Орындайтын Музыка п?ніні? м??алімі: А?б?зау Аманды?.
2-ж?ргізуші: Тіршілікте ?мір а?ымында кездесетін келе?сіз жайлар, неше алуан пендешілік к?йлер а?ын жанын к?йзелтпей ?оймайды. Біра? ол еш?ашан ?мірден т?нелмейді, ?айта ?мірге деген ??штарлы? сезімі ?рши т?седі. ?з жырларымен т?гіле отырып, ?неріні? м??гілік ?мірше?дігіне к?міл сенеді, о?ушысын да сендіреді.
«?ш ба?ытым». Ибраева Адина
«Елім барда». ??лажан Мейрхат
«Саржайлау» ?ні. Боранбаева ?сел
1-ж?ргізуші: М??а?али Ма?атаевты? т???ыш ?ызы Майг?л мектептен ?айтып келе жатып, жол апатына ?шырап ?айтыс болады. Б?л жа?дай онсыз да та?дыр тау?ыметін тартып ж?рген М??а?али?а ?лкен со??ы болды. Осы жол апатына кін?лі бол?ан орыс ?лты азаматы кешірім с?рап келгенде, М??а?али оны? да аялап ?сірген ?ш а??уы бар екенін естіп, кешірім береді. Оны тек ?ана а?ын емес, ?лкен ж?ректі адам екенін к?реміз.
«Майг?ліме» Т?легенов Дастан.
1-ж?ргізуші: М??а?али лирикалы? ?ле?дерімен бірге бірнеше поэмалар жазды. Тере? оймен, ысты? ы?ылас сезіммен, хал?ын с?йген ж?рекпен жазыл?ан шы?армалары аз емес.
2-ж?ргізуші: -«Райымбек! Райымбек» дастанын да ел тарихын, ел басына ?атер т?нгенде ?олына ту алып, жауын ?арсы ал?ан Райымбек Хангелді?лыны? ерлігін суреттесе, «А??улар ?йы?та?анда» поэмасында ел наным-сенімін ?астерлеу, с?лулы?ты? ?ндестігін жыр еткен.
1-ж?ргізуші: ?аза? ?дебиеті ке?істігінде ?аншама жыр м?наралары алыстан к?зге шалынбайды дейсіз! Соларды? бір де біреуіне ??самай ?зіні? с?н салтанатымен дара т?р?ан, к?зді арбап, к??ілді еліктіретін ?иырдан мен м?нарлап т?ратын бір м?нара бар.
Ол - Ма?атаев м?нарасы! Желбірей бер, жырды? туы!
Жар?ырай т?с, Ма?атаев м?нарасы.
2-ж?ргізуші: М??а?али ?мірше?. Е?бектеніп жаз?ан ?р ?ле?і былдыр тарт?ан ?р б?бекті? ?олында ?азір. Оны елі ?мыт?ан жо?. ?мытпа? та емес, д?йім есіне алып ж?реді.
Джубанышева Аяжанны? орындауында а?ынны? «Есі?е мені ал?айсы?» ?нін ?абыл алы?ыздар!
1-ж?ргізуші. А?ынны? шы?армашылы?ына арнал?ан «М??а?али –а?иы? а?ын» атты поэзиялы? кешіміз де со?ына жетті. К??іл ?ойып ты?да?андары?ыз?а к?птен к?п рахмет!Келген ?адамдары?ыз?а г?л бітсін. Келесі шы?армашылы? кештерде кездескенше, а?айын!
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Қазақстан халқы тілдерінің XIV қалалық фестивалінің аясында,
Тілдер мерекесіне орай өткізілген іс-шара
«ӨНЕР АЛДЫ-ҚЫЗЫЛ ТІЛ»
Ұйымдастырушы: Жүнісова З.С.
Астана қаласы,2012ж
«Өнер алды-қызыл тіл»
Әдеби –сайыс сабағы
Мақсаты: оқушыларды халықтық педагогика негізінде қазақтың ырымдары мен тыйымдары арқылы тәрбие бере отырып, тәрбиені бүгінгі күн талап-тілегімен байланыстыра білу.Оқушылардың ой-өрістерін арттыру, шапшаңдылыққа, белсенділікке төселдіру. Қазақ халқының салт-дәстүрлерін, ырымдарын бағалай білуге тәрбиелеу.
Көрнекіліктер: Нақыл сөздер жазылған плакаттар, шар, безендірілген сахна, слайд, көрме.
1-жүргізуші: Қайырлы күн, қымбатты ұстаздар мен оқушылар!Қазақстан халқы тілдерінің XIV қалалық фестивалінің аясында, Тілдер мерекесіне орай мектебімізде өткелі отырған « Жүзден жүйрік, мыңнан тұлпар» атты әдеби сайысымызға хош келдіңіздер!
2-жүргізуші: Сіздерді өткір тілді, дархан пейілді, тәуелсіздігіне 20 жыл толған қазақ елінің биылғы «Тілдер мерекесі» күнімен шын жүректен құттықтаймыз!
1-жүргізуші: Қазақ тіліміз -ана тіліміз.Ана тіліміз мемлекеттік тіл болып үлкен мәртебеге ие болды. Оны біздің қазақ халқы зор қуанышпен қарсы алды.
2-жүргізуші: Бүгінгі әдеби сайысымыздың алғашқы бөлімінде өмірі өнеге аға буын өкілдері мен танымал ақын-жазушылардың ана тіл туралы айтқан асыл ойларын ортаға салмақпыз.
1-жүргізуші: Қазақ халқы әдебиеті мен мәдениеті ғарыштап дамыған бай өлкеге айналды. Ал кезінде қазақ халқының болашағы үшін оқуға, өнерге талпынған Сұлтанмахмұттың:
«Қараңғы қазақ көгіне
Өрмелеп шығып күн болам!
Қараңғылықтың кегіне
Күн бомағанда кім болам!» дегені бұл күнде қиял-арман мен талап, ой ғана емес, іс жүзінде ақиқат шындық болып отыр.
2-жүргізуші: Олай болса ортаға «Ана тілім-қазақ тілі» деп санайтын өрендерімізді өздерінің жаттаған жыр-шумақтарымен ортаға шақырамыз!
1-жүргізуші: Қасиетің ,ана тіл, аз ба сенің,
Өзің барда ескірмес, тозбас елім.
Сен болмасаң ұлы Абай ақын болып,
Мұқағали отты өлең жазбас еді,-дей отыра, ортаға «Өнер алды-қызыл тіл» деп ақын-жазушылардың жыр өлеңдерін, жатқап, мәнерлеп оқуға келесі оқушыларды шақырамыз:
Қажымұрат Томирис-5 «ә» сынып
Балғабай Әділхан- 5 «ә» сынып. «Ана тілі» Н.Айтов
Рахимжанова Әмина – 6 «ә» сынып- «Үйрен ана тіліңді» өлеңі.
Берік Мақсат- 6 «ә» сынып І.Жансүгіров «Анам тілі» өлеңі
Жеті жоқ: 1.Жерде өлшеуіш жоқ 2. Аспанда тіреуіш жоқ. 3.Таста тамыр жоқ. 4.Тасбақада талақ жоқ. 5.Аллада бауыр жоқ. 6.Аққуда сүт жоқ. 7.Жылқыда өт жоқ.
Үш тәтті: 1.Мал тәтті. 2.Жан тәтті. 3. Ұйқы тәтті
Жеті ата:1.Ата 2.Әке. 3.Бала 4.Немере 5.Шөбере 6.Шөпшек 7.Немене
Бес қару: 1.Садақ. 2.Мылтық. 3.Найза 4.Қылыш 5.Айбалта.
1-жүргізуші: Бұл кезеңдерде берілетін тапсырма күрділірек болады. Екінші бағандағы берілген үш сөздің бірі үшінші бағандағы сөз тіркесімен ұйқасын табуы шарт. Сонымен қатар сайыскерлер кестедегі берілген сөздердің реттік нөмері бойынша дұрыс жауабының бірін таңдап, қолындағы таяқшаны жылдам көтеруі шарт.
IV-кезең: «Сөз мерген» (Сөз тіркесінің ұйқасын тауып мағынасын ашу)
1
Аға
2
Әже
алыс
3
Бала
(Адам болатын бала алысқа қарайды)
1
Биік
2
Жоғары
аспа
3
Лауазым
(Жоғарыласаң аспа, төмендесең саспа)
1
Келін
2
Ене
аяқ
3
Қайнаға
(Келіннің аяғынан қойшының таяғынан)
1
Жезде
2
Қонақ
қой
3
Ағайын
(Құтты қонақ келсе, қой егіз табады)
Қазақтың ырым, тыйым сөздерінің ұйқасын табу керек.
1
Төсеніш
2
Отын
төрге қоймайды
3
Сыпырғыш
(Сыпырғышты төрге қоймайды)
1
Терезе
2
Қақпа
жаппа
3
Есік
(Қайтып кірер есікті қатты жаппа)
1
Бел
2
Тізе
құшақтамайды
3
Адам
(Тізені құшақтамайды)
1
Ымырт
2
Кеш
айнаға қарамайды
3
Түн
(Түнде айнаға қарамайды)
V- кезең: «Егерде мен ...» (Шешендік ойтолғау)
1-жүргізуші: Сайысымыздың бұл кезеңінде сайыскерлер «Егер де мен» деген тақырыпқа « Егер де мен қазақ тілі қоғамының белді қызметкері болсам, қазақ тілін дамытып, өркендетуге қандай үлесімді қосар едім?» деген ойды одан әрі жалғастырып, ойтолғауын жазады. Жазылған ойтолғаулары көпшілікке оқылып, әділқазылар бағасын береді.
2-жүргізуші: VI-кезең: «Көрермендер көзайымы»
Көреремендермен ойын жүргізіледі.
Әділқазы мүшелеріне сөз беру. Сайыскерлерді, өлең оқыған оқушыларды марапаттау.
1-жүргізуші: Міне, құрметті көрермендер, ұстаздар, оқушылар! Бүгінгі ана тіліне арналған әдеби кешіміз де аяқталған сыңайлы. «Ана тілі- бәріміздің анамыз, өйткені ол-ұлтымыздың айнасы».
2-жүргізуші: «Ана тілін қадірлеу- әр азаматтың перзенттік парызыә демекші, анамыздың ақ сүтімен дарыған ана тілімізді ұмытпай ұрпақтан ұрпаққа жеткізу-мына отырған сіздер мен біздердің міндетіміз!
1-жүргізуші: Келесі кездескенше ел аман, жұрт тыныш болсын. Тілімізді қастерлеп, биік тұғырынан түсірмейік ағайын!
Мақсаты: Оқушыларға ақын өмірі мен шығармашылығы жайында терең білімді меңгерту; ақын тағылым еткен адам қасиеттерін негізге ала отырып, толық адам туралы көзқарастарын қалыптастыру;оқушыларды өнер-білімге деген ынталарын арттыру; Ұлы данышпан өмірін сөз ете отырып, адамгершілікке, ізетілікке, инабатылыққа тәрбиелеу.
Көрнекілік: Абайдың портреті, кітап көрмесі, слайд, буклет, ұлағатты сөздер, ақынның ұлағатты сөздері.
Жүргізушілер: Аманов Ербол
Владимирова Нина
Кіріспе. Абай елін интерактивтік тақта арқылы саяхаттап өту.
Ербол: Жүрегімнің түбіне терең бойла,
Мен бір жұмбақ адаммын оны да ойла.
Соқтықпалы соқпақсыз жерде өстім,
Мыңмен жалғыз алыстым, кінә қойма.
Нина: Армысыздар құрметті көрермендер, кештің қонақтары.
Сіздердің алдарыңызда №44 аралас орта мектебінің оқушылары бүгінгі
қара шаңырақта өткелі отырған танымдық сабақта ақын әлеміне кеңінен бойламақшы.Олай болса сөз кезектерін осы оқушыларға берейік.
Жарас. (Ақынның өмірбаянына слайд арқылы тоқталады).
Абай (Ибраһим) Құнанбаев 1845-1904- ақын,ағартушы, қазақ әдебиетінің негізін қалаушы, философ, композитор, аудармашы, саяси қайраткер. Текті ортадан шыққан Құнанбай мен Ұлжаннан туған төрт ұлдың бірі Абай жастайынан ерекше қабілетімен, ақылдылығымен көзге түседі. Балаға сыншы әкесі баласынан қатты үміт күтеді. Әкесі оның зеректігін байқағаннан кейін,10 жасында Семейдегі Ахмет Риза медресесіне береді. Медреседе төрт жыл оқығаннан кейін, оқудан шығарып алып,қасында ұстап, ел басқару ісіне баули бастайды. Әкесінің төңірегінде ел жақсыларымен араласып,өз халқының мәдениет жүйелерімен таныса бастайды.Өзі билер үлгісінде шешен сөйлеуге төселеді.Ұтымдысөзімен, әділ билігімен елге танылып, аты шығады.
Лаура.Абай атамыз 10 тамыз 1845 жылы қазіргі Семей облысының Шыңғыс тауларында Қарқаралының аға сұлтаны Құнанбайдың төрт әйелінің бірі, екінші әйелі Ұлжаннан туған. Ақынның арғы тегі орта жүз Тобықты ішіндегі Олжай батырдан басталады.Олжайдан:Айдос, Қайдос,Жігітек есімді 3 ұрпақ тарайды. Бұлардың әрқайсысы кейін бір-бір рулы ел болып кеткен. Айдостың Айпара деген әйелінен:Ырғызбай,Көтібақ, Топай, Торғай деген 4 ұл туады.Бұлардың әкесі момын, шаруа адамыал шешесі өткір тілді, өр мінезді әйел болған.
Ақынының озық ойлы орыс зиялы қауым орыс өкілдерімен араласуы. Мадина.Болашақ ақынның дүниеге көзқырысының қалыптасуына оның озық ойлы орыс зиялы қауымының өкілдерімен араласуы орасан зор ықпал етті. Ол кезде ол атап айтқа нда Е.Михаэлис, А.Леонтьев,С.Гросс, Н.Долгополов және т.б. Абайдың саяси көзқарасының қалыптасуына ықпал етті. Орыс классиктрінің шығармаларымен терең таныса бастаған. Орыстың ұлы ақыны А.С.Пушкинді өзіне рхани ұстаз етті. А.С.Пушкин,М.Ю. Лермонтов, И.А Крыловтың шығармаларын аударып, қазақ тілінде сөйлетті.
Руслан. Шәкәрім және Абай.
Шәкәрімнің жан-жақты қаламгер болып қалыптасуына қазақ халқының бай ауыз әдебиеті,Шығыс пен Батыстың әдебиеті, сонымен бірге замандасы әрі ағасы ұлы Абайдың құдіретті де қуатты поэзиясы тікелей әсер етті. Шәкәрім сонымен қатар домбыра тарту, гармонда ойнау, ән салу, саятшылық құру сияқты өнерлермен де шұғылданды. Шәкәрім қаламы арқылы Шығыс пен Батыстың бір қатар туындылары қазақ жұртына мәлім болды. Ол Шығыс классиктерінің поэмаларын, өлеңдерін әдебиетімізге мол мұра етіп қалдырды. Шығыстың Физули, Шәмси сияқты ірі тұлғалардың шығармаларын оқып, аударып бүгінгі ұрпаққа жеткізді.
Шәкәрім-Шығыс пен Батыс әдебиетінің ірі өкілдерін халқына таратушы, дарынды аудармашы. Жүрегінен, көңілінен сиқырлы әендер төгілге, жиырмадан астам ән шығарған композитор. Араб,Батыс Еуропаны аралаған жиһангер.
Шәкәрім болашақ жастарға ел қамын ойлап, қайғысын да, қуанышын да бірге көріндер деп өсиет айтады.”Талап пен аыл” өлеңінде осы жайлы ой толғайды. Ғылым екінін бірі қолы жетеін оңай нәрсе емес екендігін түсініп келіп, әрбір жанның бойына рақым, ар, ұят, сабыр, сақтық, ынсап сияқты алты түрлі қасиеттің қажеттігін де айта кетеді. Бұл Абайдың “Ғылым таппай мақтанба”өлеңіндегі даналық ойлардын жалғасы іспетті.
Абай қазақ өлеңінің тақырыптық шеңберін кеңейтті, өмірдің қиындығы мен адам еңбегін бағалауды айтты. Қазақ әдебиетінде өлен сөздін қоғамдық күшін, көркемдік құатын көтеруге арналған тұңғыш ақындық бағдарламаны да Абай жасады. Абай поэзиясы-өз заманындағы қоғамдық өмірдің ең көкейкесті, ең күрделі мәселелерін қозғаған. оның өлеңдерінде, қара сөздерінде қазақ өмірін көркемдеп бейнелен. Абай шығармалаының қазақ әдебиеті мен мәдениеті тарихында өзінше бөлек, өрісі аса биік, мүлде жаңа ой-пікір, көркем сезім әлемін ашқаны даусыз. Абайдың “ақындық әлемі” деп соны айтамыз.
Шәкәрімнің ұлылығы сонда – ұлы Абай сияқты халықты бақытқа, сәулетті өмірге жеткізудің бірден бір жолы- ғылымда, әділеттілікте деп біліуі, халқын соған үндеуі. Яғни,Шәкәрімнің өлеңдерінде адамгершілік , ақыл-ой, әділдік, өмір шындығы жырланады.
Сонымен, Абай дәстүрін берік игерген, жақсы тәрбие алған, Абай даналығынан нәр алған, соның жемісін келер ұрпаққа жеткізген ақын Шәкәрім деп білеміз.
Ербол. «Ұйықтап жатқан көңілді ән оятар». Абай ақындық өнермен қоса әншілік, сазгерлік өнерді де аса жоғары бағалаған.Абайдың өзі шығарған 20 шақты өлең –әні бар.
«Көңіл құсы құйқылжыр шартарапқа» деген өлеңінде қазақ әндерінің көркемдік қасиетін, жүрек қылын қозғап, адам сезіміне ерекше әсер ететін құдіретті күшін айтады.
(Осыдан кейін оқушылар ақынның «Көзімнің қарасы»әнін орындайды)
Нина. «Өлең – сөздің патшасы, сөз сарасы». Абай ақындықты ерекше жоғары бағалап, қүдірет түтқан.Ол өзінің өлеңдерін таза халық тілінде жазды.Өлеңге орынсыз, нұсқан келтіріген сөздер қолдануға Абай мүлде қарсы болды. Мысалы, «Өлең – сөздің патшасы, сөз сарасы»- деген өлеңінде ақындық өнерге ерекше ден қойып, аса жоғары бағалағаны байқалады.
(Ортаға ақынның «Өлең –сөздің патшасы сөз сарасы», « Ғылым таппай мақтанба» өлеңдерін жатқа оқуға 5-6 сынып оқушылары шығады)
Ербол. Ақынныңм артқа қалдырған мол мұраларының бірі-артына қалдырған қарасөздері. Сол қарасөздері туралы оқушыларымызға сөз кезегін берейік.
Абайдың қара сөздері. Серега. Абай XIX ғасырдың 90- жылдары өзінің ой толғаныстарын қарасөздермен жазған. Өз шығармасын қарасөзбен жазудың публицистикалық түрінің негізін қалаушы Шоқан болса, көркем қарасөз қазақтың көркем жазба әдебиеті тарихында Ы.Алтынсариннен басталады.Ал одан әрі дамытушы Абай болды.Абайдың қарасөздері көркем әңгіме емес- ғақлиялық даналық сөздер.Абайдың қарасөздерінің өзіндік ерекшелігі бар.Сөйлемдері қысқа, мағынасы терең, оқушыға ой саларлық, ғибрат беруді көздей құрылған.Көпшілік қарасөздерінде философиялық сұрау беріп, сол сұрауға өзі жауап беруге тырысады немесе өзімен – өзі кеңесу, ой- пікір білдіру үлгісінде құрылады.
Нина.Абай жылдың төрт мезгілін арнайы тақырып етіп тамаша өлеңдер жазды.Батыс классиктерін еркін оқып меңгергеннен кейін туған.
«Жазғытұры» өлеңі. Оқитын Қуанышев Әнуар
Ербол.Ақын өлеңдері мен қарасөздерін, еңбектерін оқығанда байқағанымыз-жүрек ділді танытады.
Нина. Міне, оқушылар, ұстаздар мен құрметті қонқтар. Ақын өмірі мен шығармашылығынан қаншама мағлұмат алып, ақынның тереңіне бойладық.
Ербол.Шынында да Абайдың қайталанбас дана, әрі дара аұын екенін бүгінгі кеште мойындаған сыңайлымыз. Ол біздің заманымыздың ғажайып ақыны бола білді. Ақын мұрасы, маржан поэзия, ғақылия қарасөздері-мәңгілік болашақ ұрпақ еншісі, қадірлеп, қастерлейтін өазынасы
Нина.Осымен бүгінгі ақынның танымдық кеші де өз шыңына жетті. Наза салып тыңдағандарыңызға көптен көп рахмет.
Ербол.Келесі кездескенше хош сау болыңыздар!
Өзге ұлт оқушылары Анастасия мен Марина да ақын өлеңдерін мәнерлеп, жатқа айтуда
Қазақстан-Ресей Универстиетінің атқарушы директоры, профессор
А.Р.Джандигулов мырза да осы кештің қонағы болды
Бекітемін: Келісемін: Бекітемін:
Астана қаласы №44ОМ ҒӘЖ Махамбетова К.Д. ӘБ жетекшісі:
әңгіменің мазмұнын толық меңгеру. Тақырыбы мен идеясын аша алу. Үлкенді сыйлау, құрметтеу. Өз ісіңе жауапкершілікпен қарау.
Күтілетін нәтиже:
Әңгіменің мазмұнын біледі. Өз ойларын емін-еркін жеткізе алады.
Міндеттері:
-Әңгіменің мазмұнынайту.
-Әңгімеге жоспар құру.
-Пәнге деген қызығушылықтарын арттыру.
Тапсырма көздері:
С. Мұратбеков портреті. Слайд, плакаттар, маркерлер, бағалау парақшалары.
Треннинг өткізу
Оқушыларды қай мезгілдерде туғанына байланысты топтарға бөлу.
1-топ. қаңтар, ақпан.
2-топ. наурыз, сәуір.
3-топ. мамыр, маусым.
4-топ. шілде, тамыз.
5-топ. қыркүйек, қазан.
6-топ. қараша, желтоқсан.
«Достық шеңбері»
Оқушыларды достық шеңберіне тұрғызып, ата- ананы сыйлау дегеніміз не? деген сұрақ қоямын. Оқушылар өз ойларын айтып шығарады. Алайда 8- наурыз мерекесі келе жатыр, ендеше « Аналарға ең жылы лебіз» айта кетейік.
Үй жұмысын тексеру
«Қылау» әңгімесін оқу. Рабиға мен Сатайға міңездеме. Әңгімеде кездесеті ат құралдарын теріп жазу
Оқулықпен жұмыс
«Қылау» әңгімесі бойынша сұрақтар
1. Әңгіменің авторы кім?
2.Әңгіме қандай жыл мезгілі бейнеленеді?
3. С. Мұрабеков ай жерде дуниеге келген?
4. Жазушының қандай еңбектері бар?
5. «Қылау» әңгімесі не жайлы?
6. Таңғы ұйқыдан әкесі Сатайды не үшін оятты?
7. Рабиға қай ауылда тұрды?
8. Өлім ме өмір туралы Сатайдың ойлануына не түрткі болды?
9. Әке ақылы Сатайды неге ызаландырады, сендер де ересектердің ақыл сөзі солай қабылдай
Топық жұмыс
Сергіту сәті
«Шоқ қыздар» биі
Эссе
«Мен ұқыпты баламын»
Үй жұмысы
Қысқы дала табиғаты. Шығарма жазу
бағалау
топ басшысының бағалауы
Сабақты бекіту
Кері байланыс
1. Әңгіме неліктн Қылау деп аталған
2. Әңгімнің кейіпенрлерін ата
3. Өлім мен өлім туралы Сатайдың ойналуына не себеп болды?
4.Сайын Мұратбеков қай жерде дүниеге келген?
5. Өзің танертеңгілік ұйқыдан қалай турасың, Сатайдың әкесі сияқты үнемі қадағалап тура ма, әкелерің.
6. Әңгіме саған ұнады ма, ұнаса неліктен?
О-Олжа
Не ұнады? Не ұнамады?
МҰҚАҒАЛИ-АҚИЫҚ АҚЫН
поэзия кеші
ҰЙЫМДАСТЫРУШЫЛАР: қазақ тілі пәнініңмұғалімдері
Орынбаев Б.Ш.
Жунусова З.С.
ҚАТЫСҚАНДАР: 5-8 сынып оқушылары
Астана қаласы. 2014 жы
Мұқағали-ақиық ақын
( Поэзия кеші)
Мақсаты: Мұқағали өмірімен таныстыру, шығармаларының мазмұнын ашу, өлеңдерін оқушыларға мәнерлеп жатқа айтқызу; әндерін нақышына келтіре отыруға дағдыландыру; оқушының сөйлеу мәдениетін дамыту; эстетикалық талғамы бар сауатты оқушы дайындау. Отанды , тұған жерді сүйуге тәрбиелеу, ақын жырларынан үлгі алу.
Көрнекілігі: М.Мақатаев портреті, ақын туралы естеліктер, нақыл сөздер, слайд, буклеттер.
Жүргізушілер: Әлибек Алуа, Сейтжан Әмір.
1 -жүргізуші: Кеш жарық, құрметті ұстаздар мен оқушылар!
Жыл керуені алға жылжыған сайын М.Мақатаевтың артына калдырған өшпес мұрасы мәңгілік. Жарық жұлдыздың қараңғы түн қойнауынан құпия сәулесін шашқандай, жарқырай өркендей өсіп айқындала түсуде. Абай үндес Мұқағалидың перзенті бар халық шынмен бақытты халық.
2 –жүргізуші: Иә, Мұқағаи ғажайып ақиық, сыршыл, гуманист ақын. Ол бізге көрінбейтін сиқыр бояулардан естілмейтін құпия дыбыстардан тоят алатын жұмбақ ақын. Ақын өлеңдерін оқыған сайын ақиқат бейнелі рух, сезім мен сананың бірлігі көңілге ұялайды. Ендеше бүгінгі кеште ақиық ақынымыздың өлеңдерін тындай отыра бойымызға керемет бір сезім ұялары сөзсіз.
1-жүргізуші: Тәңіртаудың шыңы хан тәнірдей болған Мұқағали аға!
Өзіңіз жайылы сыр ашып ой толғайтын жамандықтан арашалайтын поэзияңызды ерекше сергітетін өлеңдеріңіз бүгінгі кешке жырларыңызбен сусындап келген сыңайлы. Ендеше бүгінгі кеште ақиық ақынымыздың өлеңдерін тындай отырып, поэзия әлеміне терең бойлаймыз.
2- жүргізуші: Иә, өмір өтті дәуірінде маңғаз саналған Мақатаев жоқ енді. Қысталаң тағдыр қарқынды келдің. Мұзбалақ ақынды қыршың кетірдің, ауыздық салмай жайдақ мінген пендеңді сүйрей жөнелдің. Бірақ, Мұқағали тірі. Тәні қара жер қойнауында жатса да, жаны әр қазақтың жүрегіне қоңсы қонды.
1 - жүргізуші: Ақ түтек боранның атой салып, адуын арттырған кезі бұл Қарасаздағы қос бөлмелі қараша үйді қоныс еткен Сүлеймен отбас ыда шекесі торсықтай шақалақтын шырылы естілген мезетпен тұспа-тұс еді.
Тұрпаты бөлек тұрымтайдай ұл ,әсіресе, әжесіне тәтті көрініпті, сондықтан үй кейуанасы Тиын апа кішкентай Мұқағалиды өз тәрбиесіне алған. Ал анасы Нағиман ақиық ақынға жеңгесіндей болып, Нақа аталып кеткен.
Темірлан Марғасқа Мұқағали қазақ кеңірдегіне қайқы қылыш тақалған шақта дүние есігін ашқан. Алдымен қара таңдақ, артынша саяси құғын сүргін жылдары, есіл ердің қабырғасын қайыстырып бодандық бұғауына бас идірді. Соңын ала момын жұртты сұрапыл соғыс ағыны ағызып алып кетті. Қиян соғысқа аттанған азаматтардың ішінде Мұқағали әкесі де бар еді.Бірақ сұм майданның ысқыра ұшқан жебесі Сүлеймен қарттан да қалыс кетпеді.
Алуа: Мақатаевтар отағасы 1941 жылы Калининград түбінде түбінде жан тапсырған. Мұқағалидың балалық шағы соғыс жылдарымен сәйкес келген. Болашақ ақын 10 жасында майданда жүрген әкесін сағынып өлең шығарады.
«Әкеме» өлеңі.8 «ә» сынып оқушысы.Қыраутай Әлішер
Томирис.Анасы Нағиманның айтуынша Қарасаздың Шәлкөде жағы саздау екен де , сазда қаз-үйрек жақсы өседі екен. Шешесінен екі қаз сұрап алып, пошта машинасын айдайтын орысқа қазды беріп,орыс тілінде әдебиеттер алып қалады екен. Машина келесі қайтып келгенше кітаптарды оқып,белін буып дайындап қояды екен. Міне, ақын осылайша бір орысы жоқ таза қазақ ауылында білімін көтерген.
Мақсат:Мұқағали орта мектепті тәмәмдай сала, жоғарғы оқу орнына түсуге бел буады. Алдымен сол кезде Киров атындағы қазақ мемлекеттік университетінің филология факультетін оқуға қабылданады.Ол еңбекке ерте араласып, ауылдық кеңестің хатшысы,қызыл отаудың меңгерушісі,комсол комитетінің мүшесі, жеті жылдық мектептің мұғалімі болады.
Назгүл:Мұқағали Мақатаев Нарынқол аудандық «Советтік шекара» газетіне орналасып, қаламгерлікке ден қояды. Мұнан соң «Социалистік Қазақстан» қазіргі «Егемен Қазақстанда», «Мәдениет және тұрмыс» ,қазіргі «Парасат», «Жұлдыз» журналдарының редакциясында, Қазақстан Жазушылар одағында қызмет атқарады.
2-жүргізуші. Мұқағали поэзиясы-таңғы шықтай мөлдір,сырлы,мұңлы поэзия. Ақын поэзия құдіретін адамдық асыл сезіммен байланыстыра қабылдайды.Өмірдегі жақсылық,махаббат атаулының негізі де осы аяулы сезім күшінде жатыр деп түсінеді, сезіне біледі.
«Поэзия» өлеңі.Ахтанова Айдана.
«Пай,пай,өмірі». Нұрхожинова Тахмина.
2-жүргізуші. Мұқағали сөзіне жазылған алуан әндер аз емес. Ақынның өлеңдеріне көптеген әндер шығарылды. Сазгерді ән салуға жетелеп, өмірге талай тамаша ән келді. Қазіргі таңда ақын өлеңдері сахна төрінде орындалып, тыңдарман қауымның жүректерінен орын тауып жатқан сыңайлы. Олай болса, ақын өлеңіне жазылған «Сәби болғым келеді» әнін қабыл алыңыздар!
Ортаға Алтынбек Бекзатты қошеметпен шақырайық.
1-жүргізуші: Халықтың рухани бай әдеби мұрасынан күш қуат алған Мұқағали қазақ әдебиетінде қаламдас достарының ішінде ерекше өз үнімен оқшау келген дара тұлға.
2-жүргізуші: Табиғатына тартып туған ақынның асқар таудай биіктігі, Шәлкөде жайлауындай кеңдігі, Қарасаз шалғынындай шалқыма көңілі туған жердің қасиеттілігінен бе деп қаласың!
«Қарасаз» өлеңі.Саматқызы Аяулым
«Күн ауысып барады». Жапаров Асылхан.
2-жүргізуші: Ғашықтық келсе жеңер бойыңды алып,
Жүдетер безгек ауру сықылданып,
Тұла бой тоқтар, суыр-үміт үзсе,
Дәмеленсе өртенер күйіп-жанып- демекші Мұқағали жырларының бір саласы-махаббат пен ғашықтық тақырыптарына арналған.
1-жүргізуші: Жігітінен қазақтың дос таба алмай,
Қыз да болсаң мен саған мұң шағамын-деп Мұқағали қазақтың ақын қызы Фаризаға мұң шағады.
«Фариза» әні. 7 ә сынып оқушысы. Сейтжан Әмір
«Сенің бейнең» әні. Сөзі М. Мақатаев
Орындайтын Музыка пәнінің мұғалімі: Ақбұзау Амандық.
2-жүргізуші: Тіршілікте өмір ағымында кездесетін келеңсіз жайлар, неше алуан пендешілік күйлер ақын жанын күйзелтпей қоймайды. Бірақ ол ешқашан өмірден түнелмейді, қайта өмірге деген құштарлық сезімі өрши түседі. Өз жырларымен төгіле отырып, өнерінің мәңгілік өміршеңдігіне кәміл сенеді, оқушысын да сендіреді.
«Үш бақытым». Ибраева Адина
«Елім барда». Құлажан Мейрхат
«Саржайлау» әні. Боранбаева Әсел
1-жүргізуші: Мұқағали Мақатаевтың тұңғыш қызы Майгүл мектептен қайтып келе жатып, жол апатына ұшырап қайтыс болады. Бұл жағдай онсыз да тағдыр тауқыметін тартып жүрген Мұқағалиға үлкен соққы болды. Осы жол апатына кінәлі болған орыс ұлты азаматы кешірім сұрап келгенде, Мұқағали оның да аялап өсірген үш аққуы бар екенін естіп, кешірім береді. Оны тек қана ақын емес, үлкен жүректі адам екенін көреміз.
«Майгүліме» Төлегенов Дастан.
1-жүргізуші: Мұқағали лирикалық өлеңдерімен бірге бірнеше поэмалар жазды. Терең оймен, ыстық ықылас сезіммен, халқын сүйген жүрекпен жазылған шығармалары аз емес.
2-жүргізуші: -«Райымбек! Райымбек» дастанын да ел тарихын, ел басына қатер төнгенде қолына ту алып, жауын қарсы алған Райымбек Хангелдіұлының ерлігін суреттесе, «Аққулар ұйықтағанда» поэмасында ел наным-сенімін қастерлеу, сұлулықтың үндестігін жыр еткен.
1-жүргізуші: Ендеше ортаға 5-8 оқушыларының дайындаған М. Мақатаевтың «Аққулар ұйықтағанда» поэмасынан үзіндіні тамашалаңыздар!
1-жүргізуші: Қазақ әдебиеті кеңістігінде қаншама жыр мұнаралары алыстан көзге шалынбайды дейсіз! Солардың бір де біреуіне ұқсамай өзінің сән салтанатымен дара тұрған, көзді арбап, көңілді еліктіретін қиырдан мен мұнарлап тұратын бір мұнара бар.
Ол - Мақатаев мұнарасы! Желбірей бер, жырдың туы!
Жарқырай түс, Мақатаев мұнарасы.
2-жүргізуші: Мұқағали өміршең. Еңбектеніп жазған әр өлеңі былдыр тартқан әр бөбектің қолында қазір. Оны елі ұмытқан жоқ. Ұмытпақ та емес, дәйім есіне алып жүреді.
Джубанышева Аяжанның орындауында ақынның «Есіңе мені алғайсың» әнін қабыл алыңыздар!
1-жүргізуші. Ақынның шығармашылығына арналған «Мұқағали –ақиық ақын» атты поэзиялық кешіміз де соңына жетті. Көңіл қойып тыңдағандарыңызға көптен көп рахмет!Келген қадамдарыңызға гүл бітсін. Келесі шығармашылық кештерде кездескенше, ағайын!
Мұқағали Мақатев
« Аққулар ұйықтағанда»
поэмасы
Сахналық қойылым
5-8 сынып оқушылары
Аққулар ұйықтағанда
Өзен де жоқ сыймаған арнасына,
Жылға да жоқ даламен жалғасуға.
Таста тұнған жаңбырдың тамшысындай,
Қалай біткен мына көл тау басына.?!
Мөлдірейді, қарайды қарға шыңға,
Жалғыздықтан жамандық бар ма, сірә.
Қанша ғасыр өтті екен, қанша заман?
Қанша ұрпақ кетті екен, қаншама адам?
Қанша шырша өсті екен, құлады екен,
«Жетім көлге» қараудан шаршамаған?
«Жетім көлден» су ішкен қанша марал,
Қанша киік қалды екен сай салада?
Қанатынан үзіліп ән-самала,
Қаншама аққу кетті екен-аңсаған ән?
Ортаймаған «Жетім көл» толмаған да,
Болған өмір ұқсайды болмағанға.
Сызат та жоқ бетінде, сызық та жоқ,
Айдынына аққуы қонбаған ба?! (Әнел)
Қызғыштары қиқулап, қорғағанда,
Сорлағанға ұқсайды, сорлағанға,
Шүрегейлер айдынын қорлағанда,
Көкқұтандар қанатын қомдағанда....
Беу, дүние-ай, аққулар оралғанда,
Айдын көлдің иесі жол алғанда.
Жетісіп бір, «Жетім көл» қалушы еді-ау,
Тынушы еді-ау, теңселген қара орман да.
Таянғанда аққулар қонар маңға,
Басушы еді-ау, байызын бар арманда!
Қанатынан аққудың балапандап,
Ән ұшатын сымпылдап таң атарда.
Сүйінші бер дегендей бір толықсып,
Сыбырлайтын «Жетім көл» Алатауға.
Тына қалып бұлбұл да жаға-талда,
Қарайтұғын айдыға, ақ отауға.(Айгерім )
Таң мен күннің арасы таянғанда,
Таудың басы алаумен боялғанда,
Тірілетін таудағы бар тіршілік,
Қанатынан аққудың оянған ба?!
Көмейінде тәтті үні былай қалып,
Жаға - талда жас бұлбұл тұр ойланып.
Жетті аққулар, түгендеп «Жетім көлін»
Жағалауда ұшып жүр шыр айналып,
(Бірден көлге қонбайды құлай барып.)
Сондайтұғын, аққулар сондайтұғын,
Асығыстық оларда болмайтұғын.
Қомағай көкқұтандар секілденіп,
Жалп беріп, жағаға кеп қонбайтұғын.
Сондайтұғын, аққаулар сондайтұғын,
Ақ мүсін айдынға кеп орнайтұғын. (Камила)
Әлдилеп ақ төсінде, бермей тыным,
Ақ айдын ақ мүсінін тербейтұғын.
Бұл көлге мылтық алған саятшы емес,
Тірі жан аяқ басып келмейтұғын.
Аққулар аман – есен қайтқанынша,
Суына «Жетім көлдің» шөлдейтұғын.
(Суымен сырқаттарын емдейтұғын.)
Ұрпақтан ұрпақ алып жалықпастан,
Сондай бір дәстүр бар-ды қалыптасқан.
Заманнан заман өткен, жаңарған жұрт,
Аққуын айдын көлдің налытпастан,
Дәстүрін аттамаған, анық басқан.
Сондай бір дәстүр бар-ды жарық шашқан,
Бір ұрпақ бір ұрпаққа алып қашқан. (Әсел)
Бала жатыр төсекте албыраған,
Әке жатыр еденде қалжыраған.
Түн күзетіп ана отыр, қос жанары,
Шарасыздан шаршаған, жаудыраған.
Түні мынау-тамыздың маужыраған,
Тауың анау-шымылдық салбыраған.
Биік барып жаралған жер бетінен,
Сол байырғы Жетімкөл келбетімен.
Айдынында аққулар ұйықтап жатыр,
Сайдан соққан самалмен тербетілген.
Жер бетінде тыныштық , көл бетінде,
Қауышыпты қара орман, көл де, түн де.
Бала жатыр төсекте күйіп-жанып,
Баласының ана отыр күйін бағып.
Қайдағы бір қатыгез, сұрқай ойлар,
Миын қарып барады, миын қарып.
Сырқатындай өлімнің қалған қарға,
Екеу болса, дүние-ай, арман бар ма!...
Арагідік назарын аударады,
Төрт бүктеліп еденде қалған жарға.
Қауіптеніп түндерге, таңдарға да,
Үн шығармай іш құса, зарлауда ана. (Айжан )
Бала жатыр төсекте күйіп-жанып,
Баласының ана отыр күйін бағып.
Түн күзетіп ана отыр, қос жанары,
Шарасыздан шаршаған, жаудыраған.
Түні мынау-тамыздың маужыраған,
Тауың анау-шымылдық салбыраған.
Биік барып жаралған жер бетінен,
Сол байырғы «Жетім көл» келбетімен.
Айдынында аққулар ұйықтап жатыр,
Сайдан соққан самалмен тербетілген.
Жер бетінде тыныштық көл бетінде,
Қауышыпты қара орман, көл де түнде (Дильназ)
(Көрініс.)
Әкесі: «Ассалаумағалейкум молдеке!
Тәуіп шал: Уағалейкумассалам!
Ана: Ата, баламды қарап беріңізші! Емін айта көріңіз!
Тәуіп шал: Қарағым, балаларың айықпас дертке шалдығыпты. Оны емдеудің бір ақ жолы бар. Баланы тек, аққуменен ғана аластаңдар. Бұл жалғыз ғана жол! Одан басқа жол жоқ,
Білімділік пен біліктілік сыналар тұстарда оқушылар сүрінбей өт 
