?аза? ханды?ына 550 жыл
Ма?саты: ?аза? ханды?ыны? ??рылу тарихымен таныстыру. Отаншылды??, бірлікке, ынтыма??а т?рбиелеу.
М??алім тарихи кешті? ма?сатымен ?ыс?аша таныстырып ?теді.
Биыл?ы жылды? елімізді? тарихында?ы, хал?ымызды? та?дырында?ы алатын орны ерекше. Биыл бізді? мемлекетімізді?, я?ни ?аза? ханды?ыны? ??рыл?анына 550 жыл.
?аза? хал?ыны? т?рлі мемлекеттік бірлестіктерге бытырап, саяси б?лшектенуін жою?а ?рекет жасау Жошы ?рпа?тары - Керей мен Ж?нібекті? ?лесіне тиді.
О?ушы:
Рухы мен тілін жанындай с?йген,
Адамдар неге санаулы?
?лт ?шін д?уір отына к?йген,
Аталар болды алаулы.
Армандай ас?ар,
Жолдар?а бастар,
Ісі?нен ?рпа? от алар.
?алмайсы? к?штен,
Шы?пайсы? естен,
Та?дыры шыншыл аталар.
М??алім:
?аза? жеріндегі саяси бытыра??ылы? ?сіресе ?біл?айырды? билігі т?сында ?зіні? шары?тау шегіне жетті.
К?рініс. «С?лтандар ке?есі»
/Керей с?лтан мен Ж?нібек с?лтан с?хбат ??руда, ?йге бір топ а?с?йектер кіреді/
- Ассалаума?алейкум, а?алар.
- Уа?алейкумсалам, т?рлеті?іздер.
А?с?йектер басшысы:- Біз бір ма?ызды м?селемен келіп т?рмыз. Елді бей – берекетсіздік басып алды. Хан - екем со?ыстарды ?детіп, салы?ты к?бейтті. ?скери дайынды?сыз, батырларды ??далау негізінде ойраттардан же?ілгені ?здері?ізге м?лім. Б?лінетін кез келмеді ме екен?
Ж?нібек:- Ия, с?здері?із рас, ханны? ?а?арына жергілікті с?лтандар мен ?арапайым халы? та ілігіп отыр. ?з алдымыз?а ел болатын к?н келді.
Керей: - Бар ?аза?ты біріктіретін уа?ыт келгенін халы? та т?сінді, со?ымыздан ереді деп сенемін.
Ж?нібек:- Елдігімізді са?тау ?шін ту?ан жерден жыра?тауымыз?а тура келеді. Мо?ол ханы Есен Б??а туысымыз дулаттарды? к?мегімен хан та?ына отырды. Біра? бауыры Ж?ніс Темір ?улетімен ода?тасып а?асына ?арсы шы?уда. Есен Б??а інісіне ?арсы ода?тас іздеуде. Сонда жол тартса? ?айтеді?
Керей: Ия, к?шсек к?шейік. Сол жа??а к?шіп барып, ?лы ж?збен бірігейік.
С?лтандар: - Біз дайынбыз баста?ыздар к?шті. Біз сіздермен біргеміз.
Ж?нібек: Кереке, ?за? жол?а шы??алы т?рмыз. ?зіні? бір бата бері?із.
Керей:
Жолы?ды Алла ?олдасын,
Жаманшылы? болмасын.
Кетілмесін т?лпары?ны? т?я?ы,
?айырылмасын с???ары?ны? ?ия?ы.
Бар?ан жерде ??ша? жая ?арсы алсын
Жа?сы адамдар, жайса? жандар зиялы.
Жалпа? емес, жа?сы жермен таныс?ын
Алла жебеп ?ш?ан ??спен жарыс?ын,
К??ілі? шат, ат - к?лігі? арымай,
Отбасы?мен аман - есен табыс?ын.
?умин.
1 - ж?ргізуші: Ия, сонымен Керей мен Ж?нібек баста?ан 200 мы? адам Жетісу?а бет алды.
2 ж?ргізуші:- Ол туралы тарихшыларымызды? айт?андарына ??ла? т?рсек.
О?ушы: М?хаммед бен У?ли былай дейді: «?біл?айыр хан Дешті ?ыпша? айма?ында ?з жауларыны? балаларын же?іп шы??ан кезде Жошы ханны? ?лы То?а Темір хан ?рпа?тарыны? кейбіреулері, мысалы Керей мен Ж?нібек ба?ыну мен мойынсыну ше?берінен шы?ып, отанынан кетіп ?ал?анды ж?н к?рді. Олар бабаларынан м?ра?а ал?ан елден бас тартып жат жерге апаратын жол?а шы?ты. Мойындау?а лайы?ты адамдар тобымен олар Мо?олстан?а апаратын жолды та?дап алды.»
О?ушы:
М. Х. Дулати: «Сол уа?ытта Дешті ?ыпша?ты ?біл?айыр хан биледі. Ол Жошы ?улетінен шы??ан с?лтандарды к?п мазалады. Ж?нібек пен Керей одан Мо?олстан?а ?ашып кетті. Есен Б??а оларды шын ы?ыласпен ?арсы алып, Мо?олстанны? батыс шебін ??райтын Шу мен ?озыбасы округін берді. ?біл?айыр ?лген со? ?збек ?лысы б?зылып сала берді. Онда ?лкен шата?тар басталды. Оны? к?п б?лігі Керей мен Ж?нібек хандар?а к?шіп кетті, с?йтіп оларды? т??ірегіне жинал?андарды? саны 200 мы??а жетті. Олар енді ?збек - ?аза?тар деп аталатын болды. ?аза? с?лтандарыны? билігі 870 жылдан басталады. Б?рін де Алла біледі.»
870 жыл ?азіргі бізді? жыл санауымызды? 1465 - 1466 жылдары.
М??алім:1465 - 1466 жылдары Керей мен Ж?нібекті? Батыс Жетісуды ??тты мекен етіп, Шуда?ы ?озыбасыда?ы ?аза? ханды?ыны? ?лтты? туын тігіп, Орда ??руы е? алдымен, к?шпелі ?аза?тарды? ел болып, е?се к?терсек деген ынта - ?мітін ж?зеге асырды.
2 - ж?ргізуші:
Екіншіден, суы мол, топыра?ы ??нарлы, жер жаннаты Жетісу жері ?алы? ?аза?ты? ма?танышына айналды.
О?ушы:
Жер?йы?ты іздеген Асан ?ай?ы бабамыз Жетісуда бол?ан кезде: «Жетісуды? а?ашыны? басы жеміс екен» десе, екі с?лтан келіп орналас?ан жер Шу туралы: «Ей, Шу, аты?ды теріс ?ойыпты. Мына ну ?амысы? елді ешбір ж?т?а бере ?оймас» деген екен.
О?ушы:
?асырды? ??рдасы,
А?ындар жырла?ан,
К?нені? сырласы
Тарихты ты?да?ан.
Шежіре шертеді,
К?шесі, ?р тасы,
?ажайып ерте?і,
Жетісу ал?асы.
О?ушылар?а тапсырма:
?аза? хандарын атап шы?у. Белсенді о?ушыларды марапаттау.
Е? со?ында «?аза? ханды?ына-550 жыл» та?ырыбында к?рме ?йымдастырылды. О?ушылар к?рмені тамашалап, к?кейдегі с?ра?тарын ?ойып, жауап алды.
Ма?саты: ?аза? ханды?ыны? ??рылу тарихымен таныстыру. Отаншылды??, бірлікке, ынтыма??а т?рбиелеу.
М??алім тарихи кешті? ма?сатымен ?ыс?аша таныстырып ?теді.
Биыл?ы жылды? елімізді? тарихында?ы, хал?ымызды? та?дырында?ы алатын орны ерекше. Биыл бізді? мемлекетімізді?, я?ни ?аза? ханды?ыны? ??рыл?анына 550 жыл.
?аза? хал?ыны? т?рлі мемлекеттік бірлестіктерге бытырап, саяси б?лшектенуін жою?а ?рекет жасау Жошы ?рпа?тары - Керей мен Ж?нібекті? ?лесіне тиді.
О?ушы:
Рухы мен тілін жанындай с?йген,
Адамдар неге санаулы?
?лт ?шін д?уір отына к?йген,
Аталар болды алаулы.
Армандай ас?ар,
Жолдар?а бастар,
Ісі?нен ?рпа? от алар.
?алмайсы? к?штен,
Шы?пайсы? естен,
Та?дыры шыншыл аталар.
М??алім:
?аза? жеріндегі саяси бытыра??ылы? ?сіресе ?біл?айырды? билігі т?сында ?зіні? шары?тау шегіне жетті.
К?рініс. «С?лтандар ке?есі»
/Керей с?лтан мен Ж?нібек с?лтан с?хбат ??руда, ?йге бір топ а?с?йектер кіреді/
- Ассалаума?алейкум, а?алар.
- Уа?алейкумсалам, т?рлеті?іздер.
А?с?йектер басшысы:- Біз бір ма?ызды м?селемен келіп т?рмыз. Елді бей – берекетсіздік басып алды. Хан - екем со?ыстарды ?детіп, салы?ты к?бейтті. ?скери дайынды?сыз, батырларды ??далау негізінде ойраттардан же?ілгені ?здері?ізге м?лім. Б?лінетін кез келмеді ме екен?
Ж?нібек:- Ия, с?здері?із рас, ханны? ?а?арына жергілікті с?лтандар мен ?арапайым халы? та ілігіп отыр. ?з алдымыз?а ел болатын к?н келді.
Керей: - Бар ?аза?ты біріктіретін уа?ыт келгенін халы? та т?сінді, со?ымыздан ереді деп сенемін.
Ж?нібек:- Елдігімізді са?тау ?шін ту?ан жерден жыра?тауымыз?а тура келеді. Мо?ол ханы Есен Б??а туысымыз дулаттарды? к?мегімен хан та?ына отырды. Біра? бауыры Ж?ніс Темір ?улетімен ода?тасып а?асына ?арсы шы?уда. Есен Б??а інісіне ?арсы ода?тас іздеуде. Сонда жол тартса? ?айтеді?
Керей: Ия, к?шсек к?шейік. Сол жа??а к?шіп барып, ?лы ж?збен бірігейік.
С?лтандар: - Біз дайынбыз баста?ыздар к?шті. Біз сіздермен біргеміз.
Ж?нібек: Кереке, ?за? жол?а шы??алы т?рмыз. ?зіні? бір бата бері?із.
Керей:
Жолы?ды Алла ?олдасын,
Жаманшылы? болмасын.
Кетілмесін т?лпары?ны? т?я?ы,
?айырылмасын с???ары?ны? ?ия?ы.
Бар?ан жерде ??ша? жая ?арсы алсын
Жа?сы адамдар, жайса? жандар зиялы.
Жалпа? емес, жа?сы жермен таныс?ын
Алла жебеп ?ш?ан ??спен жарыс?ын,
К??ілі? шат, ат - к?лігі? арымай,
Отбасы?мен аман - есен табыс?ын.
?умин.
1 - ж?ргізуші: Ия, сонымен Керей мен Ж?нібек баста?ан 200 мы? адам Жетісу?а бет алды.
2 ж?ргізуші:- Ол туралы тарихшыларымызды? айт?андарына ??ла? т?рсек.
О?ушы: М?хаммед бен У?ли былай дейді: «?біл?айыр хан Дешті ?ыпша? айма?ында ?з жауларыны? балаларын же?іп шы??ан кезде Жошы ханны? ?лы То?а Темір хан ?рпа?тарыны? кейбіреулері, мысалы Керей мен Ж?нібек ба?ыну мен мойынсыну ше?берінен шы?ып, отанынан кетіп ?ал?анды ж?н к?рді. Олар бабаларынан м?ра?а ал?ан елден бас тартып жат жерге апаратын жол?а шы?ты. Мойындау?а лайы?ты адамдар тобымен олар Мо?олстан?а апаратын жолды та?дап алды.»
О?ушы:
М. Х. Дулати: «Сол уа?ытта Дешті ?ыпша?ты ?біл?айыр хан биледі. Ол Жошы ?улетінен шы??ан с?лтандарды к?п мазалады. Ж?нібек пен Керей одан Мо?олстан?а ?ашып кетті. Есен Б??а оларды шын ы?ыласпен ?арсы алып, Мо?олстанны? батыс шебін ??райтын Шу мен ?озыбасы округін берді. ?біл?айыр ?лген со? ?збек ?лысы б?зылып сала берді. Онда ?лкен шата?тар басталды. Оны? к?п б?лігі Керей мен Ж?нібек хандар?а к?шіп кетті, с?йтіп оларды? т??ірегіне жинал?андарды? саны 200 мы??а жетті. Олар енді ?збек - ?аза?тар деп аталатын болды. ?аза? с?лтандарыны? билігі 870 жылдан басталады. Б?рін де Алла біледі.»
870 жыл ?азіргі бізді? жыл санауымызды? 1465 - 1466 жылдары.
М??алім:1465 - 1466 жылдары Керей мен Ж?нібекті? Батыс Жетісуды ??тты мекен етіп, Шуда?ы ?озыбасыда?ы ?аза? ханды?ыны? ?лтты? туын тігіп, Орда ??руы е? алдымен, к?шпелі ?аза?тарды? ел болып, е?се к?терсек деген ынта - ?мітін ж?зеге асырды.
2 - ж?ргізуші:
Екіншіден, суы мол, топыра?ы ??нарлы, жер жаннаты Жетісу жері ?алы? ?аза?ты? ма?танышына айналды.
О?ушы:
Жер?йы?ты іздеген Асан ?ай?ы бабамыз Жетісуда бол?ан кезде: «Жетісуды? а?ашыны? басы жеміс екен» десе, екі с?лтан келіп орналас?ан жер Шу туралы: «Ей, Шу, аты?ды теріс ?ойыпты. Мына ну ?амысы? елді ешбір ж?т?а бере ?оймас» деген екен.
О?ушы:
?асырды? ??рдасы,
А?ындар жырла?ан,
К?нені? сырласы
Тарихты ты?да?ан.
Шежіре шертеді,
К?шесі, ?р тасы,
?ажайып ерте?і,
Жетісу ал?асы.
О?ушылар?а тапсырма:
?аза? хандарын атап шы?у. Белсенді о?ушыларды марапаттау.
Е? со?ында «?аза? ханды?ына-550 жыл» та?ырыбында к?рме ?йымдастырылды. О?ушылар к?рмені тамашалап, к?кейдегі с?ра?тарын ?ойып, жауап алды.
