Т?рбие са?атыны? та?ырыбы: Темекіні? адам денсаулы?ына зияны
Саба? ма?саты:
Білімділік. Темекіні? зиянды ?серлерін ашу, жас жеткіншектерді? темекі шегуді бастамауы туралы сезімін ?алыптастыру.
Дамытушылы?. Темекіні? тарихы оны?, адам а?засын улайтыны туралы т?сініктерін ке?ейте т?су.
Т?рбиелік: Шылым шегуді? зиянды жа?тарын аша отырып, са?тану жолдарын, ?жым болып ж?мыс істеуге, бірін-бірі т?рбиелеуге ?йрету, денсаулы?ын са?тау?а жауапкершілігін ояту.
К?рнекілігі: Суреттер, Интерактивті та?та, даналы? с?здер.
Саба? барысы:
1. С?лемдесу
2. Кім жылдам.с?ра?тар ?ою
3. ?й тапсырмасы. Баяндама
4. Пікірталас
5. Топ жетекшілер сайысы
6. Ты?ыры?тан шы?у
7.Жал?асын тап
8. К?рініс
?орытынды.
1. Топ с?лемдесуі
«К?ркілдеуік» тобы
«К?рк-к?рк к?кж?тел,
К?ркілдеген не ж?тел?
Жасы?нан шексе? темекі,
Т?бі?е сені? сол жетер.
Т?тінмен ыстап ?кпені,
Никотин уын т?ккені.
Ж?ректі? ?стап талмасы,
Мишы?ты? ??р?ап кеткені.
М?гедек, ауру, демікпе
?мірге ?атер т?неді,
Салауатты ?мір с?рейік!
Шекпе?із дейміз темекі.
-«Ши?ылда?» тобына с?лем!
2-топ –«Ши?ылдауы?» тобы
Шиы?-шиы? деп ши?ылдап,
Демігіп ?кпе ?и?ылдап,
Таби?ат Берген денсаулы?
??ртамыз ?гіп, ?и?ылдап.
Денеге дерт боп жетеді,
?дет боп жаман кетеді.
Зиянды затты к?п т?тса?
?мірі? ?ор боп ?теді.
Спортпен болып м??гі дос,
Ма?ынасыз ж?рме бос!
Зиянды заттан аула? деп,
Достары?а а?ыл ?ос!
-«К?ркілдеуік» тобына с?лем!
Кім жылдам. С?ра?тар?а жауап беру
1-топ. 1.Темекі тарту ?ай ?асырда, ?ай жылы пайда болды?-1946 ж
2.Темекіні Еуропа?а кім ?келді?-Х. Колумб пен оны? достары
3.Еуропада темекі тартумен к?рес ?ай ?асырда басталды?- XYII ?асырда
4.Никотин кімні? есімімен байланысты ?ойыл?ан? –Францияны? Португалияда?ы елшісі Жан Никонны? есіміне байланысты.
5.Адамдар темекіні? зиянын біле т?рып тарта береді дейді, осы рас па? –Рас
6.Темекіні? жасыл жапыра?тарында ?анша пайыз никотин болады? -9 пайыз
7. ?ндістер темекі ?сімдігін ?алай атады? –кохоба
8. Орыс жазушысы Л. Н. Толстойды? ?ай е?бегінде темекі туралы жазыл?ан?–Балалы?,Есею, Жасты? трилогиясында.
9.Темекі туралы е? ал?аш?ы кітапты кім жазды? –Эрсандесу де Овьеди
10.Никотинні? ?асиеттерін атап шы?? –Сары с?йы? зат, суда, майда жа?сы ериді.
2-топ. 1.Темекіні? ??рамында?ы улы зат не деп атайды? – Никотин
2.Темекі тартуда ?андай химиялы? ?рдіс ж?реді? –??р?а? айдау
3.Еуропада темекіні не деп аталды? –Табаго, табак.
4.Темекіден туындайтын аурулар? –?ол?а демікпесі,?кпе, ж?рек, бауыр, т.б. аурулар.
5Адам ?шін никотинні? ?лімге ?келетін м?лшері ?андай? -35-70 мг
6. Адамдарды? орта? ісі, ?арым-?атынасын о?айлату?а, пікірлесуге жеткізетін ермек ?рекеті. – Темекі тарту.
7. Салма?ы 16-20 кг итке ?анша тамшы никотин берсе сеспей ?атады? – 1 тамшы
8. Темекі шегіп т?рып ?андай заттарды іске асыру?а болмайды. –Ж?зу, баскетбол ойнау
9. ?ай елде темекі тартушыларды? басын кесіп, дар?а ас?ан? –Англияда
10. темекі ??рамы неден т?рады? –Органикалы?, бейорганикалы?.
?й тапсырмасы. Баяндама
1-топ Темекі шегіп ?йренуді? негізгі шы?ы 13-19 жас. Темекіні? негізгі ?сер етуші компоненті-никотин. Б?ны т???ыш рет1828 жылы Почельт пен Рейман б?ліп ал?ан. Темекі жапыра?ында никотин м?лшері 1-1,5, кейбір сорттарында 6-8, ал салма?ы 1г бір темекіде 10-15 мг, ал салма?ы 10г темекіде 150мг никотин болады. Химиялы? таза к?йдегі никотин - д?мі ащы, майлы м?лдір с?йы?ты?. Шылым??марлар шылымды никотин жина?талатын т??ылына дейін сор?ан кезде осындай д?мді сезеді.
Никотин-негізінен ж?йке ж?йесіне, ас ?орыту, тыныс алу ж?не ж?рек ?ан тамырлар ж?йесіне ?сер ететін к?шті у.
Никотинмен улануды? белгісі ?андай?
Б?л кезде – Сілекейді? ш?быруы, ло?су, теріні? бозаруы, ?лсіздік, бас айналу, ?й?ыны? б?лінуі бай?алады. Б??ан-?ор?ыныш сезімін, басты? ауруы, ??ла?ты? шы?ылдауы, тамыр со?уыны? жиілеуі, организмні? бас?а ?ызметтеріні? б?зылуы себептерін ?осу?а болады.
?кпе п?лесі Никотин ?р т?рлі ж??палы аурулар
Ж?рек ?стамалы аурулары
??еш п?лесі Тама? аурулары Шыдамсыз Еріншек ?мытша?
Темекіні? денсаулы??а ?сері
?аза?станда шамамен халы?ты? 1/3 б?лігі 62 пайыз ерлер, 18 п-з ?йелдер темекі тартады. Жыл сайын елімізде 23-24 мы? адам темекі тарту салдарынан бол?ан аурулардан ?аза болуда.
О?ушылар?а к?ніне, аптасына ж?не жылына темекіге ?анша а?ша ж?мсалатынын есептеу.
К?ніне 1?орап темекі -60 те?ге
60 те?ге – 7 к?н – аптасына 420 те?ге
420 те?ге-4 апта – айына 1680 те?ге
420 те?ге -52 апта – жылына 21840 те?ге
Темекі таста?ан адамдарды? жауаптары:
- ?кпе п?лесіні?, ж?рек, ?ан тамырлар ауруларыны? ?атері т?мендейді.
- же?іл дем аламын.
- а?шам ?немделеді.
- дені сау ?рпа? ?келуге м?мкіндігім бар.
- ?з даламны? алдында ?ысылмаймын.
- киімім, шашым ж?не денім сау таза.
«?з денсаулы?ы? - ?з ?олы?да».
2-топ Темекі - за?ды т?рде ?олдану?а болатын есірткі т?рі. Темекі жапыра?ында танин, желім,шайыр,крахмал ж?не алколоидер бар ?сімдік.Темекі т?тінінде 30-астам улы заттар бар: Никотин, К?мір ?ыш?ыл газы, К?міртек тоты?ы, К?геретін ?ыш?ыл, Аммиак, Шайырлы заттар, Органикалы? ?ыш?ылдар ж?не бас?алары. Темекіден ауа?а жылына 720 мы? тонна к?кірт ?ыш?ылы, 384 мы? тонна аммиак, 180 мы? тонна никотин, 660 мы? тонна темекі майы, 550 мы? тоннадай иісті газ шы?ады. Сигаретті? 1-2 ?орабында никотинні? ?лімдік м?лшері бар. Темекішілді ??т?аратыны, б?л м?лшерді? организмге бірден емес, б?лшектеніп т?сетіні.
Шылым шегу – зиян ?ызмет, о?ан к?ш салмай тастау?а болмайды. Ол на?ыз наша?орлы?, ж?не оны к?бі шындап к??ілдеріне алмайтыны, аса ?ауіпті.
Жыл сайын д?ние ж?зінде темекі шегуді? салдарынан 4млн адам ?айтыс болады екен. Б?гінде жер шарында 1,2 млрд адам темекі шегетін к?рінеді.?аза?станда 5 миллион?а жуы? адам темекі шегеді екен. Оны? басым б?лігі орта жаста?ы адамдар.
Темекі тартатын адам к?ніне орта есеппен 200 рет, айына 6 мы? рет, жылына 72 мы? рет ішке т?тін тартса, ал 45 жаста?ы адам ?мір бойына 2 млн рет темекі тартады деседі. ?ызы?ы сол, темекі шегуді о баста «ойнап» баста?ан 100 адамны? 80-і біртіндеп т?ра?ты шылым?ор?а айналды.
«Темекі т?нді за?ымдайды, а?ыл-ойды к?йзелтеді, т?тас ?лтты топастандырады».
Темекіні? т?тінінде ?те улы зат -никотин бар. Шылым шеккенде адам ауамен бірге темекіні? де т?тінін де ж?тады.Б?л т?тінні? ішінде улы газ, ша?, к?йе болады. Шылымны? к?ніне 20-сын тарт?ан адам 90мл г никотин ж?тады.
Ал?аш темекі тарт?анда адам уланады: басы айналады, ж?регі ?а?ады, ??сады, ?ол-ая?ы дірілдейді. Темекі ??рамында?ы никотин тыныс жолдарыны? сілекейлі ?абы?шасын тітіркендіріп, оны ?абындырады. С?йтіп, ?ор?аныш ?асиеті нашарла?ан сілекейлі ?абы?ша ар?ылы ауру ту?ызатын микробтар енеді.
Адам не??рлым ?те ерте бала кезінен шылым шегумен айналысса, со??рлым п?ле ауруына жиі шалды?атыны д?лелденген. ?кпедегі п?ле ауруымен ауыр?андарды? 97 пайыз шылым шегетіндер. Шылым шегу адам ?мірін ?ыс?артады.К?ніне 1 ?орап темекі тарт?ан адам м?лшерден арты? 3,5 с?улеленуге ?шырайды.
«Жас жеткіншек! ?здері?е айту мені? борышым-к?к т?тінмен уланба.»
«Пікірталас»
1-топ ?аза?станда ?р ж?з мы? адамны? 400-500 туберкулез ауруына шалды?ып, ?мірлерімен ?оштас?ан. Себебі:
2- топ Б?гінгі к?нде бізді? елімізде ?з денсаулы?ын жа?сарту ?шін ?р т?рлі д?ст?рлі емес сауы?у ?дістері мен ш??ылданады. Осы д?рыс па?
Топ жетекшілеріні? сайысы.
«К?ркілдеуік» тобы
Темекі тарту кезінде адам бір улы газбен дем алады,сол газ автомобиль двигательдерінен де шы?ады, ол ?андай газ? –Б?л иіс газы-СО ?те улы газ. ?анны? ?ызыл т?йіршігіндегі оттегіні? м?лшерін азайтады.
2. Жыл?ыны сеспей ?атыру ?шін ?анша никотин тамшысы керек?- 7-8 тамшы
2 – топ «Ши?ылдауы?»
Ауаны? ?алыпты ??рамын, ?кпедегі ?ан айналымды б?зу ?шін ?анша темекі ?ажет?-М?ны? барлы?ына 1 дана ?ана темекі жетіп жатыр
2.Егер адам к?ніне 1 ?орап темекі тартса, бір жылда оны? ?кпесіне ?анша смола жиналады? – 1 литр шамасында
Ты?ыры?тан шы?у:
1-топ Сені? достары? темекі шегеді. Ал сен темекі шекпейсі?. Сол ?шін сен достары? шеттеді. Не істер еді??
2 – топ Сені? папа? к?ндіз- т?ні темекі шегеді, тіпті дастархан басында да.Ал сені? о?ан жаны? ашиды.Оны? темекі тастауына ?алай ы?пал етер еді??
Жал?асын тап
1- топ Ара? ішіп,... шеккен,
Денсаулы?ты? т?біне жеткен. Темекі-сигареты
2. Темекі шегу-.... орынсыз
Тілегінен ту?ан....
2- топ 1 Темекі- тегін келмейді
........ Те?геге келеді
2Темекі шеккені?,
..... шеге ?а??аны?. Темір табыт?а
Екі топ темекі туралы к?рініс ?ояды.
1-топ. «Темекі ж?не ?рпа?»
2-топ «Темекіні? пайдасы мен зияны»
Екі топ ?здері даналар с?зін темекі тастаушылар?а а?ыл ке?еспен о?ушыларды? жас ?мірлерін жат ?деттер мен зиянды заттар?а толтырмай, ?з денсаулы?ына к??іл б?ліп, салауатты ?мір салтын берік ?стану?а ша?ырып саба? ?орытындыланады.
«Темекі ?оюшылар?а а?ыл ке?ес» о?ылды.
Даналар с?зі
- Жа?ымсыз ?деттерден арылу б?гін о?ай, ерте? кеш. Конфуций
- Ара? ішіп темекі шеккен
Денсаулы?ыны? т?біне жеткен
«Раббымыз, біз ?зімізге-?зіміз з?лымды? ?ылды?. Егер Сен бізді кешіріп, рахым етпесе?, ?лбетте зиян шегушілерден боламыз» (??ран. «А?раф» с?ресі: 23-аят).
«?здері?ді-?здері? ?лтірме?дер!» (??ран. «Ниса» с?ресі: 29-аят).
?азіргі дамы?ан медицина темекі шегуді? адамды «баяу ?лімге» алып баратын бірден-бір зиянды зат екенін айтып, ?рбір тал темекі адам ?мірін 12 минут?а ?ыс?артатынды?ын аны?та?ан.
Ара? ішіп, темекі шеккен,
Денсаулы?ыны? т?біне жеткен (Халы? даналы?ы).
Денсаулы??а зор кесел,
?йрете к?рме ауызды,
Насыбай менен шылым?а (Шорая?ты? Омары).
Ара?ты да ішпейміз
Темекі де тартпаймыз
Елбасымыз «?аза?стан- 2030» ба?дарламасын
М??гі есте са?таймыз. –?ранымен к??ілді тап?ыштар клубыны? кезекті сайыс саба?ы а?талды. ?ош сау болы?ыздар
