Ма?саты: О?ушыларды? ???ы?ты? білімдерін тере?дету, За? алдында?ы жауапкершілікті арттыру, ?йымшылды? пен т?ртіптілікті? тиімді жолдарын таба білуге баулу, саяси сауаттылы??а баулу,о?ушыларды ?з ???ы?тарын ?ор?ай білуге ?йрету.
Дамытушылы?:О?ушыларды? ойлау, ты?дау, ?з ойларын еркін жеткізе алу м?дениетін дамыту, шы?армашылы? ?абілеттерін шындау.
К?рнекілігі: Интерактивті та?та
Саба?ты? т?рі: топты?
Саба?ты? ?дісі: баяндау, ой б?лісу,с?ра?-жауап
П?н аралы? байланыс: тарих, ?аза? ?дебиеті
Саба?ты? барысы:
1.?йымдастыру б?лімі
2.Кіріспе
Мемлекетімізді? ата За?ыны? 1 – бабында ?аза?стан Республикасы ?зін демократиялы?, ???ы?ты? ж?не ?леуметтік мемлекет ретінде орны?тырылды. «Оны? басты ?азынасы – адам ж?не адамны? ?мірі, ???ы?тары мен бостанды?тары» деген ?астерлі с?зді кіргізген. Б?гінгі ???ы?ты? мемлекет ??рамыз деген заманда ?рбір адам ?з ???ы?тарын жете біліп, жалпы за? білімі саласынан ма?л?мат ал?аны д?рыс. За?ды аттамай, тура жолмен ж?ріп, еліне адал ?ызмет еткен азамат ?ана м?ратына жетеді. Сонды?тан за?ды білу – заман талабы.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«?з ???ы?ы?ды білсе?, д?рыс ?мір с?ресі?.»
ГКС-12 орта мектебі
Тәрбие сағаты
Тақырыбы: Өз құқығыңды білсең, дұрыс өмір сүресің.
Өткізген: Сисенбина Ғ
2015-2016 оқу жылы
Тақырыбы:Өз құқығыңды білсең, дұрыс өмір сүресің.
Мақсаты: Оқушылардың құқықтық білімдерін тереңдету, Заң алдындағы жауапкершілікті арттыру, ұйымшылдық пен тәртіптіліктің тиімді жолдарын таба білуге баулу, саяси сауаттылыққа баулу,оқушыларды өз құқықтарын қорғай білуге үйрету.
Дамытушылық:Оқушылардың ойлау, тыңдау, өз ойларын еркін жеткізе алу мәдениетін дамыту, шығармашылық қабілеттерін шындау.
Көрнекілігі: Интерактивті тақта
Сабақтың түрі: топтық
Сабақтың әдісі: баяндау, ой бөлісу,сұрақ-жауап
Пән аралық байланыс: тарих, қазақ әдебиеті
Сабақтың барысы:
1.Ұйымдастыру бөлімі
2.Кіріспе
Мемлекетіміздің ата Заңының 1 – бабында Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырылды. «Оның басты қазынасы – адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары» деген қастерлі сөзді кіргізген. Бүгінгі құқықтық мемлекет құрамыз деген заманда әрбір адам өз құқықтарын жете біліп, жалпы заң білімі саласынан мағлұмат алғаны дұрыс. Заңды аттамай, тура жолмен жүріп, еліне адал қызмет еткен азамат қана мұратына жетеді. Сондықтан заңды білу – заман талабы.
3.Құқық туралы түсінік
Құқық дегеніміз – мемлекет тарапынан заңдастырылған және қорғалатын, жалпыға бірдей міндетті нормалар жүйесі(ереже).Құқықтың ерекшелегі – оның нормалары бұзылған жағдайда кінәлінің заңды жауапқа тартылатындығында.
Біздің елімізде адам құқықтары Ата Заңымыз – Қазақстан Республикасының Конституциясында көрініс тапқан. Ол 9 бөлім, 98 баптан тұрады. Оның екінші бөлімі 30 бабы құқыққа арналған.
.“Заңсыз арал”
- Біз ешқандай заңы жоқ аралда өмір сүрсек, не болар еді?
Заңсыз елде әркім өз білгенін істейді, тәртіп сақталмайды. Сондықтан адамдар қалыпты жағдайда өмір сүре алмайды. Ал тәртіп пен заң біздің қалыпты тірлігіміз үшін қажет. “Тәртіпсіз ел болмайды, тәртіпке бас иген құл болмайды” деген Б.Момышұлы
4.Даланың алғашқы заңдары (слайд)
Қасым ханның қасқа жолы - қазақ халқының хандық дәуіріндегі әдет-ғұрыптық заң ережелерінің жиынтығы. Қасым хандық құрған кезде (1511 - 23) ел басқару ісінде қолданылған.
Бұл заңға енген ережелер:
мүлік заңы (жер дауы, мал-мүлік дауы);
қылмыс заңы (кісі өлтіру, талау, шапқыншылық жасау, ұрлық қылу); әскери заң (аламан міндеті, қосын жасақтау, қара қазан, ердің құны, тұлпар ат);
әскери заң (қосын құру, аламан міндеті, қара қазан, тұлпар ат, ердің құны т.б.).
елшілік жоралары (майталман шешендік, халықаралық қарым-қатынастағы сыпайылық, әдептілік, ибалылық);
жұртшылық заңы ( ас, той, мереке, думан үстіндегі ережелер, ат жарыс, бәйге ережелері, жасауыл, бекеуіл, тұтқауыл міндеттері).
Бұл жарғы халық арасында ілтипатпен «Қасым ханның қасқа жолы» деп аталып кетті. «Қасқа жолдың» қағидалары өзгерусіз XVII ғасырға жеткен.
Есім хандық құрған тұста (1598 - 1645) «Есім ханның ескі жолы» деген жаңа атқа ие болды. Тәуке ханның тұсында (1680 - 1708) бұл заң әлі де шариғат қағидасымен боялмай, ежелгі билер жасаған қалпын жақсы сақтады
"Есім ханның ескі жолы" - дәстүрлі қазақ қоғамындағы заңдардың жиынтығы. Оның негізін Қасым хан салған болатын (1511 - 1523). Заң жинағында Қыпшақ, Шағатай, және басқа ұлыстарда қолданылатын әртүрлі жарғылар енгізілді. Есім хан өзіне дейін көп өзгеріске ұшырай қоймаған Қасымның заңдарын іс жүзінде қолдануды өзі билік жүргізгенде қатаң талап етті. Қасымның заңы Есімнің арқасында сол дәуірдің әскери-саяси және әлеуметтік қажеттіліктеріне, халықтың тұрмысы мен дәстүріне сәйкес жетілдірілді, соның нәтижесінде бұл заң халық арасында кеңінен тарады.
Бұл заң ережелері
жермен, малмен байланысты материалдық тарап-арыз, қылмыстық іс туралы (ұрлық, кісі өлтіру және т.б.), әйелдердің жағдайы, әскери міндеттілік, дәстүрлі шаралар, кедейлерге көмектесу және т.б. туралы мәселелерді қарады. Халық бұқарасы Қасым хан заңының ережелерін ұстауды қалады. Бұл заң жиынтығы Есім ханның құрметіне "Есім ханның ескі жолы" деп аталды.
Жеті жарғы – Тәуке хан (1678 – 1718) тұсында қабылданған қазақ халқының дәстүрлі әдеп-ғұрып заңдарының жинағы. 17-ғасырда қазақ хандығының ыдырау қаупінің тууына байланысты Тәуке хан елдің ауызбірлігін арттыратын шаралар қарастырып, хандық билікті нығайтуға күш салды. Қазақ қоғамының дамуы мықты билік пен бірлікті қамтамасыз ете алатын жаңа заңдар жүйесін қажет етті. Осы ретте Тәуке хан бұрыннан қалыптасқан дәстүрлі әдеп-ғұрып заңдары мен өзінен бұрынғы хандардың тұсында қабылданған “Қасым ханның қасқа жолы” мен “Есім ханның ескі жолын” одан әрі жетілдіру арқылы жаңа заң жүйесін жасауға тырысты. Үш жүздің игі жақсылары мен билерін жинап, оның ішінде атақты Төле би, Қазыбек би, Әйтеке билер бар, Күлтөбенің басында “Тәуке ханның Жеті жарғысы” деген атауға ие болған заңдар жиынтығын қабылдады. Жеті жарғыға сүйенген қазақ билері ел ішіндегі дау-жанжалдар мен саяси маңызы бар мәселелерді тиімді шеше алды. Жаңа заң жүйесі қазақ халқының өмірлік мәселелерін барлық жағынан қамтыды.
«Жеті жарғы» жеті заңнан құралды:
1. Жер дауы заңы
2. Отбасы-неке заңы
3. Әскери заң
4. Сот заңы
5. Қылмыстық істер заңы
6. Құн заңы
7. Жесір дауы заңы
5.Сандар сөйлейді (слайд)
Совет үкіметі тұсында Қазақстанда екі Конституция қабылданды. Біріншісі 1937 жылы 20 наурызда қабылданды. Бұл құжат бойынша Кеңес Одағының құрамында Қазақ ССР құрылды. Екінші заңнамалық құжат 1978 жылы бекітілді.
28-қаңтар 1993жылы Қазақстанның Конституциясы қабылданды
Қазіргі Конституциямыз 1995 жылы 30 тамызда қабылданды. Сол уақыттан бері Ата заңымызға үш рет толықтырулар енгізілді. ҚР қазіргі Конституциясына толықтыруларды енгізу үшін тиісті заңдар 1998 жылғы 7 қазанда, 2007 жылғы 21 мамырда, 2011 жылғы 2 ақпанда қабылданды.
6.«Ел болашағы – жастардың қолында».(слайд)
Ата-бабаларымыз «Еліңнің болашағы көркем болсын десең, балаңды азамат қыл» деп бекер айтпаған. Қандай дамыған ел болса да, егер олардың жастарының дамуы мен тәрбиесі дұрыс арнада, дұрыс бағытта жүргізілмесе, сол мемлекеттің болашағы жоқ деп айтуға болады. Сондықтан елдің мемлекеттік бірінші ұстанатын саяси қағидасы: «Ел болашағы – жастардың қолында».
Қазақстан Республикасының ұлттық саясатының негізгі бағыттарының бірі – балалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау.
“Бала құқығы туралы Конвенция” 1989 жылы 20- қарашада қабылданды .
Конвенция - Бала құқығының әлемдік Конституциясы.
Қазақстан Республикасындағы баланың құқықтары туралы заңы 2002 жылы 8-тамызда қабылданды.
Баланың құқықтары:
Тегiне, нәсiлiне және қай ұлтқа жататындығына, әлеуметтiк және мүлiктiк жағдайына, жынысына, тiліне, бiлiмiне, дiнге көзқарасына, тұрғылықты жерiне, денсаулық жағдайына, балаға және ата-анасына немесе басқа заңды өкілдерiне қатысты өзге де мән-жайларға қарамастан, барлық бала тең құқыққа ие.
7.Баланың мiндеттерi (слайд)
Әрбiр бала Қазақстан Республикасының Конституциясын және заңдарын сақтауға, басқа адамдардың құқықтарын, бостандығын, ар-ожданы мен қадiр-қасиетiн, Республиканың мемлекеттiк нышандарын құрметтеуге, еңбекке жарамсыз ата-анасына қамқорлық жасауға, тарихи және мәдени мұралардың сақталуына қам-қарекет жасауға, тарих және мәдениет ескерткiштерiн сақтауға, табиғатты сақтауға және табиғи байлықтарға ұқыпты қарауға мiндеттi.
Ұсақ құқық бұзушылыққа төзбеу
Қазақстан президенті Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан-2050» стратегиясы» жолдауында мемлекет тәртіпсіздікке мүлдем төзбеушілік принципін ұстануға тиіс деді: — «Біз ең ұсақ құқық бұзушылықпен, бұзақылықпен, мәдениетсіздікпен ымыраға келмеуіміз керек, өйткені, осының өзі қоғам тыныштығын бұзады, өмірдің сапасына селкеу түсіреді. Тәртіпсіздік пен бетімен кетушілікті сезіну одан да елеулі қылмыстарға жол ашады. Ұсақ құқық бұзушылыққа төзбеу ахуалы – қоғамдық тәртіпті нығайтуға, қылмыспен күреске бастайтын маңызды қадам. Дамыған қоғам барлық жерде тәртіп пен реттілік орнатудан, жайлы подъезден, жинақы ауладан, таза көшеден және жарқын жүзді адамдардан басталады. »
Кез келген заң бұзушылыққа, тіпті ұсақ құқық бұзушылыққа төзбеу ахуалы, қоғамдық тәртіпті нығайтуға баратын маңызды қадам болып келеді.
8.Ұсақ бұзақылық, яғни қоғамдық орындарда былапыт сөйлеу, жеке тұлғаларды қорлап, тиісу, тұрғын жайларды қорлау, ортақ пайдалану орындарын, саябақтарды, скверлерді ластау, оның ішінде белгіленбеген орындарда коммуналдық қалдықтарды шығару және қоғамдық тәртіп пен жеке тұлғалардың тыныштығын бұзатын, төңірегіндегілерді сыйламаушылықты білдіретін басқа да іс-әрекеттер, қазіргі таңда азаматтар көше бойында темекі шегіп, тұқылын жәшікке тастамай, көше бойына қоқыс ретінде тастаулары орын алуда.
Суреттер көрсетіліп,сол бойынша оқушылардың ойлары тыңдалады.(слайд)
9.Бала жауапкершiлігінің ерекшелiктерi.(слайд)
48-бап. 1. Құқыққа қарсы әрекет жасаған бала Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауапты болады.
Кәмелетке толмағандар деп қылмыс жасаған кезге қарай жасы он төртке толған, бірақ он сегізге толмаған адамдар танылады.
Қылмыс жасаған кәмелетке толмағандарға жаза тағайындалуы мүмкін не оларға тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шаралары қолданылуы мүмкін.(ҚР ҚК 78-бап).
Кәмелетке толмағандарға тағайындалатын жаза түрлері:
а) айыппұл;
б) белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыру;
в) қоғамдық жұмыстарға тарту;
г) түзеу жұмыстары;
г-1) бас бостандығын шектеу;
д) бас бостандығынан айыру болып табылады.
Қылмыстық істегі арызды қараған кезде соттар Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 926-бабына сәйкес 14-тен 18 жасқа дейінгі кәмелетке толмағандар келтірілген (оның ішінде моральдық) зиян үшін жалпы негізде жауапкершілікке тартылатынын басшылыққа алулары тиіс. Егер 14-тен 18 жасқа дейінгі кәмелетке толмағандардың зиянды өтеу үшін жеткілікті табысы немесе өзге мүлкі болмаған жағдайда, зиянды толық немесе оның жетіспеген бөлігін, егер зиянның өздерінің кінәсінен туындамағанын дәлелдей алмаса, оның ата-анасы (асырап алушылары) немесе қамқоршылары толық өтеулері тиіс.
Жасөспірімдер арасындағы қылмыс қашанда ұлттық тұтастығымызға, ел болашағына қауіп төндірері сөзсіз. Жаңадан өркендеп келе жатқан ұрпақтың қылмыстың бұралаң жолдарын таңдауы - дәуір қасіреті. Сотталған жас өспірімдердің көбеюі – қоғам өмірінің келеңсіз жақтарын, халықтың әлеуметтік ахуалының төмен екенін байқатады. Қоғамда не құрылым дені сау, еңбекке жарамды азаматтар көбейген сайын, мемлекетіміздің әлеуметтік-экономикалық жағдайы да жедел дами бастайды. Бүгінде түрмеде отырған азаматтардың 70 пайызы жас адамдар.
10.Есіңде болсын!
1. Заңның құрығы бәрінен де ұзын.
2. Өш алғаннан гөрі кешірген жөн.
3. Ұрлық түбі - қорлық.
4. Жазасын тартпайтын жамандық жоқ.
5.Қолыңмен істегенді мойныңмен көтер.
6. Заңды сыйлаған еркін жүреді.
Қорытынды:
Өмір шындығы туралы
Бір ата өзінің немересіне өмір шындығының сырын ашты:
«Әр адамның ішінде екі қасқырдың шайқасындай «соғыс» болып жатады. Бір қасқыр залым болса, екіншісі мейірімді болады. Бірі қызғаныш, көре алмаушылық, менмендік, қатігездік, өтірік айтуға бейімдікті, екіншісі мейірім, махаббат, сүйіспеншілік, үміт, адалдық сынды игі қасиеттерді бойына сіңірген».
Немересі одан:
«Соңында қай қасқыр жеңеді?» деп сұрағанда,атасы: «Сен қайсысын күтіп-бақсаң, сол жеңеді» деп жауап беріпті.
Бұл өмір шындығы. Әр адамның бойында бір-біріне қарама қайшы келетін қасиеттер бар. Оларды дамыту не жою тек өзіңіздің қолыңызда.
Тәртіп - тәрбие бастауы, тәртіпсіздік- өміріңнің қас жауы.
Өз құқығыңды біл,
Дұрыс өмір сүр!
“Мен жігіт 15-30 арасында,
Бұл шақта көп бересі, аларымда.
Жан жағым толған мақсат, толған таңдау,
Алайын анасын ба, мынасын ба?», -
деп арқалы ақын Сұлтанмахмұт Торайғыров жырлағандай болашақта шалыс қадам баспай, өз өмірлеріне жауап беретін ата-анасының емес бүкіл алаштың азаматтары болады деген сенімдемін.
Бекітемін: Сыныбы:
Күні:
Сынып жетекшісі:
Тақырыбы:Өз құқығыңды білсең, дұрыс өмір сүресің.
Мақсаты: Оқушылардың құқықтық білімдерін тереңдету, Заң алдындағы жауапкершілікті арттыру, ұйымшылдық пен тәртіптіліктің тиімді жолдарын таба білуге баулу, саяси сауаттылыққа баулу,оқушыларды өз құқықтарын қорғай білуге үйрету.
Дамытушылық:Оқушылардың ойлау, тыңдау, өз ойларын еркін жеткізе алу мәдениетін дамыту, шығармашылық қабілеттерін шындау.
Көрнекілігі: Интерактивті тақта
Сабақтың түрі: топтық
Сабақтың әдісі: баяндау, ой бөлісу,сұрақ-жауап
Пән аралық байланыс: тарих, қазақ әдебиеті
Сабақтың барысы:
1.Ұйымдастыру бөлімі
2.Кіріспе
Мемлекетіміздің ата Заңының 1 – бабында Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырылды. «Оның басты қазынасы – адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары» деген қастерлі сөзді кіргізген. Бүгінгі құқықтық мемлекет құрамыз деген заманда әрбір адам өз құқықтарын жете біліп, жалпы заң білімі саласынан мағлұмат алғаны дұрыс. Заңды аттамай, тура жолмен жүріп, еліне адал қызмет еткен азамат қана мұратына жетеді. Сондықтан заңды білу – заман талабы.
3.Құқық туралы түсінік
Құқық дегеніміз – мемлекет тарапынан заңдастырылған және қорғалатын, жалпыға бірдей міндетті нормалар жүйесі(ереже).Құқықтың ерекшелегі – оның нормалары бұзылған жағдайда кінәлінің заңды жауапқа тартылатындығында.
Біздің елімізде адам құқықтары Ата Заңымыз – Қазақстан Республикасының Конституциясында көрініс тапқан. Ол 9 бөлім, 98 баптан тұрады. Оның екінші бөлімі 30 бабы құқыққа арналған.
.“Заңсыз арал”
- Біз ешқандай заңы жоқ аралда өмір сүрсек, не болар еді?
Заңсыз елде әркім өз білгенін істейді, тәртіп сақталмайды. Сондықтан адамдар қалыпты жағдайда өмір сүре алмайды. Ал тәртіп пен заң біздің қалыпты тірлігіміз үшін қажет. “Тәртіпсіз ел болмайды, тәртіпке бас иген құл болмайды” деген Б.Момышұлы
4.Даланың алғашқы заңдары (слайд)
Қасым ханның қасқа жолы - қазақ халқының хандық дәуіріндегі әдет-ғұрыптық заң ережелерінің жиынтығы. Қасым хандық құрған кезде (1511 - 23) ел басқару ісінде қолданылған.
Бұл заңға енген ережелер:
мүлік заңы (жер дауы, мал-мүлік дауы);
қылмыс заңы (кісі өлтіру, талау, шапқыншылық жасау, ұрлық қылу); әскери заң (аламан міндеті, қосын жасақтау, қара қазан, ердің құны, тұлпар ат);
әскери заң (қосын құру, аламан міндеті, қара қазан, тұлпар ат, ердің құны т.б.).
елшілік жоралары (майталман шешендік, халықаралық қарым-қатынастағы сыпайылық, әдептілік, ибалылық);
жұртшылық заңы ( ас, той, мереке, думан үстіндегі ережелер, ат жарыс, бәйге ережелері, жасауыл, бекеуіл, тұтқауыл міндеттері).
Бұл жарғы халық арасында ілтипатпен «Қасым ханның қасқа жолы» деп аталып кетті. «Қасқа жолдың» қағидалары өзгерусіз XVII ғасырға жеткен.
Есім хандық құрған тұста (1598 - 1645) «Есім ханның ескі жолы» деген жаңа атқа ие болды. Тәуке ханның тұсында (1680 - 1708) бұл заң әлі де шариғат қағидасымен боялмай, ежелгі билер жасаған қалпын жақсы сақтады
"Есім ханның ескі жолы" - дәстүрлі қазақ қоғамындағы заңдардың жиынтығы. Оның негізін Қасым хан салған болатын (1511 - 1523). Заң жинағында Қыпшақ, Шағатай, және басқа ұлыстарда қолданылатын әртүрлі жарғылар енгізілді. Есім хан өзіне дейін көп өзгеріске ұшырай қоймаған Қасымның заңдарын іс жүзінде қолдануды өзі билік жүргізгенде қатаң талап етті. Қасымның заңы Есімнің арқасында сол дәуірдің әскери-саяси және әлеуметтік қажеттіліктеріне, халықтың тұрмысы мен дәстүріне сәйкес жетілдірілді, соның нәтижесінде бұл заң халық арасында кеңінен тарады.
Бұл заң ережелері
жермен, малмен байланысты материалдық тарап-арыз, қылмыстық іс туралы (ұрлық, кісі өлтіру және т.б.), әйелдердің жағдайы, әскери міндеттілік, дәстүрлі шаралар, кедейлерге көмектесу және т.б. туралы мәселелерді қарады. Халық бұқарасы Қасым хан заңының ережелерін ұстауды қалады. Бұл заң жиынтығы Есім ханның құрметіне "Есім ханның ескі жолы" деп аталды.
Жеті жарғы – Тәуке хан (1678 – 1718) тұсында қабылданған қазақ халқының дәстүрлі әдеп-ғұрып заңдарының жинағы. 17-ғасырда қазақ хандығының ыдырау қаупінің тууына байланысты Тәуке хан елдің ауызбірлігін арттыратын шаралар қарастырып, хандық билікті нығайтуға күш салды. Қазақ қоғамының дамуы мықты билік пен бірлікті қамтамасыз ете алатын жаңа заңдар жүйесін қажет етті. Осы ретте Тәуке хан бұрыннан қалыптасқан дәстүрлі әдеп-ғұрып заңдары мен өзінен бұрынғы хандардың тұсында қабылданған “Қасым ханның қасқа жолы” мен “Есім ханның ескі жолын” одан әрі жетілдіру арқылы жаңа заң жүйесін жасауға тырысты. Үш жүздің игі жақсылары мен билерін жинап, оның ішінде атақты Төле би, Қазыбек би, Әйтеке билер бар, Күлтөбенің басында “Тәуке ханның Жеті жарғысы” деген атауға ие болған заңдар жиынтығын қабылдады. Жеті жарғыға сүйенген қазақ билері ел ішіндегі дау-жанжалдар мен саяси маңызы бар мәселелерді тиімді шеше алды. Жаңа заң жүйесі қазақ халқының өмірлік мәселелерін барлық жағынан қамтыды.
«Жеті жарғы» жеті заңнан құралды:
1. Жер дауы заңы
2. Отбасы-неке заңы
3. Әскери заң
4. Сот заңы
5. Қылмыстық істер заңы
6. Құн заңы
7. Жесір дауы заңы
5.Сандар сөйлейді (слайд)
Совет үкіметі тұсында Қазақстанда екі Конституция қабылданды. Біріншісі 1937 жылы 20 наурызда қабылданды. Бұл құжат бойынша Кеңес Одағының құрамында Қазақ ССР құрылды. Екінші заңнамалық құжат 1978 жылы бекітілді.
28-қаңтар 1993жылы Қазақстанның Конституциясы қабылданды
Қазіргі Конституциямыз 1995 жылы 30 тамызда қабылданды. Сол уақыттан бері Ата заңымызға үш рет толықтырулар енгізілді. ҚР қазіргі Конституциясына толықтыруларды енгізу үшін тиісті заңдар 1998 жылғы 7 қазанда, 2007 жылғы 21 мамырда, 2011 жылғы 2 ақпанда қабылданды.
6.«Ел болашағы – жастардың қолында».(слайд)
Ата-бабаларымыз «Еліңнің болашағы көркем болсын десең, балаңды азамат қыл» деп бекер айтпаған. Қандай дамыған ел болса да, егер олардың жастарының дамуы мен тәрбиесі дұрыс арнада, дұрыс бағытта жүргізілмесе, сол мемлекеттің болашағы жоқ деп айтуға болады. Сондықтан елдің мемлекеттік бірінші ұстанатын саяси қағидасы: «Ел болашағы – жастардың қолында».
Қазақстан Республикасының ұлттық саясатының негізгі бағыттарының бірі – балалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау.
“Бала құқығы туралы Конвенция” 1989 жылы 20- қарашада қабылданды .
Конвенция - Бала құқығының әлемдік Конституциясы.
Қазақстан Республикасындағы баланың құқықтары туралы заңы 2002 жылы 8-тамызда қабылданды.
Баланың құқықтары:
Тегiне, нәсiлiне және қай ұлтқа жататындығына, әлеуметтiк және мүлiктiк жағдайына, жынысына, тiліне, бiлiмiне, дiнге көзқарасына, тұрғылықты жерiне, денсаулық жағдайына, балаға және ата-анасына немесе басқа заңды өкілдерiне қатысты өзге де мән-жайларға қарамастан, барлық бала тең құқыққа ие.
7.Баланың мiндеттерi (слайд)
Әрбiр бала Қазақстан Республикасының Конституциясын және заңдарын сақтауға, басқа адамдардың құқықтарын, бостандығын, ар-ожданы мен қадiр-қасиетiн, Республиканың мемлекеттiк нышандарын құрметтеуге, еңбекке жарамсыз ата-анасына қамқорлық жасауға, тарихи және мәдени мұралардың сақталуына қам-қарекет жасауға, тарих және мәдениет ескерткiштерiн сақтауға, табиғатты сақтауға және табиғи байлықтарға ұқыпты қарауға мiндеттi.
Ұсақ құқық бұзушылыққа төзбеу
Қазақстан президенті Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан-2050» стратегиясы» жолдауында мемлекет тәртіпсіздікке мүлдем төзбеушілік принципін ұстануға тиіс деді: — «Біз ең ұсақ құқық бұзушылықпен, бұзақылықпен, мәдениетсіздікпен ымыраға келмеуіміз керек, өйткені, осының өзі қоғам тыныштығын бұзады, өмірдің сапасына селкеу түсіреді. Тәртіпсіздік пен бетімен кетушілікті сезіну одан да елеулі қылмыстарға жол ашады. Ұсақ құқық бұзушылыққа төзбеу ахуалы – қоғамдық тәртіпті нығайтуға, қылмыспен күреске бастайтын маңызды қадам. Дамыған қоғам барлық жерде тәртіп пен реттілік орнатудан, жайлы подъезден, жинақы ауладан, таза көшеден және жарқын жүзді адамдардан басталады. »
Кез келген заң бұзушылыққа, тіпті ұсақ құқық бұзушылыққа төзбеу ахуалы, қоғамдық тәртіпті нығайтуға баратын маңызды қадам болып келеді.
8.Ұсақ бұзақылық, яғни қоғамдық орындарда былапыт сөйлеу, жеке тұлғаларды қорлап, тиісу, тұрғын жайларды қорлау, ортақ пайдалану орындарын, саябақтарды, скверлерді ластау, оның ішінде белгіленбеген орындарда коммуналдық қалдықтарды шығару және қоғамдық тәртіп пен жеке тұлғалардың тыныштығын бұзатын, төңірегіндегілерді сыйламаушылықты білдіретін басқа да іс-әрекеттер, қазіргі таңда азаматтар көше бойында темекі шегіп, тұқылын жәшікке тастамай, көше бойына қоқыс ретінде тастаулары орын алуда.
Суреттер көрсетіліп,сол бойынша оқушылардың ойлары тыңдалады.(слайд)
9.Бала жауапкершiлігінің ерекшелiктерi.(слайд)
48-бап. 1. Құқыққа қарсы әрекет жасаған бала Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауапты болады.
Кәмелетке толмағандар деп қылмыс жасаған кезге қарай жасы он төртке толған, бірақ он сегізге толмаған адамдар танылады.
Қылмыс жасаған кәмелетке толмағандарға жаза тағайындалуы мүмкін не оларға тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шаралары қолданылуы мүмкін.(ҚР ҚК 78-бап).
Кәмелетке толмағандарға тағайындалатын жаза түрлері:
а) айыппұл;
б) белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыру;
в) қоғамдық жұмыстарға тарту;
г) түзеу жұмыстары;
г-1) бас бостандығын шектеу;
д) бас бостандығынан айыру болып табылады.
Қылмыстық істегі арызды қараған кезде соттар Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 926-бабына сәйкес 14-тен 18 жасқа дейінгі кәмелетке толмағандар келтірілген (оның ішінде моральдық) зиян үшін жалпы негізде жауапкершілікке тартылатынын басшылыққа алулары тиіс. Егер 14-тен 18 жасқа дейінгі кәмелетке толмағандардың зиянды өтеу үшін жеткілікті табысы немесе өзге мүлкі болмаған жағдайда, зиянды толық немесе оның жетіспеген бөлігін, егер зиянның өздерінің кінәсінен туындамағанын дәлелдей алмаса, оның ата-анасы (асырап алушылары) немесе қамқоршылары толық өтеулері тиіс.
Жасөспірімдер арасындағы қылмыс қашанда ұлттық тұтастығымызға, ел болашағына қауіп төндірері сөзсіз. Жаңадан өркендеп келе жатқан ұрпақтың қылмыстың бұралаң жолдарын таңдауы - дәуір қасіреті. Сотталған жас өспірімдердің көбеюі – қоғам өмірінің келеңсіз жақтарын, халықтың әлеуметтік ахуалының төмен екенін байқатады. Қоғамда не құрылым дені сау, еңбекке жарамды азаматтар көбейген сайын, мемлекетіміздің әлеуметтік-экономикалық жағдайы да жедел дами бастайды. Бүгінде түрмеде отырған азаматтардың 70 пайызы жас адамдар.
10.Есіңде болсын!
1. Заңның құрығы бәрінен де ұзын.
2. Өш алғаннан гөрі кешірген жөн.
3. Ұрлық түбі - қорлық.
4. Жазасын тартпайтын жамандық жоқ.
5.Қолыңмен істегенді мойныңмен көтер.
6. Заңды сыйлаған еркін жүреді.
Қорытынды:
Өмір шындығы туралы
Бір ата өзінің немересіне өмір шындығының сырын ашты:
«Әр адамның ішінде екі қасқырдың шайқасындай «соғыс» болып жатады. Бір қасқыр залым болса, екіншісі мейірімді болады. Бірі қызғаныш, көре алмаушылық, менмендік, қатігездік, өтірік айтуға бейімдікті, екіншісі мейірім, махаббат, сүйіспеншілік, үміт, адалдық сынды игі қасиеттерді бойына сіңірген».
Немересі одан:
«Соңында қай қасқыр жеңеді?» деп сұрағанда,атасы: «Сен қайсысын күтіп-бақсаң, сол жеңеді» деп жауап беріпті.
Бұл өмір шындығы. Әр адамның бойында бір-біріне қарама қайшы келетін қасиеттер бар. Оларды дамыту не жою тек өзіңіздің қолыңызда.
Тәртіп - тәрбие бастауы, тәртіпсіздік- өміріңнің қас жауы.
Өз құқығыңды біл,
Дұрыс өмір сүр!
“Мен жігіт 15-30 арасында,
Бұл шақта көп бересі, аларымда.
Жан жағым толған мақсат, толған таңдау,
Алайын анасын ба, мынасын ба?», -
деп арқалы ақын Сұлтанмахмұт Торайғыров жырлағандай болашақта шалыс қадам баспай, өз өмірлеріне жауап беретін ата-анасының емес бүкіл алаштың азаматтары болады деген сенімдемін.
1.- Біз ешқандай заңы жоқ аралда өмір сүрсек, не болар еді?
2Даланың алғашқы заңдары
1.Қасым ханның қасқа жолы - қазақ халқының хандық дәуіріндегі әдет-ғұрыптық заң ережелерінің жиынтығы. Қасым хандық құрған кезде (1511 - 23) ел басқару ісінде қолданылған.
Бұл заңға енген ережелер:
мүлік заңы (жер дауы, мал-мүлік дауы);
қылмыс заңы (кісі өлтіру, талау, шапқыншылық жасау, ұрлық қылу); әскери заң (аламан міндеті, қосын жасақтау, қара қазан, ердің құны, тұлпар ат);
әскери заң (қосын құру, аламан міндеті, қара қазан, тұлпар ат, ердің құны т.б.).
елшілік жоралары (майталман шешендік, халықаралық қарым-қатынастағы сыпайылық, әдептілік, ибалылық);
жұртшылық заңы (шүлен тарту, ас, той, мереке, думан үстіндегі ережелер, ат жарыс, бәйге ережелері, жасауыл, бекеуіл, тұтқауыл міндеттері).
Бұл жарғы халық арасында ілтипатпен «Қасым ханның қасқа жолы» деп аталып кетті. «Қасқа жолдың» қағидалары өзгерусіз XVII ғасырға жетіп, Есім хандық құрған тұста (1598 - 1645) «Есім ханның ескі жолы» деген жаңа атқа ие болды. Тәуке ханның тұсында (1680 - 1708) бұл заң әлі де шариғат қағидасымен боялмай, ежелгі билер жасаған қалпын жақсы сақтады .
3.Ұсақ бұзақылық деген не?
1.- Біз ешқандай заңы жоқ аралда өмір сүрсек, не болар еді?
2Даланың алғашқы заңдары
1.Қасым ханның қасқа жолы - қазақ халқының хандық дәуіріндегі әдет-ғұрыптық заң ережелерінің жиынтығы. Қасым хандық құрған кезде (1511 - 23) ел басқару ісінде қолданылған.
Бұл заңға енген ережелер:
мүлік заңы (жер дауы, мал-мүлік дауы);
қылмыс заңы (кісі өлтіру, талау, шапқыншылық жасау, ұрлық қылу); әскери заң (аламан міндеті, қосын жасақтау, қара қазан, ердің құны, тұлпар ат);
әскери заң (қосын құру, аламан міндеті, қара қазан, тұлпар ат, ердің құны т.б.).
елшілік жоралары (майталман шешендік, халықаралық қарым-қатынастағы сыпайылық, әдептілік, ибалылық);
жұртшылық заңы (шүлен тарту, ас, той, мереке, думан үстіндегі ережелер, ат жарыс, бәйге ережелері, жасауыл, бекеуіл, тұтқауыл міндеттері).
Бұл жарғы халық арасында ілтипатпен «Қасым ханның қасқа жолы» деп аталып кетті. «Қасқа жолдың» қағидалары өзгерусіз XVII ғасырға жетіп, Есім хандық құрған тұста (1598 - 1645) «Есім ханның ескі жолы» деген жаңа атқа ие болды. Тәуке ханның тұсында (1680 - 1708) бұл заң әлі де шариғат қағидасымен боялмай, ежелгі билер жасаған қалпын жақсы сақтады
3.Ұсақ бұзақылық деген не?
1.- Біз ешқандай заңы жоқ аралда өмір сүрсек, не болар еді?
2Даланың алғашқы заңдары
1.Қасым ханның қасқа жолы - қазақ халқының хандық дәуіріндегі әдет-ғұрыптық заң ережелерінің жиынтығы. Қасым хандық құрған кезде (1511 - 23) ел басқару ісінде қолданылған.
Бұл заңға енген ережелер:
мүлік заңы (жер дауы, мал-мүлік дауы);
қылмыс заңы (кісі өлтіру, талау, шапқыншылық жасау, ұрлық қылу); әскери заң (аламан міндеті, қосын жасақтау, қара қазан, ердің құны, тұлпар ат);
әскери заң (қосын құру, аламан міндеті, қара қазан, тұлпар ат, ердің құны т.б.).
елшілік жоралары (майталман шешендік, халықаралық қарым-қатынастағы сыпайылық, әдептілік, ибалылық);
жұртшылық заңы (шүлен тарту, ас, той, мереке, думан үстіндегі ережелер, ат жарыс, бәйге ережелері, жасауыл, бекеуіл, тұтқауыл міндеттері).
Бұл жарғы халық арасында ілтипатпен «Қасым ханның қасқа жолы» деп аталып кетті. «Қасқа жолдың» қағидалары өзгерусіз XVII ғасырға жетіп, Есім хандық құрған тұста (1598 - 1645) «Есім ханның ескі жолы» деген жаңа атқа ие болды. Тәуке ханның тұсында (1680 - 1708) бұл заң әлі де шариғат қағидасымен боялмай, ежелгі билер жасаған қалпын жақсы сақтады
3.Ұсақ бұзақылық деген не?
1.- Біз ешқандай заңы жоқ аралда өмір сүрсек, не болар еді?
2."Есім ханның ескі жолы" - дәстүрлі қазақ қоғамындағы заңдардың жиынтығы. Оның негізін Қасым хан салған болатын (1511 - 1523). Заң жинағында Қыпшақ, Шағатай, және басқа ұлыстарда қолданылатын әртүрлі жарғылар енгізілді. Есім хан өзіне дейін көп өзгеріске ұшырай қоймаған Қасымның заңдарын іс жүзінде қолдануды өзі билік жүргізгенде қатаң талап етті. Қасымның заңы Есімнің арқасында сол дәуірдің әскери-саяси және әлеуметтік қажеттіліктеріне, халықтың тұрмысы мен дәстүріне сәйкес жетілдірілді, соның нәтижесінде бұл заң халық арасында кеңінен тарады.
Бұл заң ережелері
жермен, малмен байланысты материалдық тарап-арыз, қылмыстық іс туралы (ұрлық, кісі өлтіру және т.б.), әйелдердің жағдайы, әскери міндеттілік, дәстүрлі шаралар, кедейлерге көмектесу және т.б. туралы мәселелерді қарады. Халық бұқарасы Қасым хан заңының ережелерін ұстауды қалады. Бұл заң жиынтығы Есім ханның құрметіне "Есім ханның ескі жолы" деп аталды.
3.Ұсақ бұзақылық деген не?
1.- Біз ешқандай заңы жоқ аралда өмір сүрсек, не болар еді?
2."Есім ханның ескі жолы" - дәстүрлі қазақ қоғамындағы заңдардың жиынтығы. Оның негізін Қасым хан салған болатын (1511 - 1523). Заң жинағында Қыпшақ, Шағатай, және басқа ұлыстарда қолданылатын әртүрлі жарғылар енгізілді. Есім хан өзіне дейін көп өзгеріске ұшырай қоймаған Қасымның заңдарын іс жүзінде қолдануды өзі билік жүргізгенде қатаң талап етті. Қасымның заңы Есімнің арқасында сол дәуірдің әскери-саяси және әлеуметтік қажеттіліктеріне, халықтың тұрмысы мен дәстүріне сәйкес жетілдірілді, соның нәтижесінде бұл заң халық арасында кеңінен тарады.
Бұл заң ережелері
жермен, малмен байланысты материалдық тарап-арыз, қылмыстық іс туралы (ұрлық, кісі өлтіру және т.б.), әйелдердің жағдайы, әскери міндеттілік, дәстүрлі шаралар, кедейлерге көмектесу және т.б. туралы мәселелерді қарады. Халық бұқарасы Қасым хан заңының ережелерін ұстауды қалады. Бұл заң жиынтығы Есім ханның құрметіне "Есім ханның ескі жолы" деп аталды.
3.Ұсақ бұзақылық деген не?
1.- Біз ешқандай заңы жоқ аралда өмір сүрсек, не болар еді?
2."Есім ханның ескі жолы" - дәстүрлі қазақ қоғамындағы заңдардың жиынтығы. Оның негізін Қасым хан салған болатын (1511 - 1523). Заң жинағында Қыпшақ, Шағатай, және басқа ұлыстарда қолданылатын әртүрлі жарғылар енгізілді. Есім хан өзіне дейін көп өзгеріске ұшырай қоймаған Қасымның заңдарын іс жүзінде қолдануды өзі билік жүргізгенде қатаң талап етті. Қасымның заңы Есімнің арқасында сол дәуірдің әскери-саяси және әлеуметтік қажеттіліктеріне, халықтың тұрмысы мен дәстүріне сәйкес жетілдірілді, соның нәтижесінде бұл заң халық арасында кеңінен тарады.
Бұл заң ережелері
жермен, малмен байланысты материалдық тарап-арыз, қылмыстық іс туралы (ұрлық, кісі өлтіру және т.б.), әйелдердің жағдайы, әскери міндеттілік, дәстүрлі шаралар, кедейлерге көмектесу және т.б. туралы мәселелерді қарады. Халық бұқарасы Қасым хан заңының ережелерін ұстауды қалады. Бұл заң жиынтығы Есім ханның құрметіне "Есім ханның ескі жолы" деп аталды.
3.Ұсақ бұзақылық деген не?
1.- Біз ешқандай заңы жоқ аралда өмір сүрсек, не болар еді?
3..Жеті жарғы – Тәуке хан (1678 – 1718) тұсында қабылданған қазақ халқының дәстүрлі әдеп-ғұрып заңдарының жинағы. 17-ғасырда қазақ хандығының ыдырау қаупінің тууына байланысты Тәуке хан елдің ауызбірлігін арттыратын шаралар қарастырып, хандық билікті нығайтуға күш салды. Қазақ қоғамының дамуы мықты билік пен бірлікті қамтамасыз ете алатын жаңа заңдар жүйесін қажет етті. Осы ретте Тәуке хан бұрыннан қалыптасқан дәстүрлі әдеп-ғұрып заңдары мен өзінен бұрынғы хандардың тұсында қабылданған “Қасым ханның қасқа жолы” мен “Есім ханның ескі жолын” одан әрі жетілдіру арқылы жаңа заң жүйесін жасауға тырысты. Үш жүздің игі жақсылары мен билерін жинап, оның ішінде атақты Төле би, Қазыбек би, Әйтеке билер бар, Күлтөбенің басында “Тәуке ханның Жеті жарғысы” деген атауға ие болған заңдар жиынтығын қабылдады. Жеті жарғыға сүйенген қазақ билері ел ішіндегі дау-жанжалдар мен саяси маңызы бар мәселелерді тиімді шеше алды. Жаңа заң жүйесі қазақ халқының өмірлік мәселелерін барлық жағынан қамтыды.
«Жеті жарғы» жеті заңнан құралды:
1. Жер дауы заңы
2. Отбасы-неке заңы
3. Әскери заң
4. Сот заңы
5. Қылмыстық істер заңы
6. Құн заңы
7. Жесір дауы заңы
3.Ұсақ бұзақылық деген не?
1.- Біз ешқандай заңы жоқ аралда өмір сүрсек, не болар еді?
3..Жеті жарғы – Тәуке хан (1678 – 1718) тұсында қабылданған қазақ халқының дәстүрлі әдеп-ғұрып заңдарының жинағы. 17-ғасырда қазақ хандығының ыдырау қаупінің тууына байланысты Тәуке хан елдің ауызбірлігін арттыратын шаралар қарастырып, хандық билікті нығайтуға күш салды. Қазақ қоғамының дамуы мықты билік пен бірлікті қамтамасыз ете алатын жаңа заңдар жүйесін қажет етті. Осы ретте Тәуке хан бұрыннан қалыптасқан дәстүрлі әдеп-ғұрып заңдары мен өзінен бұрынғы хандардың тұсында қабылданған “Қасым ханның қасқа жолы” мен “Есім ханның ескі жолын” одан әрі жетілдіру арқылы жаңа заң жүйесін жасауға тырысты. Үш жүздің игі жақсылары мен билерін жинап, оның ішінде атақты Төле би, Қазыбек би, Әйтеке билер бар, Күлтөбенің басында “Тәуке ханның Жеті жарғысы” деген атауға ие болған заңдар жиынтығын қабылдады. Жеті жарғыға сүйенген қазақ билері ел ішіндегі дау-жанжалдар мен саяси маңызы бар мәселелерді тиімді шеше алды. Жаңа заң жүйесі қазақ халқының өмірлік мәселелерін барлық жағынан қамтыды.
«Жеті жарғы» жеті заңнан құралды:
1. Жер дауы заңы
2. Отбасы-неке заңы
3. Әскери заң
4. Сот заңы
5. Қылмыстық істер заңы
6. Құн заңы
7. Жесір дауы заңы
3.Ұсақ бұзақылық деген не?
1.- Біз ешқандай заңы жоқ аралда өмір сүрсек, не болар еді?
3..Жеті жарғы – Тәуке хан (1678 – 1718) тұсында қабылданған қазақ халқының дәстүрлі әдеп-ғұрып заңдарының жинағы. 17-ғасырда қазақ хандығының ыдырау қаупінің тууына байланысты Тәуке хан елдің ауызбірлігін арттыратын шаралар қарастырып, хандық билікті нығайтуға күш салды. Қазақ қоғамының дамуы мықты билік пен бірлікті қамтамасыз ете алатын жаңа заңдар жүйесін қажет етті. Осы ретте Тәуке хан бұрыннан қалыптасқан дәстүрлі әдеп-ғұрып заңдары мен өзінен бұрынғы хандардың тұсында қабылданған “Қасым ханның қасқа жолы” мен “Есім ханның ескі жолын” одан әрі жетілдіру арқылы жаңа заң жүйесін жасауға тырысты. Үш жүздің игі жақсылары мен билерін жинап, оның ішінде атақты Төле би, Қазыбек би, Әйтеке билер бар, Күлтөбенің басында “Тәуке ханның Жеті жарғысы” деген атауға ие болған заңдар жиынтығын қабылдады. Жеті жарғыға сүйенген қазақ билері ел ішіндегі дау-жанжалдар мен саяси маңызы бар мәселелерді тиімді шеше алды. Жаңа заң жүйесі қазақ халқының өмірлік мәселелерін барлық жағынан қамтыды.
«Жеті жарғы» жеті заңнан құралды:
1. Жер дауы заңы
2. Отбасы-неке заңы
3. Әскери заң
4. Сот заңы
5. Қылмыстық істер заңы
6. Құн заңы
7. Жесір дауы заңы
3.Ұсақ бұзақылық деген не?
Бала өмірге келе салысымен тіркеуге алынады және өзіне есім мен азаматтық алуға құқылы;
Әрбір бала өз отбасында, ата – анасымен бірге өмір сүруге құқылы;
Отбасында әкесі мен анасы өз алдына дербес өмір сүрумен, баланы ата – анасымен ажыратуға ешкім құқықты емес;
Бала мектепте кінәлі болғанда да оны ешкімнің ұрып жазалауға, кемсітіп қорлауға құқығы жоқ;
Бала тынығуға және мәдени демалуға құқылы;
Әрбір баланың ой – пікір, ар - ождан және дін еркіндігіне құқығы бар;
Бала өзі қалаған спорт түрімен шұғылдануға құқылы;
Бала денсаулығын сақтауға, емделуге құқылы;
Бала өз ойын еркін айтуға құқылы.
Мемлекеттік органның функцияларын, нысандарын және уәкілеттіктерін анықтайтын нормативтік актілер, заңдар тізімі.
Қазақстан Республикасының Конституциясы, 1995 жылдың 30 тамызында қабылданған.
Қазақстан Республикасының 2002 жылғы 10 шілдедегі “Ветеринария туралы” Заңы.
Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 23 қаңтардағы “Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару туралы” Заңы.
Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 1 наурыздағы “Мемлекеттік мүлік туралы”
Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 23 шілдедегі № 453 “Мемлекеттік қызмет туралы” Заңы.
Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 2 шілдедегі № 267 “Сыбайлас жемқорлықпен күрес туралы” Заңы.
Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 8 шілдедегі № 66 “Агроөнеркәсіптік кешенді және ауылдық аумақтарды дамытуды мемлекеттік реттеу туралы” Заңы.
Қазақстан Республикасының 1994 жылғы 27 желтоқсандағы Азаматтық кодексі.
Қазақстан Республикасының 2008 жылғы 4 желтоқсандағы № 95- IV Бюджеттік кодексі.
Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 3 мамырдағы № 1567 мемлекеттік қызметкерлердің ар-намыс кодексі.
Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 19 желтоқсандағы Еңбек кодексі.
Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 31 желтоқсандағы № 2331 “Ауыл шаруашылығы жануарларын бірдейлендіру ережесін бекіту туралы”Қаулысы.
Қазақстан Республикасының басқа да нормативтік-құқықтық актілері.
