А??улар ?йы?та?анда М. Ма?атаев
1 - ж?ргізуші:
?зен де жо? сыма?ан арнасына,
Жыл?а да жо? даламен жал?асу?а.
Таста т?н?ан жа?бырды? тамшысындай,
?алай біткен мына к?л тау басына?!
М?лдірейді, ?арайды ?ар?а, шы??а,
Жал?ызды?тан жаманды? бар ма, сір?.
?анша ?асыр ?тті екен, ?анша заман?
?анша ?рпа? кетті екен, ?аншама адам?
?анша шырша ?сті екен, ??лады екен;
"Жетім к?лге" ?араудан шаршама?ан?
"Жетім к?лден" су ішкен ?анша марал,
?анша киік ?алды екен сай-салада?
?анатынан ?зіліп ?н-самала,
?аншама а??у кетті екен -а?са?ан ?н?
2- ж?ргізуші:
. Оралмады а??улар осы ма??а,
Жылдар ?тті бай??стар шошын?ан ба?
"Жетім к?л" жетімсіреп ?ала берді.
Арман-ай, а??уымен ?осылар ма?!
(шымылды? ашылады, тынышты?, музыка, т?секте жат?ан бала, еденде жат?ан ?ке, екі тізесін ??ша?тап т?н к?зеткен ана)
1-ж?ргізуші:
Бала жатыр т?секте албыра?ан,
?ке жатыр еденде ?алжыра?ан.
Т?н к?зетіп ана отыр, ?ос жанары.
Ана: (?кеге ?арап)
"Мана к?ндіз т?уіп шал не деп кетті?!
?лде ?тірік, ?лде шын демеп кетті.
Т?уіп: (сахна сыртынан, ананы? к?зіне елестеп)
· А??умен баланы аласта?дар.
(сауса?ымен баланы к?рсетіп).
2-ж?ргізуші: Деді да?ы ж?йімен ж?неп кетті.
Ана: (?кеге) Б аяу.
Т?рса?шы, таяу ?алды та? ату?а,
Неткен жансы? санасыз жаратыл?ан?!
Мана?ы т?уіп шалды? айт?ан с?зі,
?мытылып кеті ме санаты?нан? (?зіліс)
"Жетім к?лге" барып ?айт тау жамылып,
Та? ат?анша ?алайда та??а ілік.
Біреулерді? к?зіне т?сіп ?алып,
Д?рліктерме ж?рты?ды салма б?лік!
?ке:
Апыр-ай, ?алай барам, ?алай барам?!
Атармын а??у ??сты ?алай ?ана?!
Бармаймын, бара алмаймын, ?алай барам?!
Ана:(орнын ан атып т?рып, ашуланып, ай?айлап, ?кені ж?л?ып)
Жал?ыз ?лдан арты? па жал?ан б?рі!
Балам ?лсе, ба?ытты? керегі не?!
Перзент с?рап несіне армандады??!
Мылты?ты ?кел!
Атты ертте!
Жал?ан б?рі! (шымылды? жабылады.)
1-ж?ргізуші: (Ж?й, баяу) сахна сыртынан к?н к?теріледі.
. Оятып д?ниені дел-сал ?ылып,
Тамызды? та?ы да атты тамсандырып.
Сай-саладан бошала?ан бозала та?,
Тауда?ы тіршілікке ?н салдырып,
Еміндіріп, еріксіз ?арсы алдырып,
Б?лб?л?а д?ниеге жар салдырып,
Тамызды? та?ы да атты тамсандырып.
2-ж?ргізуші:
А??улар ?йы?тап жатыр тербетіле.
бас ба?ып жа?ада отыр жал?ыз ана,
Та?данып т?ккапар ??с келбетіне.
Шымылды? ашылады, а??улар т?мсы?ын мамы?ына ты?ып отырады, шыршаны? т?бінде мылты? таян?ан ана.
1-ж?ргізуші: (Ж?й, баяу, ?зік-?зік)
Ты?ып ап т?мсы?тарын мамы?ына,
Айдын-т?сек, аспанды жамылуда.
Арша, шырша, жартастар жа?ада?ы,
С??ынып, б?рі к?лге табынуда
Алас?рып, ?ан ойнап тамырында,
Ана ж?рек тыпыршып, ?абынуда,
Не ?ыларын біле алмай, жабы?уда.
2-ж?ргізуші:(ыз?арлы дауыспен)
Мерген отыр жа?ада,
Ей, а?ша б?лт,
Жаулы?ы?мен оларды жасыр барып.
бас ба?ады шыршаны? ?ал?асынан,
?аруынан ?олында ?ан сасы?ан.
(А??улар ?анаттарын ?а?ып орындарынан ?оз?алып, би билейді).
1-ж?ргізуші:
. Ай, а??улар,
А??улар тарануда,
Сусып т?сіп, су монша? ар?асынан.
?арайды ана шыршаны? ?ал?асынан.
Ана: (Зарлап, айнала?а та?дана ?арап)
Сір?, сорлы жо? шы?ар менен ?ткен,
??лынымны? ?асынан неге кеткем?!
Оша? ?асы, от басы, к?меппін ?ой.
Д?ние-ау, сен осындай керемет пе е??!
2-ж?ргізуші:
Ана отыр,
Озбыр ойлар ?амалауда,
?амалауда, ?лдекім табалауда.
. А??улар а? айдынды ?алдырды да,
Тартты кеп, ана отыр?ан жа?алау?а.
А??улар а?ырын жылжып ана отыр?ан жа?алау?а жылжиды.
1-ж?ргізуші:
К?зі т?н?ан бейба?ы?, топ а??у?а,
Білмей ?алды мылты?ты? атыл?анын.
Мылты? атылады. ??старды? шуы. Бір а??у ??лайды.
2-ж?ргізуші:
М?лдіреген "Жетім к?л" к?кке ?арап,
М?лтілдеген к?з жасын тыя алмай т?р,
Айдын к?лін а??улар ?ия алмай ж?р.
1-ж?ргізуші:
Сан айналып, с???ылдап ?шты-да?ы,
Сапар жол?а мезгілсіз т?сті -да?ы,ъ
Бетін т?зеп, батыс?а ба?ыт алып,
?ар?ыс ат?ан мекеннен к?сті б?рі.
Бір а??у ?шып кетеді.
2-ж?ргізуші:
К?л бетінде к?лбе?деп, жарлы а??у,
?ша алмайды, ?шпа? боп к?ш ?ылады.
. ?асиетке о? атып, жой?ан па?ыр,
?алай алып кетерін біле алмастан,
С?ле-сапа ойлауда ??р.
Жыл?ышы келеді.
1-ж?ргізуші:
"Жетім к?лді?" басында жыл?ы жат?ан,
Д??ге шы?ып, ?арт т?р?ан жыл?ы ба??ан:
?арт: Шошынып.
. Апыр-ай, кім болды, та? с?ріде,
К?ргенсіз, к?л басында мылты? ат?ан?!
??старды? з?ре-??тын шыр?ырат?ын,
не?ыл?ан ?аныпезер ??л?ы ?ат?ан?!
Мылты?ты атарлы?тай к?лге келіп,
Апыр-ай, жо? еді ?ой елде желік.
2-ж?ргізуші:
Мылты? даусы, ??старды? шула?аны -
Шыдамын алды ?артты?, бермеді ерік.
Алыс т?рып, ?ыр басынан:
?арт:
Ей!
Кімсі??
Тірісі? бе?
Жаны? бар ма?
А??уды неге атасы?, ары? бар ма?!
Таста?ын ?аруы?ды, келгін бері,
Келгін бері, кеуде?де жаны? барда!
1-ж?ргізуші:
"Бай??с ?йел ?н-т?нсіз жылап т?рды,
?артты? ?ні ме?-зе? ?ып ??ла??а ?рды.
?олында?ы мылты?ын ??лаштап кеп.
Б?гелмей, "жетім к?лге" ла?тырды.
2-ж?ргізуші:
?арт?а ?арай а?ырын ая?дады,
?арусыз?а ?арт келді, аянбады.
. К?зінен жас, к??ілінен зар т?гіліп,
Бол?ан ж?йтті келіні баяндады.
?арт:
?й, балам!.
Болмады ?ой, болмады ?ой.
?асиет кетті к?лден, сорлады ?ой.
Т?уіпті? айт?аныны? б?рі ?тірік,
Ат?а мін, ауыл?а ?айт, олжаны ?ой!
А??у?а кезенерде, ырым жасап,
Тым ??рыса сауса?ы?ды ?анатты? ба?
Ана:
?лек боп, арпалысып сор-?ай?ымен,
Жо?, ата, жасамадым ондайды мен.
Жасымнан естігенім бар-тын еді,
?йтеуір а??у ат?ан о?байды деп.
Шымылды? жабылады.
1-ж?ргізуші:
Б?рі ?мыт: ба?ыты? да, байлы?ын да,
К?лкі, шатты?, к?йзелтекен ?ай?ы, м?? да.
"Жетім к?л" жетімсіреп ?алып ?ойды,
Бір ?лі, бірі тірі а??у айдынында.
Бар ?мірден к??ілі шайлы?уда,
Бай??с ана еркінен айырылуда.
Шымылды? ашылады.
2-ж?ргізуші:
Абыр -сабыр ?й ма?ы д?рбеле?-ді,
Ал?аш ана абыржып, білмеген-ді.
Тапжылмастан орнында ?атып ?алды.
Мелшиіп, білмей тіл мен ?н дегенді.
Білмейді, ?айда келді, кімге келді.
Ана шы?ады.
1-ж?ргізуші:
Жылдам басып ая?ын, ?йіне енді.
Есіне алып ерін де, баласын да
?ліп жат?ан ?лына ?арасын да,
?алсын ана "жетім к?л" жа?асында,ъ
?лі менен тіріні? арасында.
Елес. ?лген а??у, бетін а?пен жап?ан бала, Ана сілейіп т?рады.
2-ж?ргізуші:
А? т?сек - аппа? айдын, а??у бала,
Жаралы а??у секілді жатты? ба, ана?
Ана:
. Мына жат?ан "жетім к?л", мына а??уды,
?з ?олыммен ?лтірдім, аттым жа?а.
Бар даусымен ай?айлап, арт?а шегініп.
Жо?!
Мен емес.
Мен атпадым.
Кеше г?р, кеше г?р, жарат?аным?!
Тізерлеп отырады.
1-ж?ргізуші:
К?леді, бірде жылап, зарланады,
К?кке ?арап, бекерге ?арманады.
Бірде ?нсіз, мелшиіп ты? ты?дайды,
??ла?ында а??уды? арман ?ні.
Ана: (Ала?анны? к?кке жайып)
"?азір, ботам.
Мінекей, та? атады.
?азір, ботам, а??умен ?шы?таймын.
Жазыласы? ??лыным.
Бар даусымен ай?айлап. Балапаным!
?зік-?зік.
?асиет!
О, ?асірет!
Осындай ма е?!
Сорымны? ?алы?ды?ы шашымдай ма е?!.
А?ырын, басын т?мен салып.
?асиет!
?асиет!
?асірет!
Шымылды? жабылады.
2-ж?ргізуші:
Орнында екен "Жетім к?л", жо?алмапты,
Ортаймапты немесе тола алмапты.
Жа?алауын жауыпты жасыл жалбыз,
?асиетті а??улар оралмапты.
1-ж?ргізуші:
А??улар.
А?ыз к?п ?ой олар жайлы,
К?зі?мен к?ргені?дей бола алмайды.
Тек ?ана тынышты?ты ?йы?тайды олар,
Шошыса, екінші рет оралмайды.
Просмотр содержимого документа
«М.Ма?атаевты? "А??улар ?йы?та?анда" поэмасы »
Аққулар ұйықтағанда М. Мақатаев
1 - жүргізуші:
Өзен де жоқ сымаған арнасына,
Жылға да жоқ даламен жалғасуға.
Таста тұнған жаңбырдың тамшысындай,
Қалай біткен мына көл тау басына?!
Мөлдірейді, қарайды қарға, шыңға,
Жалғыздықтан жамандық бар ма, сірә.
Қанша ғасыр өтті екен, қанша заман?
Қанша ұрпақ кетті екен, қаншама адам?
Қанша шырша өсті екен, құлады екен;
"Жетім көлге" қараудан шаршамаған?
"Жетім көлден" су ішкен қанша марал,
Қанша киік қалды екен сай-салада?
Қанатынан үзіліп ән-самала,
Қаншама аққу кетті екен -аңсаған ән?
2- жүргізуші:
... Оралмады аққулар осы маңға,
Жылдар өтті байғұстар шошынған ба?
"Жетім көл" жетімсіреп қала берді.
Арман-ай, аққуымен қосылар ма?!
(шымылдық ашылады, тыныштық, музыка, төсекте жатқан бала, еденде жатқан әке, екі тізесін құшақтап түн күзеткен ана)
1-жүргізуші:
Бала жатыр төсекте албыраған,
Әке жатыр еденде қалжыраған.
Түн күзетіп ана отыр, қос жанары.
Ана: (әкеге қарап)
"Мана күндіз тәуіп шал не деп кетті?!
Әлде өтірік, әлде шын демеп кетті...
Тәуіп: (сахна сыртынан, ананың көзіне елестеп)
(саусағымен баланы көрсетіп).
2-жүргізуші: Деді дағы жәйімен жөнеп кетті..
Ана: (әкеге) Б аяу.
Тұрсаңшы, таяу қалды таң атуға,
Неткен жансың санасыз жаратылған?!
Манағы тәуіп шалдың айтқан сөзі,
Ұмытылып кеті ме санатыңнан? (үзіліс)
"Жетім көлге" барып қайт тау жамылып,
Таң атқанша қалайда таңға ілік.
Біреулердің көзіне түсіп қалып,
Дүрліктерме жұртыңды салма бүлік!
Әке:
Апыр-ай, қалай барам, қалай барам?!
Атармын аққу құсты қалай ғана?!
Бармаймын, бара алмаймын, қалай барам?!
Ана:(орнын ан атып тұрып, ашуланып, айқайлап, әкені жұлқып)
Жалғыз ұлдан артық па жалған бәрі!
Балам өлсе, бақыттың керегі не?!
Перзент сұрап несіне армандадың?!
Мылтықты әкел!
Атты ертте!
Жалған бәрі! (шымылдық жабылады.)
1-жүргізуші: (Жәй, баяу) сахна сыртынан күн көтеріледі.
... Оятып дүниені дел-сал қылып,
Тамыздың таңы да атты тамсандырып.
Сай-саладан бошалаған бозала таң,
Таудағы тіршілікке ән салдырып,
Еміндіріп, еріксіз қарсы алдырып,
Бұлбұлға дүниеге жар салдырып,
Тамыздың таңы да атты тамсандырып.
2-жүргізуші:
Аққулар ұйықтап жатыр тербетіле.
бас бағып жағада отыр жалғыз ана,
Таңданып тәккапар құс келбетіне.
Шымылдық ашылады, аққулар тұмсығын мамығына тығып отырады, шыршаның түбінде мылтық таянған ана.
1-жүргізуші: (Жәй, баяу, үзік-үзік)
Тығып ап тұмсықтарын мамығына,
Айдын-төсек, аспанды жамылуда.
Арша, шырша, жартастар жағадағы,
Сұғынып, бәрі көлге табынуда
Аласұрып, қан ойнап тамырында,
Ана жүрек тыпыршып, қабынуда,
Не қыларын біле алмай, жабығуда.
2-жүргізуші:(ызғарлы дауыспен)
Мерген отыр жағада,
Ей, ақша бұлт,
Жаулығыңмен оларды жасыр барып.
бас бағады шыршаның қалқасынан,
Қаруынан қолында қан сасыған.
(Аққулар қанаттарын қағып орындарынан қозғалып, би билейді).
1-жүргізуші:
... Ай, аққулар,
Аққулар тарануда,
Сусып түсіп, су моншақ арқасынан.
Қарайды ана шыршаның қалқасынан.
Ана: (Зарлап, айналаға таңдана қарап)
Сірә, сорлы жоқ шығар менен өткен,
Құлынымның қасынан неге кеткем?!
Ошақ қасы, от басы, көмеппін ғой.
Дүние-ау, сен осындай керемет пе ең?!
2-жүргізуші:
Ана отыр,
Озбыр ойлар қамалауда,
Қамалауда, әлдекім табалауда.
... Аққулар ақ айдынды қалдырды да,
Тартты кеп, ана отырған жағалауға.
Аққулар ақырын жылжып ана отырған жағалауға жылжиды.
1-жүргізуші:
Көзі тұнған бейбағың, топ аққуға,
Білмей қалды мылтықтың атылғанын.
Мылтық атылады. Құстардың шуы. Бір аққу құлайды.
2-жүргізуші:
Мөлдіреген "Жетім көл" көкке қарап,
Мөлтілдеген көз жасын тыя алмай тұр,
Айдын көлін аққулар қия алмай жүр.
1-жүргізуші:
Сан айналып, сұңқылдап ұшты-дағы,
Сапар жолға мезгілсіз түсті -дағы,ъ
Бетін түзеп, батысқа бағыт алып,
Қарғыс атқан мекеннен күсті бәрі.
Бір аққу ұшып кетеді.
2-жүргізуші:
Көл бетінде көлбеңдеп, жарлы аққу,
Ұша алмайды, ұшпақ боп күш қылады...
... Қасиетке оқ атып, жойған пақыр,
Қалай алып кетерін біле алмастан,
Сүле-сапа ойлауда құр.
Жылқышы келеді.
1-жүргізуші:
"Жетім көлдің" басында жылқы жатқан,
Дөңге шығып, қарт тұрған жылқы баққан:
Қарт: Шошынып.
... Апыр-ай, кім болды, таң сәріде,
Көргенсіз, көл басында мылтық атқан?!
Құстардың зәре-құтын шырқыратқын,
неғылған қаныпезер құлқы қатқан?!
Мылтықты атарлықтай көлге келіп,
Апыр-ай, жоқ еді ғой елде желік...
2-жүргізуші:
Мылтық даусы, құстардың шулағаны -
Шыдамын алды қарттың, бермеді ерік.
Алыс тұрып, қыр басынан:
Қарт:
Ей!
Кімсің?
Тірісің бе?
Жаның бар ма?
Аққуды неге атасың, арың бар ма?!
Тастағын қаруыңды, келгін бері,
Келгін бері, кеудеңде жаның барда!
1-жүргізуші:
"Байғұс әйел үн-түнсіз жылап тұрды,
қарттың үні мең-зең ғып құлаққа ұрды.
Қолындағы мылтығын құлаштап кеп.
Бөгелмей, "жетім көлге" лақтырды.
2-жүргізуші:
Қартқа қарай ақырын аяңдады,
Қарусызға қарт келді, аянбады.
... Көзінен жас, көңілінен зар төгіліп,
Болған жәйтті келіні баяндады.
Қарт:
Әй, балам!..
Болмады ғой, болмады ғой...
Қасиет кетті көлден, сорлады ғой.
Тәуіптің айтқанының бәрі өтірік,
Атқа мін, ауылға қайт, олжаны қой!
Аққуға кезенерде, ырым жасап,
Тым құрыса саусағыңды қанаттың ба?
Ана:
Әлек боп, арпалысып сор-қайғымен,
Жоқ, ата, жасамадым ондайды мен...
Жасымнан естігенім бар-тын еді,
Әйтеуір аққу атқан оңбайды деп...
Шымылдық жабылады.
1-жүргізуші:
Бәрі ұмыт: бақытың да, байлығын да,
Күлкі, шаттық, күйзелтекен қайғы, мұң да.
"Жетім көл" жетімсіреп қалып қойды,
Бір өлі, бірі тірі аққу айдынында...
Бар өмірден көңілі шайлығуда,
Байғұс ана еркінен айырылуда.
Шымылдық ашылады.
2-жүргізуші:
Абыр -сабыр үй маңы дүрбелең-ді,
Алғаш ана абыржып, білмеген-ді.
Тапжылмастан орнында қатып қалды.
Мелшиіп, білмей тіл мен үн дегенді.
Білмейді, қайда келді, кімге келді.
Ана шығады.
1-жүргізуші:
Жылдам басып аяғын, үйіне енді.
Есіне алып ерін де, баласын да
Өліп жатқан ұлына қарасын да,
Қалсын ана "жетім көл" жағасында,ъ
Өлі менен тірінің арасында.
Елес. Өлген аққу, бетін ақпен жапқан бала, Ана сілейіп тұрады.
2-жүргізуші:
Ақ төсек - аппақ айдын, аққу бала,
Жаралы аққу секілді жаттың ба, ана?
Ана:
... Мына жатқан "жетім көл", мына аққуды,
Өз қолыммен өлтірдім, аттым жаңа.
Бар даусымен айғайлап, артқа шегініп.
Жоқ!
Мен емес...
Мен атпадым...
Кеше гөр, кеше гөр, жаратқаным?!
Тізерлеп отырады.
1-жүргізуші:
Күледі, бірде жылап, зарланады,
Көкке қарап, бекерге қарманады.
Бірде үнсіз, мелшиіп тың тыңдайды,
Құлағында аққудың арман әні.
Ана: (Алақанның көкке жайып)
"Қазір, ботам...
Мінекей, таң атады...
Қазір, ботам, аққумен ұшықтаймын...
Жазыласың құлыным...
Бар даусымен айғайлап. Балапаным!
Үзік-үзік.
Қасиет!
О, Қасірет!
Осындай ма ең!
Сорымның қалыңдығы шашымдай ма ең!..
Ақырын, басын төмен салып.
Қасиет!
Қасиет!
Қасірет!
Шымылдық жабылады.
2-жүргізуші:
Орнында екен "Жетім көл", жоғалмапты,
Ортаймапты немесе тола алмапты.
Жағалауын жауыпты жасыл жалбыз,
Қасиетті аққулар оралмапты.
1-жүргізуші:
Аққулар...
Аңыз көп қой олар жайлы,
Көзіңмен көргеніңдей бола алмайды.
Тек қана тыныштықты ұйықтайды олар,
Шошыса, екінші рет оралмайды.
