Саба?ты? та?ырыбы: О?шау с?здер.
Саба?ты? ма?саты:
а) Білімділік. О?ушыларды с?йлем ішінен о?шау с?з т?рлерін тауып, ажырата білуге ?йрету;
?) Дамытушылы?. Теориялы? білімді практика ж?зінде баяндау?а да?дыландыру.
б) Т?рбиелік. Жатты?у ж?мыстары барысында адамгершілікке, ??ыптылы??а, е?бек?орлы??а, ?лкен - кішіні сыйлау?а т?рбиелеу.
Саба?ты? т?рі: д?ст?рлі саба?.
Саба?ты? ?дісі: т?сіндіру, с?ра? - жауап, жатты?у.
Саба?ты? к?рнекілігі: кесте, ?лестірме ?а?аздар,постер.
Саба?ты? барысы:
I. ?йымдастыру кезе?і.
1.«С?лемдесу» ойыны:
?азір біз сендермен ойын ойнаймыз, ?имылды тез жасаулары? керек. «Бастаймыз» деген белгі берілгенде, мен ?алай амандасу керек екенін айтамын, сонда сендер бір-бірлері?мен тез-тез амандасасы?дар. ?р адаммен ?рт?рлі амандасасы?дар. Сонымен, к?збен… ?олмен… иы?пен… тіземен. ?кшемен… ар?амен. баспен.ала?анмен.
1) Ойын сендерге ?нады ма?
2) К?нделікті амандасудан бас?а ым-ишарамен адамдасуды? ерекшелігі неде деп ойлайсы?дар?
2. Саба?ты? со?ында бір-бірін ба?алау туралы айтып ?ту.
II. ?й тапсырмасын тексеру.
1. Біры??ай м?ше
2. Біры??ай м?шені? тыныс белгілері?
3. 83-жатты?у
ІІI. Жа?а саба?
Балалар, ерте? сына? болады.
?оры?па, балам, жо?ары шы?.
Мені?ше, сені? айт?аны? д?рыс.
?аза?ты? даласы, шіркін, ке? байта? ?ой!
?ап, оны кеше с?рау керек еді.
Пай – Пай, неткен жер.
С?йлемні? ??рамында ?зге с?здермен байланыс?а т?спейтін, сонды?тан с?йлем м?шесі ?ызметін ат?ара алмайтын с?здер мен с?з тіркестері болады. Б?ларды о?шау с?здер дейді.
Мысалы:
?ле?ім, шарла, ауылды.
Ты?да, дала, Жамбылды! (Ж. Ж)
Осында?ы ?ле?ім, дала деген с?здер – с?йлем м?шесі емес, а?ынны? ?з с?зіне елді? к??ілін аудару ?шін келтірілген с?здері. Б?лар с?йлемдегі бас?а м?шелерден о?шауланып т?рады.
О?шау с?здер ?ызметіне ?арай ?ш т?рге б?лінеді.
?аратпа с?здер. С?йлеуші ты?даушыны? назарын ?зіне аудару ?шін ?аратпа с?здерді ?олданады.
Мысалы: Мені? ойла?ан ойымны? ?стінен т?сті?, Ботаг?з.
Кейде ?аратпа с?з жансыз заттар да болып келеді, б?л, к?бінесе к?ркем ?дебиетте кездеседі. Мысалы, Жамбылды? ?ле?ге, дала?а ?аратып айт?аны.
?аратпа с?з с?йлемні? басында, ортасында, со?ында келе береді. ?аратпа с?з бас?а с?йлем м?шелерінен ?тір ар?ылы ажыратылады.
?ыстырма с?здер. ?зі ?атыс?ан с?здерге ?ыстырмалар с?йлеушіні? к?з?арасын - к?мандылы?ты, сенетіндікті, ?кінішті, ренішті, сондай - а? ойды? кімні? тарапынан екендігін - білдіру ?шін ?олданылады.
Мысалы: Б?се, солай болады деп айтып едім ?ой.
Ол, мені?ше, тапсырманы орындамай келмейді.
Бірінші с?йлемде б?се с?зі с?йлеушіні? ризалы?ын, екінші с?йлемде мені?ше болжамды ма?ынаны білдіреді.
?ыстырма ретінде ж?мсалатын с?здер: ?рине, с?з жо?, шынында, м?мкін, сір?, сонымен, с?йтіп, біріншіден, т. б.
?ыстырма с?здер кейде с?йлемні? басында, ортасында, ая?ында келе береді. Олар бас?а с?йлем м?шелерінен ?тірмен ажыратылады.
Ода?ай с?здер: ?аратпа, ?ыстырма с?здер сия?ты ода?ай да с?йлемде с?йлем м?шесі бола алмайды. Ода?айлар с?йлеушіні? сезімін, к??іл - к?йін - ?уанышын, ренішін, та?дануын, ризалы?ын - білдіру ?ажет бол?анда ?олданылады.
Мысалы: Па, шіркін! Дауысы дауыс - а? екен.
Ж?мысты істеген со? осылай істеу керек, б?рекелді!
Ода?айлар к?бінесе ауызекі с?йлесуде ?олданылады ж?не к?ркем ?дебиетте ж?мсалады. С?йлемні? басында келеді, кейде с?йлемні? со?ында келеді. Ода?айдан со? леп белгісі, кейде ?тір ?ойылады.
1. Б?лім. Та?тамен ж?мыс.
Та?та?а екі о?ушы шы?ады да м??алім дайындап алып келген о?шау с?здерді? т?рлерін ?атыстырып с?йлемдер ??райды.
1 - о?ушы: 2 - о?ушы:
Пай - Пай, ?рине Бала. Б?рекелді.
Ата. ?тте?. Шіркін. ?ара?ым.
?ыс?асы. ?ап Сір?. Ерн?р
2. Б?лім. О?ушыларды топ?а б?лу.(геометриялы? фигуралар)
1-топ 2-топ
85-жатты?у 86-жатты?у
М?тіндегі о?шау с?здерді тауып, М?тіндегі о?шау с?здерді тауып, тыныс т?рін ажырату. белгісін т?сіндіру.
1-топ С?йлемдердегі бір-бір с?здерге фаналогиялы? талдау жасау. С?йлемдерге ода?ай с?здер ?осып с?йлем ??рау.
1) Т?с ауа ?йге Рахат келді.
2) С?уле апай атайды? айт?анын жазып алды.
3) Жолдастар келер ?рпа? бізді ты?дап т?р.
2-топ С?йлемдерді с?йлем м?шесіне талдау. Бастауыштарын ?аратпа с?зге айналдыру.
1) Т?с ауа ?йге Рахат келді.
2) С?уле апай атайды? айт?анын жазып алды.
3) Жолдастар келер ?рпа? бізді ты?дап т?р.
3. Б?лім. Ж?пты? ж?мыс «Ж?лдыздар» ойыны ж?п?а б?лу
Бізге ж?лдыздар не ?шін керек?
?рине ж?лдыздар бізге т?нде жары? сыйлайды ж?не ?демілік ?шін керек. Мен сендерге ?азір ж?лдыздар таратамын, артында берілген тапсырманы ?ара?дар. Сол тапсырма бойынша ж?п?а б?лінеміз.
1-ж?п: С?йкестендіру
1. шіркін, б?рекелді, мо?-мо?, ?ттеген-ай! ?ыстырма
2. ?ара?ым, балам, айналайын, Ботаг?з. ода?ай
3. ?рине, мені?ше, ?уелі, с?йтіп, шынында. ?аратпа
2-ж?п: О?шау с?здерді? астын сыз, тыныс белгісін ?ой, т?ріне ажырат
-Уа,Жиренше анау ?а?ба? ?айдан келеді,?айда барады екен? Пай-пай К?рі?де ?кіргір ?ожекем-ай! ?атал еді? жары?ты?. Сізге б?лкім б?л таныс болмас. Ж? к?рген-білгені?ді тез айт! Біріншіден с?зде т?ру керек. П?лі! А?ын ?ой мынауы?!-деді ?оржынбай.
Туу, сізде ша?па? барын м?лде ?мытып кеткем ?ой!
?ттеген-ай, о?ы ??р?ыр да жо? болды-ау!-деді Отар назаланып.
3-ж?п: Берілген сызба ар?ылы к?рсетілген о?шау с?зді ?атыстырып с?йлем ??растыру.
1.-----, а?са?ал.
2.-----, ?ап!
3.-----, сір?,----.
4. ---, темір жол?а тіке тарт?ан ж?н бе деймін
5. ---, Шеген хатты сирек жазады.
6. Б?гін,---, ?ойма?а он жеті арба тары кетті.
?ай ж?п ?рі тап?ыр, ?рі ойлы, ?рі жылдам?
1-ж?п:
1.?алы? елім, ?аза?ым, ?айран ж?ртым,
?старасыз аузына т?сті м?рты?.
(?аратпа с?з)
2. Ана керек, о адамдар,ана керек адам?а,
Анасыздар а? сия?ты к?н кешіп ж?р ?аламда ( Т.Айбергенов «Ана»)
3. – Е, шыра?ым, жасым сексенге келгенде, біреуді? ?анын ж?ктеп не ?ылайын?
( Мадан ханны? шешесіні? с?зі, ода?ай, ?аратпа )
2-ж?п:
1.?згеге, к??ілім, тоярсы?
?ле?ді ?айтіп ?оярсы??
( ?аратпа )
2.Аразды?ы с?з болса,
«Б?рекелді! Батыр!» - деп,
Ма?тап – ма?тап ?оздырар.
(ода?ай, ?аратпа)
3. –Апыр-ай, ?алай барам, ?алай барам?
Атармын а??у ??сты ?алай ?ана?! ( М.Ма?атаев «А??улар ?йы?та?анда»)
3-ж?п:
1.?згелер басын изейді,
?рине, - деп ма??лдап.
( ?ыстырма с?з)
2. Кел, балар, о?ылы?,
О?ы?анды к??ілге,
Ы?ыласпен то?ылы?. ( Ы.Алтынсарин ?аратпа с?з)
3. – С?йлестім, та?сыр! ?зімді с?гіп салды, - деп жауап берді.
( Жиреншені? с?зі, ?аратпа )
О?шау с?здерді ?олданып диалог ??ру.
1-ж?п: «Ауылда»
2-ж?п: «Аяулы мектебім»
3-ж?п: «Аялдама»
IY. Саба?ты бекіту.
Ж?птар?а постер тарату. О?шау с?здерді? т?рлеріне кластер жасау.
1-ж?п: Ода?ай
2-ж?п: ?аратпа с?з
3-ж?п: ?ыстырма с?з
?. ?йге. О?шау с?здерді ?атыстырып «Егін даласында» ??гіме ??рау.
Ережені жаттау.
Ба?алау.
