?ызмет орны: Абай атында?ы жалпы орта білім беретін мектеп
?ызметі: Биология п?ніні? м??алімі
Саба?ты? та?ырыбы: ГИДРОСФЕРА
Кіріспе
I.Негізгі б?лім
1.Гидросфера?а жалпы т?сінік
2.Су ?орлары
3.Суды? физикалы? ?асиеттері
4.Гидросфераны? ??рамдас б?ліктері
5.Таби?атта?ы су айналымы
6.Суды? булануы
II.?орытынды
Гидросфера (гр. ?уdor — су, sp?аіrа — шар) — 1) жер ?аламшарыны? су ?абы?ы немесе ??рлы?та?ы (тере?дегі, топыра?та?ы, жер бетіндегі), м?хитта?ы ж?не атмосферада?ы я?ни жер шарында?ы барлы? суларды? жиынты?ы. Гидросфера – жердi? сулы ?абаты. О?ан те?iз ж?не м?хит сулары, ??рлы? сулары (?зендер, к?лдер, батпа?, то?андар, м?зды?тар) жер асты сулары, сонымен бiрге атмосферада?ы су буы жатады.
Гидросфера жер бетіні? шамамен 71%-ын алып жатыр. Гидросфераны? шамамен 94%-ын м?хиттар мен те?іздер ??раса, 4%-ы жер асты суларыны?, шамамен 2%-м?зды?тар мен ?арларды? (негізінен Арктика, Антарктида мен Гренландия), 0,4%-??рлы?тарда?ы жер ?сті суларыны? (?зен, к?л, батпа?) ?лесіне тиеді. Оны? жалпы к?лемі 1370,3 млн км3, б?л планета к?леміні? 1/800 б?лігін ?ана ??райды
Бізді? республикамызда су т?щыт?ыш станциясы А?тау ?аласында ?ана бар. Егер ерте кезде, бір адам басына ша??анда, т?улігіне 12-18 литр су пайдаланса, XX ?асырда м?дениеті дамы?ан елдерде оны? шамасы орта есеппен 200-400 литрге жетіп отыр.
Ауыл шаруашылы?ында ?олданылатын улы химикаттар топыра?тан шайылып, су?а т?седі. Мал шаруашылы?ында т?зілген ?лі органикалы? заттар (к??, шірінді, мочевина) топыра?тан су?а т?сіп, су ж?йелеріне ед?уір ?сер етеді. Органикалы? заттары к?п м?ндай суларда к?к-жасыл, ?о?ыр балдырлар ж?не жо?ары сатыда?ы ?сімдіктер тез к?бейіп, ?леді, н?тижесінде суда?ы органикалы? заттарды? массасы артады, сонды?тан суда оттекті? жетіспеушілігі туындайды. Соны? н?тижесінде су тіршілікке жарамсыз болып, онда анаэробты процестер басым бола бастайды. А?ызында суларды оларды ластаушы заттардан тазарту к?рделі процесс.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Гидросфера – жердi? сулы ?абаты. »
ГИДРОСФЕРА
ЖОСПАР
Кіріспе
I .Негізгі бөлім
1 .Гидросфераға жалпы түсінік
2 .Су қорлары
3.Судың физикалық қасиеттері
4 .Гидросфераның құрамдас бөліктері
5 .Табиғаттағы су айналымы
6.Судың булануы
II .Қорытынды
Гидросфера (гр. һуdor — су, spһаіrа — шар) — 1) жер ғаламшарының су қабығы немесе құрлықтағы (тереңдегі, топырақтағы, жер бетіндегі), мұхиттағы және атмосферадағы яғни жер шарындағы барлық сулардың жиынтығы. Гидросфера – жердiң сулы қабаты. Оған теңiз және мұхит сулары, құрлық сулары (өзендер, көлдер, батпақ, тоғандар, мұздықтар) жер асты сулары, сонымен бiрге атмосферадағы су буы жатады.
Гидросфера жер бетінің шамамен 71%-ын алып жатыр. Гидросфераның шамамен 94%-ын мұхиттар мен теңіздер құраса, 4%-ы жер асты суларының, шамамен 2%-мұздықтар мен қарлардың (негізінен Арктика, Антарктида мен Гренландия), 0,4%-құрлықтардағы жер үсті суларының (өзен, көл, батпақ) үлесіне тиеді. Оның жалпы көлемі 1370,3 млн км3, бұл планета көлемінің 1/800 бөлігін ғана құрайды
теңіз
өзен
мұхит
Су
қорлары
Атмосфе
радағы
ылғал
көл
мұздық
жер
асты
сулары
Біздің республикамызда су тұщытқыш станциясы Ақтау қаласында ғана бар. Егер ерте кезде, бір адам басына шаққанда, тәулігіне 12-18 литр су пайдаланса, XX ғасырда мәдениеті дамыған елдерде оның шамасы орта есеппен 200-400 литрге жетіп отыр.
Су қоры – халық байлығы, өкінішке орай жер бетіндегі тұщы судың қоры өте аз. өзендер мен көлдердегі тұщы сулардың қоры, гидросфера ресурсының бір пайызына да жетпейді екен.
Ауыл шаруашылығында қолданылатын улы химикаттар топырақтан шайылып, суға түседі. Мал шаруашылығында түзілген өлі органикалық заттар (көң, шірінді, мочевина) топырақтан суға түсіп, су жүйелеріне едәуір әсер етеді. Органикалық заттары көп мұндай суларда көк-жасыл, қоңыр балдырлар және жоғары сатыдағы өсімдіктер тез көбейіп, өледі, нәтижесінде судағы органикалық заттардың массасы артады, сондықтан суда оттектің жетіспеушілігі туындайды. Соның нәтижесінде су тіршілікке жарамсыз болып, онда анаэробты процестер басым бола бастайды. Ағызында суларды оларды ластаушы заттардан тазарту күрделі процесс.
Физикалық қасиеттері мен құрамына қарай олар үшке ажыратылады:
мұхиттық сулар (теңіздер мен мұхиттар)
құрлық сулары мен мұздықтар
жер асты сулары (шекаралық сулар)
Су қалыпты жағдайдың өзінде үш бірдей күйде бола алады. Судың бір күйден екінші күйге ауысуы белгілі бір мелшерде жылу жұмсалады (булану, қар мен мұздың еруі) немесе бөлініп шығады (конденсация, судың қатуы). Мысалы, 1 г суды буландыру үшін жұмсалатын жылу 1 г мұзды ерітуге қажет жылудан 7 еседей артық болады.
Судың тұздылығы артқан сайын, қату температурасы төмендей береді. Сол себепті тұздылығы жоғары болатын терең көлдердің небір қатты аяздарда да қата қоюы қиын. Ал мұхит жағдайында беткі түзды су қату барысында біртіндеп тығыздығы артып, теменге батады. Осының нәтижесінде мұхиттың неғұрлым төмен қабаттарына оттек жеткізіліп, ондағы тіршілікті қамтамасыз етеді.
Гидросфераның құрамдас бөліктері және олардағы су көлемі
Дүниежүзілік мұхит
1 370 000 000
Жерасты сулары
60 000 000
Топырақ ылғалы
82 000
Мүздықтар
Көлдер
24 000 000
230 000
Ө зендер
1 200
Атмосферадағы су
14 000
Барлығы
1 454 327 200
Жерасты сулары
60 000 000
Құрлык сулары көбінесе тұщы, ал мұхит пен теңіз сулары тұзды (35 г/л немесе 3,5%) болып келеді. Олардың тұрақтылыры еріген заттардың мөлшері мен шөгінді жыныстардын, аралығындағы динамикалық тепе-теңдіктің тұрақтылығын көрсетеді.Құрлық суларының көпшілігі атмосфералық сулар есебінен құралады. Олардың құрамында минералдық тұздар өте аз кездеседі.
Гидросфераның құрамдас бөліктерінің жанару кезеңдері
Гидросфераның кұрамдас беліктері
Жаңару кезеңі
Дүниежүзілік мұхит
Гидросфераның құрамдас бөліктері
2500 жыл
Жерасты сулары
Топырақтағы ылғал
Жаңару кезеңі
х
1400 жыл
Полярлық мұздыктар мен тұракты қар қабаты
1 жыл
Көлдер
х
17 жыл
Батпақтар
9700 жыл
Тау мұздықтары
5 жыл
Ө зен арналарындағы сулар
1600 жыл
Көпжылдық тоң аймактарындағы жерасты мұздары
16 тәулік
Атмосфералык су
10000 жыл
8 тәулік
Биологиялык су
Бірнеше сағат
Судың булануы – су қоймасынан ылғалдың атмосфераға өту әдiсi, табиғаттағы ең үлкен процесстердiң бiрi. Су Дүниежүзiлiк мұхит, көлдер, өзендер немесе су қоймасының бетiнен буланады. Суды өсiмдiктер көп мөлшерде буландырады. Булану кез келген температурада да жүредi. Жаңбырдан соң сулар жазда да, суық күзде де кебедi, бiрақ олар жазда тез кебедi; жел олардың булануын тездетедi. Шомылып судан шыққанда, ыстық күнде салқындықты сезесiз. Булану адам немесе жануарлар өмiрiнде маңызды роль атқарады, жануарларды немесе адамды қызып кетуден сақтайды.
ҚОРЫТЫНДЫ
Гидросфера – жердiң сулы қабаты. Оған теңiздер мен мұхиттар, құрлық суы, жерасты сулары, атмосфераның су буы жатады. Су гидросферада қатты, сұйық немесе газды күйде бола алады. Суда минералды тұздар ерiген, сондықтан солардың құрамына қарай тұщы немесе тұзды болады. Судың жер бетiнде алатын орны орасан. Оның көмегiмен өсiмдiктер өседi, жауын-шашын түседi, гидроэлектростанциялар, фабрика мен заводтар жұмыс жасайды, сусыз адамдар мен жануарлар тiршiлiк ете алмайды. Адамдардың суға табынуы тегiн емес, оны бағалады, зерттедi, аңыздар мен жырларда айтылды.
