5. Егер, сен, жазушы болсаң шығарманы қалай аяқтар едің?
Халқымыз итті жеті қазынаның біріне балап, «Жақсы ит-адамның көзі-құлағы» дейді, алдағы уақытта жақсы дос кездестірейік деген тілекпен бұл шығарманы аяқтаймыз.
ІІІ.Жаңа сабақты түсіндіру:
Қазақ әдебиетінің көрнекті ақыны, халық жазушысы, Мемлекеттік сыйлықтың иегері Қалижан Бекхожин Павлодар атырабында 1913 жылы
25 қарашада шаруа отбасында дүниеге келген. Ауыл молдасынан арабша хат танығаннан кейін, жырларды құмартып оқи бастайды. Әдебиетке ерте құмартады.
1924 ж. Ауыл мектебінде оқиды.
1930 ж. Ауылда мұғалімдік қызмет атқарады.
1932 ж. Газетте тұңғыш өлеңі жарыққа шығады.
1934-1942 ж.ж. Қазақ Мемлекеттік университетінің журналистика бөлімін аяқтайды.
1938-1939 ж.ж. «Партизан Балтабай», «Ақсақ құлан», «Орман қызы» атты дастандар жазған. «Орман қызы» дастаны үшін Қазақстан Орталық комитеті жариялған бәйгеде жүлде алған.
1986 ж. Қазақстанның халық жазушысы.
Ақын поэма, баллада жанрларын биікке көтерді.
Баллада -лиро - эпостық сипаттағы, шағын сюжетті өлең. (әдебиетте: поэзияның шағын сюжетті лирикалық жанры;)
Атақты Монғол және түрік тектес халқының билеушісі. Ақсақ Темір 1336 жылы Самархан маңында дүниеге келген. Әкесі Торғай Барлас тайпасының биі болған. Шағатай хандығына Барлас тайпасы тәуелді еді. Шағатай хандығы әлсіреді, осы кезде мемлекет тізгіні әмірлердің қолына өтті. 1360 жылдан бастап ауызға алына бастаған Темір алдымен Әмір Хүсейнмен 1370 жылдан бастап жеке өзі Мәуеренахрда билік құрды. Осы кезде болған бір соғыста жараланып, аяғының мүкіс болып қалуы себепті тарих беттерінде Ақсақ Темір (Темирлан) деп аталады. Темір Шыңғыс ұрпағы болмағаны үшін «Әмір» деген лауазымды қолданды. Тарихтың үлкен жиһангерлерінің бірі болған Темір 1370-1405 жылдары жасаған жорықтары нәтижесіндже мемлекетінің орталығы Самарханд болған. Жорықтар нәтижесінде Хорезм, Шығыс Түркістан, Иран, Әзербайжан, Үндістан Дели шекарасы сол жерге дейін жетті.
Баллада мазмұн:
Талай жорықтардың жеңімпазы өз сарайында отырған сәтінде, шабарманы келіп, мүсәпір жан Самарқан, Бұқара қалалары жайлы ғайбат сөз айтып жүргендігін жеткізеді. Алдына келген шайырға Әмір бар қаһарын төккен кезде, Хафиз шайыр ақындар ғашық болғанында ғашығы үшін аспандағы Ай мен Күнді садақа деген. Ай мен Күн аспанда Самарқан қаласына сәуле беріп тұр. Жыр үшін бір қаланы қимаймысың?- дейді.
Ақсақ Темір шайырдан өз бағасын айтуын сұрайды. Шайыр -бағаңыз жиырма бес теңге. Бұл белбеуіңе берген бағам – дейді. Әмір Темір сөз құдіретіне тоқтап, ақынды жөніне жібереді.
Тапсырма: 1. – Не гәп бар, Ширазымды жау шапты ма?
Аптығып неге келдің алшақ мұнда?
Кімнің сөзі? Асығыс кім келеді және қандай хабар айтады?
2. Саудаға түскен қандай жер? Ақсақ Темір алдына келіп тұрған Хафиз ақынға сонша неге қаһарын төгіп ашуланды?
3. Әмір өзін мақтауға бұйырғанда ақын қандай баға берді?
4. Сен ақын орнында болсаң қайтер едің?
Ақ пен қара.
2 топқа бөліп, тапсырма беріледі. 1-ші топ Ақсақ Темірді оқулық бойынша даттайды, 2-ші топ қосымша материал бойынша қорғайды.
Сөздікпен жұмыс: Мұсатыр –мүсәтір Зұлфұқар- алмас қылыш Әзірейіл – жаналушы Тажал – ажал Кәлләсі - бас деген ұғым Пейіш – жұмақ Күнәһар – кінәлі Зәрлі – улы Кәззәп – оңбаған Ғайбат – қатты сөз Кент – қала Мүскін жан – мүсәпір Жаһанда – ғаламда Дарбазасын – қамалын Қыстақ –шағын ауыл Хор қызы – жұмақ қызы Қайыс - тері
ІV. Білімді бекіту:
Ұстазға хат.
2-3 мин. Бүгінгі сабақтан не білдім, нені үйрендім, нені білгім келеді?
V. Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына, сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.
VI. Үйге тапсырма:
Қалижан Бекхожиннің «Ақсақ Темір мен ақын» атты балладасын оқып келу.
Шығармашылық жұмыс: Ақсақ Темірді ақын қалай бейнеледі? Мәтіннен тауып жазу.
1. – Не гәп бар, Ширазымды жау шапты ма?
Аптығып неге келдің алшақ мұнда?
Кімнің сөзі? Асығыс кім келеді және қандай хабар айтады?
2. Саудаға түскен қандай жер? Ақсақ Темір алдына келіп тұрған Хафиз ақынға сонша неге Қаһарын төгіп ашуланды?
3. Әмір өзін мақтауға бұйырғанда ақын қандай баға берді?
4. Сен ақын орнында болсаң қайтер едің?
Салыстыру Жалпақ балуан ортақ қасиеті Ақсақ Темір
Балуан өжет билеуші
мейірімді сөз қадірін қатігез
қарапайым түсіне біледі менмен
өз басына билігі намысшыл әдемілікке жаны құмар
болмады
Қалижан Бекхожин: 1. 1913 жылы 25 қарашада Павлодар облысында туған; 2. 1942 жылы ҚазМу - дың журналистика бөлімін бітірген; 3. Ән - өлеңдердің авторы; 4. Қазақтың көрнекті ақыны; 5. Халық жазушысы; 6. Ұстаз; 7. "Жусан", "Ақсақ құлан" атты поэмалары бар; 8. Қазақ әдебиетіне балладаны енгізуші.
Топтарда Ақсақ Темір туралы жаңалықтар бағдарламасын жасау қажет. Әмір Темірдің сөз құдіретін бағалай білетін данышпан екендігін көрсетеді. 1. Әмір Темір тарих бетінен қандай орын алады? 2. Әмір Темір кім? 3. Әмір Темірдің «Ақсақ Темір» аталуының себебі 4. Әмір Темір жорықтарының зардаптары
