1. Білімділік: о?ушылар?а ?аза?ты? ?лы а?ыны Абай ??нанбай?лыны? ?мірі мен шы?армашылы?ы туралы ?деби білім беру, « ?ыс» ?ле?іні? мазм?нын, тілдік ерекшеліктерін ме?герту.
Топты? ж?мыс. Тапсырма: Абайды? «?ыс»?ле?ін о?ымай т?рып. « ?ыс» деген с?зді естігенде к?з алдары?ыз?а не елестейді, ж?ректері?ізбен нені сезесіздер?(топтастыру ?дісі)
Шы?арманы? авторы кім? Ол туралы ?андай білімдері? бар? (топтастыру)
Т?сіну
ІІ топты? ж?мыс
І топ?а тапсырма: ?ле?нен ?зінді беріледі. М?нда а?ын ?рбір суретті ?андай бейнелі с?здермен жаса?анын ?ара?дар.
?ле?мен танысып, осы ?ле?дегі тіркестерді пайдалана отырып суретін салып к?рі?дер
ІІ топ?а тапсырма: Ма?жан Ж?мабаев «?ыс?ы жолда»
?ара??ы т?н сар дала,
К?рінбейді сар дала.Боран со?ып т?р борап,
Жолды бас?ан ??р сорап.
Ыз?арлы жел долданы,
Екі иінінен дем алып.
А?дай ?лып бір мезгіл,Екі санын шапа?тап,
Біресе са?-са? к?леді.
?ле?мен танысып, А?анны? Абайды? ?ысынан ?андай ерекшелігіні? барлы?ын топ ішінде тал?ыла?дар, ?р топ жауабын орта?а салады.
ІІІ топ?а тапсырма
«?ыс» с?зіне ассоциация жаса?дар.
?олдану
Топты? ж?мыс
1-тапсырма:Метафораны? ?л?ай?ан т?рі
А) Бір н?рсені бірнеше н?рсеге балау ар?ылы жасал?ан т?рі
Дем алысы – ?скірік, аяз бен ?ар,
К?рі ??да? ?ыс келіп ?лек салды.
(“?ыс”)
2-тапсырма:КЕЙІПТЕУ.
Жаратылысты? жансыз н?рселерін, тап жанды н?рселердей етіп жандыларды? істейтін амалдарын істеткізіп суреттеуді к е й і п т е у деп атайды.
Мысалы: А? киімді, денелі а? са?алды
Со?ыр мыл?ау танымас тірі жанды.
?сті-басы а? ?ырау т?сі суы?,
Бас?ан жері сы?ырлап келіп ?алды. (Абай).
К?н жо?та кісімсінер ж?лдыз бен ай,
Ол ?айтсын ?ара т?нде жар?ылдамай,
Та? ат?ан со? шы?арын к?нні? біліп,
??і ?ашып бола алмас б?рын?ыдай. (Абай).
Осы ?зінділер кейіптеуге жатады.
Кейіптеу ар?ылы автор жансыз?а жан бітіреді, тілсізге тіл бітіреді, не ?ай?ылы, не ?уанышты о?и?аны суреттегенде, о?ан ж?не таби?ат ?осылады да оны б?рын?ыдан да к?шейте т?седі. Шы?армада?ы о?и?а?а таби?атты ?атыстырып, не ?ай?ыртып, не ?уантып суреттелген жерлер ?те ?демі, о?ушыны еріткендей ?серлі ж?не к?шті болып келеді.
Мысалы: Бір к?к с?р т?с енгізіп бар денеге,
С?м ж?рек ?анды ?зіне жинай берді.
А?ырда ашу ерді билеп кетіп,
Жалп етіп с?нген шамдай а?ыл ?лді.
. ?ома?ай ?ара топыра? б?лкіл ?а?ып,
Асы?ып екі жасты? ?анын ішті.
.Ашудан б??ып ?ал?ан ?ор?а? а?ыл
К?бірлей бастады енді “М?ны? не?”- деп.
. К?міс та? жерге к?міс с?уле шашты,
С?уле мен ?ара??ылы? араласты.
Алыспас адал, арам бекерге ?за?,
Же?іліп ?ара??ылы? жылжып ?ашты.
( М.Ж?мабаев “Батыр Баян” поэмасынан ).
Кейіптеу ауыз ?дебиетінде де кездеседі.
Мысалы : Жо?ар?ы ерні ?ыбырлап,
Т?менгі ерні жыбырлап
Тайбурыл сонда с?йлейді:
“ Сен ?стімде аманда,
Мен асты?да аманда,
?ажу бар ма мен сор?а,.
Сырлы ?азан ша?арын
К?рсетпесем к?зі?е
Т?сірмесем ?зі?е
Та?дап мінген Бурылды
Сол жерде шал ??дай?а.”
( “ ?обыланды батыр ” жырынан ).
Автор суреттеп отыр?ан ?мір ??былысыны? ерекше к?рінісін о?ырман ж?регіне бейнелі т?рде ?ялайтындай етіп жеткізуде ?олданатын к?ркемдік ?дістеріні? ішіндегі та?даулысы да осы кейіптеу ?дісі болып табылады.
Кейіптеу жасау ?шін де автор?а ж?йрік ?иял, тере? ой ж?не с?з байлы?ын кемел ме?герген шеберлік ?ажет. Онсыз к?ркем шы?арманы? шырайы кірмейді. Айтар ой о?ырман?а т?сініксіз болады.
Берілген мысалдарды салыстыры?дар.
Сергіту с?ті
«?ара жор?а»биін билеу
Талдау
І топ?а тапсырма:
Суретпен ж?мыс: сендер ?ыс бейнесін к?з алдылары?а ?алай елестетесі?дер? Абай атамыз ?ысты ?алай суреттеген екен?
ІІ топ?а тапсырма: ?ле?ні? бір ?ана ш?ма?ын алып, суретке салып к?рі?дер.
ІІІ топ?а тапсырма:Тапсырма: «?ыс» та?ырыбына бір ш?ма? ?ле? шы?ары?дар.
Жина?тау
«?ыс?ы ауыл тіршілігі»та?ырыбына ша?ын эссе жазы?дар.?ле?ді жаттап алы?дар.
Просмотр содержимого документа
«Абай ??нанбай?лы ?мірі мен шы?армашылы?ы»
Қаратал ауданы, Үштөбе қаласы,Кемел Тоқаев атындағы орта мектептің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі Рахметова Нурзия Тургамбековна
5- сынып Әдебиет пәні
Сабақтың тақырыбы: Абай Құнанбайұлы. « Қыс»
Сабақтың мақсаты:
1. Білімділік: оқушыларға қазақтың ұлы ақыны Абай Құнанбайұлының өмірі мен шығармашылығы туралы әдеби білім беру, « Қыс» өлеңінің мазмұнын, тілдік ерекшеліктерін меңгерту.
2. Тәрбиелік: оқушыларға эстетикалық тәрбие беру.
3. Дамытушылық: оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал ету,ойлау шеберлігін, сөйлеу мәдениетін жетілдіру.
Сабақта қолданылатын әдіс-тәсілдер:Блум таксономиясы, топпен жұмыс, сыни тұрғыдан ойлау стратегиялары: пікірлер картасы, «топтастыру» әдісі мен эссе жазылады.
Сабақтың нәтижесінде оқушы жететін табыс критерийлері:
(Блум таксономиясы бойынша)
Оқу мақсаттарының деңгейлері
Оқушының жететін жетістіктері
Білу.Есте сақтау.
Мен өлеңнің мазмұнын меңгердім. Ақынның табиғат сырын суреттеуі туралы деректерді білемін.
Түсіну
Табиғаттың яғни қыстың жеке-жеке көріністеріне терең үңіле отырып, көшпелі қазақ ауылының тұрмыс-тіршілігін жүрегіммен сезінемін.
Қолдану
Автордың идеясын аша аламын. Мәтін ішінен автор
қолданған көркемдеуші компоненттерін таба аламын..
Талдау
Тарихи деректерді пайдалана отырып, өлең туралы
терең мағлұматтарды түсінемін, сол арқылы
өлеңнің тарихылығын дәлелдей аламын.
Жинақтау
Сабақ барысында алған білімімді жинақтап, өз ойымды жаза аламын.
Бағалау
Бүгінгі қоғамда табиғат сырларын терең түсіне отырып, әр мезгілдің кереметін ажырата аламын.Шығарманы талдай аламын.
Сабақ барысы:
Ұйымдастыру кезеңі: амандасу, түгендеу. Топтастыру. Оқушылармақалдардың жалғасын табу арқылы үш топ құрады.
Оқу мақсаттарының деңгейлері
Оқушылар әрекеті
Білу.Есте сақтау.
І топтық жұмыс. Өз жұмыстарын қорғайды.
1.Оқушыларға өткен материалдар бойынша схема ұсынылады.
Топтарға сұрақ: «Қыс» өлеңінде суреттелген табиғат ерекшеліктері мен ауыл тіршілігі арасында қандай байланыс бар?(білетіндерін ортаға салады.)
2. Проектор арқылы ақын өлеңінің мәтіні көрсетіледі.
Топтық жұмыс. Тапсырма: Абайдың «Қыс»өлеңін оқымай тұрып. « Қыс» деген сөзді естігенде көз алдарыңызға не елестейді, жүректеріңізбен нені сезесіздер?(топтастыру әдісі)
Шығарманың авторы кім? Ол туралы қандай білімдерің бар? (топтастыру)
Түсіну
ІІ топтық жұмыс
І топқа тапсырма: өлеңнен үзінді беріледі. Мұнда ақын әрбір суретті қандай бейнелі сөздермен жасағанын қараңдар.
Өлеңмен танысып, осы өлеңдегі тіркестерді пайдалана отырып суретін салып көріңдер
ІІ топқа тапсырма: Мағжан Жұмабаев «Қысқы жолда»
Қараңғы түн сар дала,
Көрінбейді сар дала.Боран соғып тұр борап,
Жолды басқан құр сорап.
Ызғарлы жел долданы,
Екі иінінен дем алып.
Аңдай ұлып бір мезгіл,Екі санын шапақтап,
Біресе сақ-сақ күледі......
Өлеңмен танысып, Ақанның Абайдың қысынан қандай ерекшелігінің барлығын топ ішінде талқылаңдар, әр топ жауабын ортаға салады.
ІІІ топқа тапсырма
«Қыс» сөзіне ассоциация жасаңдар.
Қолдану
Топтық жұмыс
1-тапсырма:Метафораның ұлғайған түрі
А) Бір нәрсені бірнеше нәрсеге балау арқылы жасалған түрі
Дем алысы – үскірік, аяз бен қар ,
Кәрі құдаң қыс келіп әлек салды.
(“Қыс”)
2-тапсырма:КЕЙІПТЕУ.
Жаратылыстың жансыз нәрселерін, тап жанды нәрселердей етіп жандылардың істейтін амалдарын істеткізіп суреттеуді к е й і п т е у деп атайды.
Мысалы: Ақ киімді, денелі ақ сақалды
Соқыр мылқау танымас тірі жанды.
Үсті-басы ақ қырау түсі суық,
Басқан жері сықырлап келіп қалды. (Абай).
Күн жоқта кісімсінер жұлдыз бен ай,
Ол қайтсын қара түнде жарқылдамай,
Таң атқан соң шығарын күннің біліп,
Өңі қашып бола алмас бұрынғыдай. (Абай).
Осы үзінділер кейіптеуге жатады.
Кейіптеу арқылы автор жансызға жан бітіреді, тілсізге тіл бітіреді, не қайғылы, не қуанышты оқиғаны суреттегенде, оған және табиғат қосылады да оны бұрынғыдан да күшейте түседі. Шығармадағы оқиғаға табиғатты қатыстырып, не қайғыртып, не қуантып суреттелген жерлер өте әдемі, оқушыны еріткендей әсерлі және күшті болып келеді.
Мысалы: Бір көк сұр түс енгізіп бар денеге,
Сұм жүрек қанды өзіне жинай берді.
Ақырда ашу ерді билеп кетіп,
Жалп етіп сөнген шамдай ақыл өлді.
... Қомағай қара топырақ бүлкіл қағып,
Асығып екі жастың қанын ішті.
...Ашудан бұғып қалған қорқақ ақыл
Күбірлей бастады енді “Мұның не?”- деп.
... Күміс таң жерге күміс сәуле шашты,
Сәуле мен қараңғылық араласты.
Алыспас адал, арам бекерге ұзақ,
Жеңіліп қараңғылық жылжып қашты.
( М.Жұмабаев “Батыр Баян” поэмасынан ).
Кейіптеу ауыз әдебиетінде де кездеседі.
Мысалы : Жоғарғы ерні қыбырлап,
Төменгі ерні жыбырлап
Тайбурыл сонда сөйлейді:
“ Сен үстімде аманда,
Мен астыңда аманда,
Қажу бар ма мен сорға,...
Сырлы Қазан шаһарын
Көрсетпесем көзіңе
Түсірмесем өзіңе
Таңдап мінген Бурылды
Сол жерде шал құдайға...”
( “ Қобыланды батыр ” жырынан ).
Автор суреттеп отырған өмір құбылысының ерекше көрінісін оқырман жүрегіне бейнелі түрде ұялайтындай етіп жеткізуде қолданатын көркемдік әдістерінің ішіндегі таңдаулысы да осы кейіптеу әдісі болып табылады.
Кейіптеу жасау үшін де авторға жүйрік қиял, терең ой және сөз байлығын кемел меңгерген шеберлік қажет. Онсыз көркем шығарманың шырайы кірмейді. Айтар ой оқырманға түсініксіз болады.
Берілген мысалдарды салыстырыңдар.
Сергіту сәті
«Қара жорға»биін билеу
Талдау
І топқа тапсырма:
Суретпен жұмыс: сендер қыс бейнесін көз алдыларыңа қалай елестетесіңдер? Абай атамыз қысты қалай суреттеген екен?
ІІ топқа тапсырма: Өлеңнің бір ғана шұмағын алып, суретке салып көріңдер.
ІІІ топқа тапсырма:Тапсырма: «Қыс» тақырыбына бір шұмақ өлең шығарыңдар.
Жинақтау
«Қысқы ауыл тіршілігі»тақырыбына шағын эссе жазыңдар.Өлеңді жаттап алыңдар.
Бағалау
«Қыс» тақырыбында жазылған басқа өлеңдерді білесіңдер ме, олардың композициялық құрылымындағы өзгешелітерді ажырата аласыңдар ма?
Сыныптағы оқушылар саны 20. Жалпы сыныптың оқу үлгерімі орташа деңгейде. Тақырып бойынша берілетін тапсырмалар мен сұрақтарды жалпы сыныптың, сонымен қатар оқушылардың танымдық қабілеттеріне қарай ұйымдастырдым. Сабағым Абай Құнанбаевтың «Қыс» тақырыбында болды. «Жаңа нәрсені оқыту адамның нені білетінімен және түсінетінімен байланысты» деп бірінші тезисте көрсеткендей сабағымды миға шабуыл ретінде «Сен маған, мен саған» ойыны арқылы оқушылар өткен тақырып бойынша бір - біріне ойыншық лақтырып сұрақтар қоюдан бастады. Менің байқағаным оқушылар сұрақтарына жауап алу кезінде толық болуына көңіл аударып отырды. Сонымен қатар аз сөйлейтін оқушыларға келгенде қасындағы сыныптасы көмектесуі барысында ЖАДА жұмыс та жүріп жатты. Диалогқа түсу барысында өздерінің сөйлеу мәнеріне үлкен мән бере отырып, өзгелердің пікірлерін тыңдаумен қатар санасуға үйренеді.
Оқытудағы жаңа әдістің бихевиористикалық тәсілі бойынша оқушыларды жаңа тақырыпта кездесетін ұғымдарды атай отырып, санамақ әдісімен төрт топқа бөліп алдым. Әр топ өз атауларына сай мақал – мәтел айту арқылы топтарының атауларын қорғады. Мұндағы менің көздегенім топтарға бөліну барысында метатанымы әркелкі оқушыларды бір топтың аясында әлеуметтік жағдайлары теңестіріліп, ЖАДА жұмыс жасау барысында когнитивті дамулары ілгерілеуі болды. Сонымен қатар бауырмалдық қасиеттерін ояту және қазақи ұлттық нышанды да мақал – мәтелдерді айту арқылы еңгізуді көздедім.
Берілген тақырыптар бойынша постермен жұмыс жасауды тапсырдым.
1-топ. Абай Құнанбайұлының шығармашылығы.
2-топ. «Қыс» өлеңінде суреттелген табиғат ерекшеліктері мен ауыл тіршілігі арасында қандай байланыс бар?(
3-топ. Тапсырма: Абайдың «Қыс»өлеңін оқымай тұрып. « Қыс» деген сөзді естігенде көз алдарыңызға не елестейді, жүректеріңізбен нені сезесіздер?(топтастыру әдісі)
Постерді құру барысында оқушылардың сыни тұрғыдан ойлауы, зерттеуге деген ынтасы сонымен қатар оқушы бойындағы таланты, шығармашылық қабілеттері шыңдала түседі. Постерлерін құруда берілген тақырыптарын негізге ала отырып, өз идеялары мен ойларын ортаға сала, бір - бірімен кеңесе ортақ шешімге келіп, өз ойларын постерге түсіріп жатты. Осы кезде байқағаным бір – бірімен көп араласпайтын оқушыларымның әлеуметтік жағдайларын ұмытып, бірлесе жұмыс жасаған кезде тапсырманы орындауға деген талпыныстарын эмоцияларынан байқадым. Осының барысында когнитивті дамуларына жағдай туғандығы мен үшін жетістік болды.
Кері байланыс. Рефлексивтік сауал алынады.
Мен бүгін сабақта .... болдым.
А) белсенді ә) енжар
Мен үшін тапсырмалар..... болды.
А)жеңіл ә)қиын в) орташа
Тапсырмалардыорындауға уақыт мөлшері...... болды.
А)жеткілікті ә) аз
Сабақ үстінде көңіл күйім .....
А)көтерілді ә)мазам кетті в)жалықтым
Бүгінгі сабақта мен өз жұмысыма .....
А)көңілім толды ә)риза емеспін в)достарым кедергі жасады
