Баланы? у?ышка юлы гаил?д?н башлана
Илд? барган ?зг?решл?р гаил? т?рбиясен?, ?лк?нн?р бел?н балалар арасындагы ?зара м?н?с?б?тк? д? ?теп керде. ?мма к?п кен? ата-аналар бу ?лк?д? ?аваплылыкны тулысынча тоеп бетер? алмыйлар. Бигр?к т? со?гы елларда тупаслык, кешене санга сукмау, р?н?ет?, наркомания кебек тиск?ре к?ренешл?р к?б?еп китм?де ик?н? Кайбер??л?р ана тормыш авырлагыннан к?р?. Бер караганда, д?рес т? кебек. Урамда чыккан гаугаларга, ямьсез с?ген? с?зл?рен? к?негеп т? беттек, ахры. Алай гына мы со?, балаларны? ?ти-?нил?ре бел?н тупас с?йл?ш?л?ре, олыны – олы, кечене – кече дип белм??л?ре ?лл? ни га??пл?ндерми.
?мма бу ?д?псезлекл?рне тормыш авырлыгы бел?н а?лату бик д?рес т? булмас иде. Бу д?ньяда бик озак яш?г?н, сугыш елларындагы кайгы, михн?тл?рне, сугыштан со?гы авырлыкларны кичерг?н ?лк?нн?ребез: “Без ул вакытта бер – беребезг? м?рх?м?тле, игьтибарлы идек”, - дип ?йт?л?р. Бу у?айдан, халкыбызны? тагын бер акыллы с?зен иск? т?шерик: “Бары берг?, югы уртак”, - диг?н ул. Дим?к, с?б?п тормыш авырлыгында гына т?гел, к?бр?к т?рбия эшен? игьтибар ?итм??дер ул.
Балалар ??м яшьл?р арасында наркоманияне профилактикалауда ?ти – ?нил?р бел?н эшне яхшырту ??р системага салу максатыннан “У?ышка юл” (“Путь к успеху”) диг?н программа бел?н эшл?рг? т?къдим ителде. Бу программада т?орле яшьт?ге балалар бел?н ?ти – ?нил?р арасындагы конфликтларны булдырмау, алардан чыгу юллары т?къдим ител?.
?ти-?нил?р балаларны? кил?ч?ге бел?н кызыксына, аларны бар яклап та ?сешт? к?рерг?, балаларны? бик б?хетле булуын тели. ? б?хет ул – ? йл?н? –тир? д?нья объектлары бел?н ?зара т?эсир итешк?нд? тормыштан к?нагатъ кеше бел?н яш??,аларны б?хетне? максаты, шарты ??м эчт?леге итеп б?ял?г?нд? кеше ирекле. “Мин – минлекне” тоярга ярд?м ит? дип билгели психологлар. Б?хетк? юл у?ыштан башлана. Укуга ??м тормышка куелган максатларга иреш?не? н?ти??се - к?н?гатьл?н? хисе, ягъни у?ышка ??м б?хетк? китер?че юл, аны? н?ти??сенд? балада ?з к?чен? ышану арта, аны? и?ади с?л?тл?ре д? ?с?. ? бу ис? стресстан чыгу юлы.
Гаил? – ш?хес т?рбиял??д? и? м??им институт. Гаил?д?ге у?ай ??м тиск?ре к?ренешл?р ш?хес ?сешенд? чагыла. Беренчед?н ата – аналар балаларга ??мгыяти м?хитне т?шкил ит?, баланы? физик ??м психик ?сешенд? зур роль уйный, икенчед?н, ата – ана баланы? с?лам?тлеге турында кайгыртучы т?п ш?хес. Шу?а к?р?, ата- аналар бел?н профилактик эшл?р алып бару бик м??им ??м актуаль проблема булып тора. Бу программа ата-аналарны? кмпетентлыгын арттыруда, профиликтакалауда бу зур рол? уйный.
Ни ген? ?йтс?к т?, бала холкына и? элек гаил?д? нигез салына. Бала ?ти-?нил?рне? ?зара м?н?с?б?тлерен к?реп ?с?, гад?тл?рен, сойл?г?н с?зл?рен? х?тле к??елен? се?дереп бара. Алар кебек булырга омтыла, аларны? гам?лл?рен кабатларга ярата. Малайлар ?тил?ре булып кыланса, уеннарда кызлар к?бр?к ?ни ролен башкаралар. Гаил? тормышы, к?згед?ге кебек, аларны? уеннарында чагыла.
Со?гы вакытта “байлык артыннан куу” кебек тенденция ки? таралды. Бу к?ренеш т? т?рбияг? кире йогынты ясый. “Мал табу” – беренче планда, ?йбер баладан да кадерлер?к. Кайбер??л?рд? “зинн?тле” ?и?аз, кием-салым ??м алу комсызлыгы яш?? максатына ?верелде. Кыймм?тле, зинн?тле ?и?азларны?, кел?мн?рне? беркайчанда и? кир?кле н?рс? булганы юк ?ле, алар балалар т?рбиял??г? булышлык итми, балаларга шатлык, б?хет т? китерми. Ч?нки балага ?сеш чорында ата-ана назыннан башка берни д? кир?кми бит.
Америка галиме Роберт Мак: “Гад?ти хал?тт? яш?сен ?чен баланы к?нен? 4 м?рт?б? кочарга, ? нормаль ?за? ?сеше ?чен 12 тапкыр кочарга кир?к!” – дип ?йт?. ?лб?тт?, бу с?зл?рд? зур хаклык бар.
“Кош оясында ни к?рс?, очканад шул булыр”-, дип ?йтел? татар халык м?календ?. ??рбер гаил?не? ?з “законнары”, ?зен? ген? хас “уставы” бар. Гад?тт? гаил?не “р?исе” – ?ти кеше, аны? “урынбасары” – ?ни. ?г?р ?ти-?ни балага “н?рс? ул яхшы ??м н?рс? ул яман” ик?нлеген а?латмаса, “н?рс? ул матур ??м н?рс? ул ямьсез”, “бу ярый, теге ярамый”, “?лк?н кешене х?рм?тл?, кечене якла” дип тормаса, билегеле инде, бу баладан яхшылык к?теп булмый. Яхшылыкка матурлык аша ?йр?терг? кир?к. Кешене г?з?ллек д?ньсына беренче адымы гаил?д? башлана. Исегезд?н чыгармагыз: баланы т?рбиял??че г?з?ллекне? беренче м?кт?бе – сезне? тугани йортыгыз, гаил?гез. “Бала к??еле ак к?газъ, н?рс? язса?, шуны укырсы?”, - дип ?йт?л?р.
Гаил?гез б?хетле ??м с?лам?т юулсын ?чен ??р ата-ана т?б?нд?ге кагыйд?л?рне белерг? тиеш:
1.Сез н?рс?г? ышанасыз, шул турыда гына с?йл?гез.
??р кешене? ?зене? тормыш кагыйд?л?ре, ышанулары була. ?г?р бу г?реф-гад?тл?р, традициял?р сезне? балага ?рн?к булсын дис?гез, чынбарлык турында гын с?йл?ге. Бала ?чен ?ти-?ни – авторитет.
2.?йд? д?лилл?нг?н ??м акыллы кагыйд?л?р урнаштырыгыз.
Балалар бел?н берлект? ?йд? кагыйд?л?р т?зерг? кир?к. Балалар бу кагйыд?л?рне бозарга ярамаганлыгын белсен.
3. Балаларыгызны актив тормыш р?веше алып бару ?стенлекл?рен? ышандырыгыз.
Эшсезлек, контроль булмау, наркотикларга туры юл булырга м?мкин. Шу?а к?р?, балаларыгызны? к?нне ничек утк?р?е турында кызыксыныгз.
4.С?лам?т яш?? р?веше ?чен к?р?шегез.
С?лам?т яш?? р?веше сезне? т?п максатыгыз булсын.
5. ?зегезне? сиземл?вегезг? ??м шик-ш?б??л?регезг? ышаныгыз.
Балаларны ?ти-?ни и? яхшы бел?че, а?лаучы.
Заманны а?лап яш?гез ??м ???миятле эшл?рг? вакыт табыгыз!
Эшл?рг? вакыт табыгыз – бу у?ыш.
Уйнарга вакыт табыгыз – бу яшьлек сере.
Укырга вакыт табыгыз – бу белем нигезе.
Дуслыкка вакыт табыгыз – бу б?хетк? юл.
Хыялга бирелерг? вакыт табыгыз – бу йолдызларга юл.
М?х?бб?тк? вакыт табыгыз – бу тормышны? чын б?хете, куанычы.
К??ел ачуга вакыт табыгыз – бу к??ел музыкасы.
?йд?гез, барабыз да берг?-берг? матурлыкны тоя белик, аны к?рерг? ?йр?ник, бер-беребезг? изге тел?кл?р телик ??м балаларыбызны да матурлык тоярга ?йр?тик.
Гаил?д? блалар бел?н китпалра укыйк, урманга табигатък? чыгыйк, ?ти-?нил?ребезне туган к?нн?ре, б?йр?мн?р бел?н котларга онытмыйк.
Просмотр содержимого документа
«Выступление на тему"Баланы? у?ышка юлы гаил?д?н башлана" »
Баланың уңышка юлы гаиләдән башлана
Илдә барган үзгәрешләр гаилә тәрбиясенә, өлкәннәр белән балалар арасындагы үзара мөнәсәбәткә дә үтеп керде. Әмма күп кенә ата-аналар бу өлкәдә җаваплылыкны тулысынча тоеп бетерә алмыйлар. Бигрәк тә соңгы елларда тупаслык, кешене санга сукмау, рәнҗетү, наркомания кебек тискәре күренешләр күбәеп китмәде икән? Кайберәүләр ана тормыш авырлагыннан күрә. Бер караганда, дөрес тә кебек. Урамда чыккан гаугаларга , ямьсез сүгенү сүзләренә күнегеп тә беттек, ахры. Алай гына мы соң, балаларның әти-әниләре белән тупас сөйләшүләре, олыны – олы, кечене – кече дип белмәүләре әллә ни гаҗәпләндерми.
Әмма бу әдәпсезлекләрне тормыш авырлыгы белән аңлату бик дөрес тә булмас иде. Бу дөньяда бик озак яшәгән, сугыш елларындагы кайгы, михнәтләрне, сугыштан соңгы авырлыкларны кичергән өлкәннәребез: “Без ул вакытта бер – беребезгә мәрхәмәтле, игьтибарлы идек”, - дип әйтәләр. Бу уңайдан , халкыбызның тагын бер акыллы сүзен искә төшерик: “Бары бергә, югы уртак”, - дигән ул. Димәк, сәбәп тормыш авырлыгында гына түгел, күбрәк тәрбия эшенә игьтибар җитмәүдер ул.
Балалар һәм яшьләр арасында наркоманияне профилактикалауда әти – әниләр белән эшне яхшырту һәр системага салу максатыннан “Уңышка юл” (“Путь к успеху”) дигән программа белән эшләргә тәкъдим ителде. Бу программада төорле яшьтәге балалар белән әти – әниләр арасындагы конфликтларны булдырмау, алардан чыгу юллары тәкъдим ителә.
Әти-әниләр балаларның киләчәге белән кызыксына, аларны бар яклап та үсештә күрергә, балаларның бик бәхетле булуын тели. Ә бәхет ул – ә йләнә –тирә дөнья объектлары белән үзара тәэсир итешкәндә тормыштан кәнагатъ кеше белән яшәү ,аларны бәхетнең максаты, шарты һәм эчтәлеге итеп бәяләгәндә кеше ирекле. “Мин – минлекне” тоярга ярдәм итү дип билгели психологлар. Бәхеткә юл уңыштан башлана. Укуга һәм тормышка куелган максатларга ирешүнең нәтиҗәсе - кәнәгатьләнү хисе, ягъни уңышка һәм бәхеткә китерүче юл, аның нәтиҗәсендә балада үз көченә ышану арта, аның иҗади сәләтләре дә үсә. Ә бу исә стресстан чыгу юлы.
Гаилә – шәхес тәрбияләүдә иң мөһим институт. Гаиләдәге уңай һәм тискәре күренешләр шәхес үсешендә чагыла. Беренчедән ата – аналар балаларга җәмгыяти мөхитне тәшкил итә, баланың физик һәм психик үсешендә зур роль уйный, икенчедән , ата – ана баланың сәламәтлеге турында кайгыртучы төп шәхес. Шуңа күрә, ата- аналар белән профилактик эшләр алып бару бик мөһим һәм актуаль проблема булып тора. Бу программа ата-аналарның кмпетентлыгын арттыруда, профиликтакалауда бу зур ролҗ уйный.
Ни генә әйтсәк тә, бала холкына иң элек гаиләдә нигез салына. Бала әти-әниләрнең үзара мөнәсәбәтлерен күреп үсә, гадәтләрен, сойләгән сүзләренә хәтле күңеленә сеңдереп бара. Алар кебек булырга омтыла, аларның гамәлләрен кабатларга ярата. Малайлар әтиләре булып кыланса, уеннарда кызлар күбрәк әни ролен башкаралар. Гаилә тормышы, көзгедәге кебек, аларның уеннарында чагыла.
Соңгы вакытта “байлык артыннан куу” кебек тенденция киң таралды. Бу күренеш тә тәрбиягә кире йогынты ясый. “Мал табу” – беренче планда, әйбер баладан да кадерлерәк. Кайберәүләрдә “зиннәтле” җиһаз, кием-салым һәм алу комсызлыгы яшәү максатына әверелде. Кыйммәтле, зиннәтле җиһазларның, келәмнәрнең беркайчанда иң кирәкле нәрсә булганы юк әле, алар балалар тәрбияләүгә булышлык итми, балаларга шатлык, бәхет тә китерми. Чөнки балага үсеш чорында ата-ана назыннан башка берни дә кирәкми бит.
Америка галиме Роберт Мак: “Гадәти халәттә яшәсен өчен баланы көненә 4 мәртәбә кочарга, ә нормаль үзаң үсеше өчен 12 тапкыр кочарга кирәк!” – дип әйтә. Әлбәттә, бу сүзләрдә зур хаклык бар.
“Кош оясында ни күрсә, очканад шул булыр”-, дип әйтелә татар халык мәкалендә. Һәрбер гаиләнең үз “законнары”, үзенә генә хас “уставы” бар. Гадәттә гаиләне “рәисе” – әти кеше, аның “урынбасары” – әни. Әгәр әти-әни балага “нәрсә ул яхшы һәм нәрсә ул яман” икәнлеген аңлатмаса, “нәрсә ул матур һәм нәрсә ул ямьсез”, “бу ярый, теге ярамый”, “өлкән кешене хөрмәтлә, кечене якла” дип тормаса, билегеле инде, бу баладан яхшылык көтеп булмый. Яхшылыкка матурлык аша өйрәтергә кирәк. Кешене гүзәллек дөньсына беренче адымы гаиләдә башлана. Исегездән чыгармагыз: баланы тәрбияләүче гүзәллекнең беренче мәктәбе – сезнең тугани йортыгыз, гаиләгез. “Бала күңеле ак кәгазъ, нәрсә язсаң, шуны укырсың”, - дип әйтәләр.
Гаиләгез бәхетле һәм сәламәт юулсын өчен һәр ата-ана түбәндәге кагыйдәләрне белергә тиеш:
1.Сез нәрсәгә ышанасыз, шул турыда гына сөйләгез.
Һәр кешенең үзенең тормыш кагыйдәләре, ышанулары була. Әгәр бу гөреф-гадәтләр , традицияләр сезнең балага үрнәк булсын дисәгез, чынбарлык турында гын сөйләге. Бала өчен әти-әни – авторитет.
2.Өйдә дәлилләнгән һәм акыллы кагыйдәләр урнаштырыгыз.
Балалар белән берлектә өйдә кагыйдәләр төзергә кирәк. Балалар бу кагйыдәләрне бозарга ярамаганлыгын белсен.
3. Балаларыгызны актив тормыш рәвеше алып бару өстенлекләренә ышандырыгыз.
Эшсезлек, контроль булмау, наркотикларга туры юл булырга мөмкин. Шуңа күрә , балаларыгызның көнне ничек уткәрүе турында кызыксыныгз.
4.Сәламәт яшәү рәвеше өчен көрәшегез.
Сәламәт яшәү рәвеше сезнең төп максатыгыз булсын.
5. Үзегезнең сиземләвегезгә һәм шик-шөбһәләрегезгә ышаныгыз.
Балаларны әти-әни иң яхшы белүче, аңлаучы.
Заманны аңлап яшәгез һәм әһәмиятле эшләргә вакыт табыгыз!
Эшләргә вакыт табыгыз – бу уңыш.
Уйнарга вакыт табыгыз – бу яшьлек сере.
Укырга вакыт табыгыз – бу белем нигезе.
Дуслыкка вакыт табыгыз – бу бәхеткә юл.
Хыялга бирелергә вакыт табыгыз – бу йолдызларга юл.
Мәхәббәткә вакыт табыгыз – бу тормышның чын бәхете, куанычы.
Күңел ачуга вакыт табыгыз – бу күңел музыкасы.
Әйдәгез, барабыз да бергә-бергә матурлыкны тоя белик, аны күрергә өйрәник, бер-беребезгә изге теләкләр телик һәм балаларыбызны да матурлык тоярга өйрәтик.
Гаиләдә блалар белән китпалра укыйк, урманга табигатъкә чыгыйк, әти-әниләребезне туган көннәре, бәйрәмнәр белән котларга онытмыйк.
