Мырзатаева Жанар Сейт?асым?ызы тарих ж?не география п?ні м??алімі.
Та?ырыбы: «Наша?орлы? проблемасына т?сініктеме»
Ма?саты: Салауатты ?мір салтын насихаттай отырып, таби?атты? адам баласына сыйла?ан басты байлы?ы денсаулы?ты са?тауды? басты ?а?идалары: о?ушыларды зиянды ?деттерден бойларын аула? ?стау?а, ?лем дерті наша?орлы? ауруынан са?тану?а, о?ушыларды? бойында адамгершілік ?асиеттерді ?алыптастыру?а, денсаулы?ты? ?адірін т?сініп,са?тай білуге т?рбиелеу.
Т?рбиелік ба?ыты: Салауатты ?мір салты
Есірткі- ?асыр тажалы. Онымен ?азір б?кіл ?лем болып к?ресуде. Біра? ол о?ай алдырар жау емес екен. К?н ?ткен сайын шырмалып, ауруды ауызды?тау?а ?анша к?ш салса да, оны? жарасы ас?ынып бара жат?ан секілді. Есірткі адамзат баласына ??марлы? ?шін ежелгі заманнан таныс. ?алымдар с?зімен айт?анда, есірткіні ал?аш рет Жерорта те?ізін мекендеген халы?тар пайдалан?ан екен. К?кн?р, зы?ыр т.б. ??рамында есірткі заттары бар ?сімдіктер д?ниеж?зіні? кез-келген т?кпірінде ?сіріледі. Есірткіні? т?рлері: гашиш, морфин, опий, кокаин, апиын, героин. Осыларды? барлы?ы да аса к?шті наркотикалы? ?сері бар заттар болып табылады.
Есірткі т?рлеріні? ?р?айсысыны? ?сері ?р т?рлі. Ацетон ж?не желім секілді т?рлі еріткіштерді иіскеп л?ззат алатындар да бар, наша?орлы?ты? б?л т?рін «токсикомания» деп атайды. Токсикомания?а айнал?ан баланы? ?имыл-?оз?алысы боса?дау, ?рекеттері баяу болады, орынсыз к?ле береді. Жиі иіскеу салдарынан еске са?тау ?абілеті б?зылып, ыза?ор болып кетеді. Транквилизаторларды, я?ни тыныштандыр?ыш д?рі-д?рмектерді пайдаланса, баланы? ??і ?ашып, с?йлеу м?нері ?згеріп, д?рекілік таныта бастайды. Ата?ты гашиш пен ?ара сора бала психикасына ал?ашында ?оздыр?ышты? сипатта ?сер етеді: к?тпеген жерден к?лкі ?ысады, ?исынсыз н?рселерді айтып сандыра?тай бастайды. Б?л жа?дай біраз уа?ыттан со? т?нері?кі к??іл-к?йге ?ласады, к?зіні? к?руі к?рт нашарлайды. Апиын тектес заттарды пайдаланса бала ?лсіреп, басы ауырып, ??с?ысы келеді.Есірткіні? ?сер етуі кезінде к?з ?арашы?ы кішірейе т?сіп, жары?ты ажырата алмайды. Ал есірткі тілеп, буын-буындары сынып ауыр?анда к?з ?арашы?ы ?л?ая т?седі. Егу жолымен пайдаланатындар ?немі, тіпті аптап ысты?та да ?зын же?ді киім киіп ж?реді. Жал?ызды?ты ?натады, достарымен кездесуден бас тартады. Наша?орларды осы белгілері ар?ылы аны?тау?а болады.
Жас?спірімдерді? осы жол?а т?сіп, ты?ыры??а тірелуіні? себебі неде? ?атыгез ?лемде пана іздеген бала а?ша табу ма?сатында есірткі сатып к?нелткендерді? ??ры?ына оп-о?ай-а? т?седі. Бала іші- бауырына еніп, жылы с?йлейтін жылпостар?а бауыр басып, дегеніне к?не береді. Жеткіншектер ?немі ?р н?рсеге, ?ркім-ге еліктегіш. Ж?лдыздарды? ішінен ?зіне ?на?анын пір т?тады. Егер оны? ж?лдызы есірткіні? д?мін тартып к?ргенін білсе, ол да ?алыспау?а тырысады. Еліктеуді? де ж?ні бар, ?аза? «Жа?сыдан ?йрен, жаманнан жирен» деп бекер айтпа?ан. ?неріне табынамын деп, ?мірінен ?лгі алуды? ?ажеті жо?. ?нерімен к?пшілікті т?нті етіп ж?рген, ?лгілі жан?яны? м?шелері де есірткіні? жетегінде кете барады. Наша?орлы? ?мірдегі ?иынды??а шыдама?ан, с?тсіздікке т?зе алма?ан адамнан шы?ады. Наша?орлар бір мезеттік рахат ?шін б?кіл ?мірін сарп етуге дайын. Бір рет шегіп немесе иіскеп к?рген адамны? нашаны ?з еркімен тастап кетуі м??. Сонды?тан осы бастан есірткіден бойымызды аула? ?стайы?!
К?птеген есірткі пайдаланушылар (немесе т?тынушылар) ж?не оларды? ата-аналары мен туыстары ал?аш?ы кезе?де б?л проблема?а тиісінше м?н бере бермейді. Біріншілері одан ?рі уа?ытта бас тарту?а болатын же?іл ?рі тартымды ?уестенушілік деп білсе, екіншілері оны баласы немесе туысыны? жасты?ынан, а?ыма?ты?ынан туында?ан ??былыс ретінде ?абылдап, одан жылдам т?зелуге у?де алып, кеш ?ал?ан т?рбиелік шаралар ж?ргізе бастайды.
Шын м?нісінде есірткіге т?уелді болу – б?л адамны? биопсихологиялы?, ?леуметтік аз?ындау дертіні? басы ж?не о?ан ?арсы д?л осы кезе?де мамандандырыл?ан ерекше к?мек ?ажет. Ал одан есірткіні тастамайтынды?ы туралы серт алу, ?ор?ыту немесе жазалау – б?л бос?а кеткен уа?ыт, ауруды? ?шы?уы. Б?дан ?рі ауруды? бетін ?айтару ?иындай бермек.
Есірткімен ?уестенуші жас?спірім ?детте оны ата-анасына білдірмейді, сонды?тан да олар б?л туралы біле салысымен жа?адан бастал?ан ??былыс деп ба?алап, оны к?рт шешіп тастау?а болады деп есептейді.
?кінішке орай б?л ?сте олай емес. ?детте б?л кезде жас?спірім есірткіге т?уелділікті? ал?аш?ы сатыларынан ?тіп, оны т?ра?ты ?абыдайтын д?режеге жетеді де, б?л т?уелділік оны? мінез-??л?ы мен к??іл-к?йіне ?сер ете бастайды. Есірткіге т?уелділікті? ?зіне т?н бірнеше де?гейлері бар, уа?ыт ?те келе оны ?абылдау м?лшері ?л?аяды, ?абылдау уа?ыты жиілейді, я?ни ал?аш?ы бетте бес-алты к?нде бір рет ?абылдаса, келе-келе к?нде немесе бір к?нде бірнеше рет ?абылдау?а к?шеді, ал ?абылдамаса т?ра алмайтын д?режеге жетеді. Сонды?тан жас?спірімні? есірткі пайдаланатынын білген с?т ауруды? басы деп білу ?ате, ?рі десе б?л ауру то?тап т?р?ан жо?, керісінше к?ннен к?нге ?ршіп, ас?ынып бара жат?ан дерт, осыны мы?тап есте ?стау керек.
Б?л кезе?де оларды? берген у?десі мен сертіне сенбей ш??ыл т?рде емдеуді бастау керек.
Баласыны? наша?орлы??а ?рын?анын білген ата-ана ал?аш?ы бетте есе?гіреп ?алып, сас?анынан бірталай жа?са? іс-?рекеттер жасауы м?мкін. Олар : баланы? бетіне басып ?рсады, ?ялтады немесе жазалайды. Мамандарды? (нарколог) а?ыл ке?есімен ?рекет жасауды? орнына жазалау т?ріндегі тірліктермен дертті то?тат?ысы келеді. Ал ?ымбат уа?ыт ?те береді.
Ата-аналар бала т?рбиесінде жіберген ?ателерін бірінен –бірі к?ріп, кін?ласу?а барады, болмаса, жолдастарына, ?стаздарына кін?ні аудар?ысы келеді. Соларды? кесірінен оларды? «жа?сы» баласы жаман жол?а т?сті деп есептейді.
А?ыр со?ында нау?асты? ауырлы?ын сезіп-біле келіп, оны емдеуге к?шеді. Ия б?л ба?ытта да ал?ашында д?рыс ?рекеттенбейді. Арзаныра?, жылдамыра?, же?іл жолдарын іздеп, ?тірік у?деге алданады. Шын м?нінде нау?ас ауырла?ан жа?дайда б?дан емделу ?те к?рделі, ?рі ауыр екенін уа?ытында бай?амайды.
Бай?а?ан кезде с?тсіз емге д?рігерлерді, медицинаны? ?лсіздігін та?ы бас?аларды кін?лай бастайды. Баласыны? ауыр нау?ас екенін т?сінген кезде оны ?здерін а?тау?а пайдаланады.
Кейбір ата-аналар баласыны? есірткіге т?уелді бол?анын білгеннен кейін, жа?дайды ?згертуге д?рменсіздік танытып, оларды? жетегінде кете бастайды. Я?ни к?нбе-к?н ?сіп келе жат?ан шы?ындарын, ?арыздарын т?лейді, олар ?шін емтихан тапсырып, диплом алып, ж?мыс?а т?р?ызу м?селелерін шешеді. Осылайша ?з балаларына т?уелді бола бастайды. Осыны бай?а?ан бала да оларды к?бірек пайдалану?а тырысып, ?лкен талаптар ?оя бастайды. Бара-бара ата-аналар ?мірі тоза??а айналады.
Наша?орлы?ты бас?а да созылмалы аурулар сия?ты с?тті емдеуге болады. Біра? емні? н?тижелі болуы д?рігерді?, нау?асты? ж?не оны? жа?ындарыны? к?ш-жігеріне, ?леуметтік орта?а, нау?асты? е?бекпен ?амтамасыз етілуіне, жастар саясатына, емдеу ж?не сауы?тыру ба?дарламаларын ?аржыландыру?а мемлекетті?, ?кіметті? ы?пал етуіне байланысты.
Б?л кезе?де біреулерді ?мірін са?тап ?алу жолында же?іс к?тіп т?рса, енді біреулер с?тсіздікке ?шырайды.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Та?ырыбы: «Наша?орлы? проблемасына т?сініктеме» »
Қызылорда облысы
Жаңақорған ауданы
Талап бекеті
№254 негізгі мектеп
Мырзатаева Жанар Сейтқасымқызы тарих және география пәні мұғалімі.
Тақырыбы: «Нашақорлық проблемасына түсініктеме»
Мақсаты: Салауатты өмір салтын насихаттай отырып, табиғаттың адам баласына сыйлаған басты байлығы денсаулықты сақтаудың басты қағидалары: оқушыларды зиянды әдеттерден бойларын аулақ ұстауға, әлем дерті нашақорлық ауруынан сақтануға, оқушылардың бойында адамгершілік қасиеттерді қалыптастыруға, денсаулықтың қадірін түсініп,сақтай білуге тәрбиелеу.
Тәрбиелік бағыты: Салауатты өмір салты
Есірткі- ғасыр тажалы. Онымен қазір бүкіл әлем болып күресуде. Бірақ ол оңай алдырар жау емес екен. Күн өткен сайын шырмалып, ауруды ауыздықтауға қанша күш салса да, оның жарасы асқынып бара жатқан секілді. Есірткі адамзат баласына құмарлық үшін ежелгі заманнан таныс. Ғалымдар сөзімен айтқанда, есірткіні алғаш рет Жерорта теңізін мекендеген халықтар пайдаланған екен. Көкнәр, зығыр т.б. құрамында есірткі заттары бар өсімдіктер дүниежүзінің кез-келген түкпірінде өсіріледі. Есірткінің түрлері: гашиш, морфин, опий, кокаин, апиын, героин. Осылардың барлығы да аса күшті наркотикалық әсері бар заттар болып табылады.
Есірткі түрлерінің әрқайсысының әсері әр түрлі. Ацетон және желім секілді түрлі еріткіштерді иіскеп ләззат алатындар да бар, нашақорлықтың бұл түрін «токсикомания» деп атайды. Токсикоманияға айналған баланың қимыл-қозғалысы босаңдау, әрекеттері баяу болады, орынсыз күле береді. Жиі иіскеу салдарынан еске сақтау қабілеті бұзылып, ызақор болып кетеді. Транквилизаторларды, яғни тыныштандырғыш дәрі-дәрмектерді пайдаланса, баланың өңі қашып, сөйлеу мәнері өзгеріп, дөрекілік таныта бастайды. Атақты гашиш пен қара сора бала психикасына алғашында қоздырғыштық сипатта әсер етеді: күтпеген жерден күлкі қысады, қисынсыз нәрселерді айтып сандырақтай бастайды. Бұл жағдай біраз уақыттан соң түнеріңкі көңіл-күйге ұласады, көзінің көруі күрт нашарлайды. Апиын тектес заттарды пайдаланса бала әлсіреп, басы ауырып, құсқысы келеді.Есірткінің әсер етуі кезінде көз қарашығы кішірейе түсіп, жарықты ажырата алмайды. Ал есірткі тілеп, буын-буындары сынып ауырғанда көз қарашығы ұлғая түседі. Егу жолымен пайдаланатындар үнемі, тіпті аптап ыстықта да ұзын жеңді киім киіп жүреді. Жалғыздықты ұнатады, достарымен кездесуден бас тартады. Нашақорларды осы белгілері арқылы анықтауға болады.
Жасөспірімдердің осы жолға түсіп, тығырыққа тірелуінің себебі неде? Қатыгез әлемде пана іздеген бала ақша табу мақсатында есірткі сатып күнелткендердің құрығына оп-оңай-ақ түседі. Бала іші- бауырына еніп, жылы сөйлейтін жылпостарға бауыр басып, дегеніне көне береді. Жеткіншектер үнемі әр нәрсеге, әркім-ге еліктегіш. Жұлдыздардың ішінен өзіне ұнағанын пір тұтады. Егер оның жұлдызы есірткінің дәмін тартып көргенін білсе, ол да қалыспауға тырысады. Еліктеудің де жөні бар, қазақ «Жақсыдан үйрен, жаманнан жирен» деп бекер айтпаған. Өнеріне табынамын деп, өмірінен үлгі алудың қажеті жоқ. Өнерімен көпшілікті тәнті етіп жүрген, үлгілі жанұяның мүшелері де есірткінің жетегінде кете барады. Нашақорлық өмірдегі қиындыққа шыдамаған, сәтсіздікке төзе алмаған адамнан шығады. Нашақорлар бір мезеттік рахат үшін бүкіл өмірін сарп етуге дайын. Бір рет шегіп немесе иіскеп көрген адамның нашаны өз еркімен тастап кетуі мұң. Сондықтан осы бастан есірткіден бойымызды аулақ ұстайық!
Көптеген есірткі пайдаланушылар (немесе тұтынушылар) және олардың ата-аналары мен туыстары алғашқы кезеңде бұл проблемаға тиісінше мән бере бермейді. Біріншілері одан әрі уақытта бас тартуға болатын жеңіл әрі тартымды әуестенушілік деп білсе, екіншілері оны баласы немесе туысының жастығынан, ақымақтығынан туындаған құбылыс ретінде қабылдап, одан жылдам түзелуге уәде алып, кеш қалған тәрбиелік шаралар жүргізе бастайды.
Шын мәнісінде есірткіге тәуелді болу – бұл адамның биопсихологиялық, әлеуметтік азғындау дертінің басы және оған қарсы дәл осы кезеңде мамандандырылған ерекше көмек қажет. Ал одан есірткіні тастамайтындығы туралы серт алу, қорқыту немесе жазалау – бұл босқа кеткен уақыт, аурудың ұшығуы. Бұдан әрі аурудың бетін қайтару қиындай бермек.
Есірткімен әуестенуші жасөспірім әдетте оны ата-анасына білдірмейді, сондықтан да олар бұл туралы біле салысымен жаңадан басталған құбылыс деп бағалап, оны күрт шешіп тастауға болады деп есептейді.
Өкінішке орай бұл әсте олай емес. Әдетте бұл кезде жасөспірім есірткіге тәуелділіктің алғашқы сатыларынан өтіп, оны тұрақты қабыдайтын дәрежеге жетеді де, бұл тәуелділік оның мінез-құлқы мен көңіл-күйіне әсер ете бастайды. Есірткіге тәуелділіктің өзіне тән бірнеше деңгейлері бар, уақыт өте келе оны қабылдау мөлшері ұлғаяды, қабылдау уақыты жиілейді, яғни алғашқы бетте бес-алты күнде бір рет қабылдаса, келе-келе күнде немесе бір күнде бірнеше рет қабылдауға көшеді, ал қабылдамаса тұра алмайтын дәрежеге жетеді. Сондықтан жасөспірімнің есірткі пайдаланатынын білген сәт аурудың басы деп білу қате, әрі десе бұл ауру тоқтап тұрған жоқ, керісінше күннен күнге өршіп, асқынып бара жатқан дерт, осыны мықтап есте ұстау керек.
Бұл кезеңде олардың берген уәдесі мен сертіне сенбей шұғыл түрде емдеуді бастау керек.
Баласының нашақорлыққа ұрынғанын білген ата-ана алғашқы бетте есеңгіреп қалып, сасқанынан бірталай жаңсақ іс-әрекеттер жасауы мүмкін. Олар : баланың бетіне басып ұрсады, ұялтады немесе жазалайды. Мамандардың (нарколог) ақыл кеңесімен әрекет жасаудың орнына жазалау түріндегі тірліктермен дертті тоқтатқысы келеді. Ал қымбат уақыт өте береді.
Ата-аналар бала тәрбиесінде жіберген қателерін бірінен –бірі көріп, кінәласуға барады, болмаса, жолдастарына, ұстаздарына кінәні аударғысы келеді. Солардың кесірінен олардың «жақсы» баласы жаман жолға түсті деп есептейді.
Ақыр соңында науқастың ауырлығын сезіп-біле келіп, оны емдеуге көшеді. Ия бұл бағытта да алғашында дұрыс әрекеттенбейді. Арзанырақ, жылдамырақ, жеңіл жолдарын іздеп, өтірік уәдеге алданады. Шын мәнінде науқас ауырлаған жағдайда бұдан емделу өте күрделі, әрі ауыр екенін уақытында байқамайды.
Байқаған кезде сәтсіз емге дәрігерлерді, медицинаның әлсіздігін тағы басқаларды кінәлай бастайды. Баласының ауыр науқас екенін түсінген кезде оны өздерін ақтауға пайдаланады.
Кейбір ата-аналар баласының есірткіге тәуелді болғанын білгеннен кейін, жағдайды өзгертуге дәрменсіздік танытып, олардың жетегінде кете бастайды. Яғни күнбе-күн өсіп келе жатқан шығындарын, қарыздарын төлейді, олар үшін емтихан тапсырып, диплом алып, жұмысқа тұрғызу мәселелерін шешеді. Осылайша өз балаларына тәуелді бола бастайды. Осыны байқаған бала да оларды көбірек пайдалануға тырысып, үлкен талаптар қоя бастайды. Бара-бара ата-аналар өмірі тозаққа айналады.
Нашақорлықты басқа да созылмалы аурулар сияқты сәтті емдеуге болады. Бірақ емнің нәтижелі болуы дәрігердің, науқастың және оның жақындарының күш-жігеріне, әлеуметтік ортаға, науқастың еңбекпен қамтамасыз етілуіне, жастар саясатына, емдеу және сауықтыру бағдарламаларын қаржыландыруға мемлекеттің, үкіметтің ықпал етуіне байланысты.
Бұл кезеңде біреулерді өмірін сақтап қалу жолында жеңіс күтіп тұрса, енді біреулер сәтсіздікке ұшырайды.
