Та?ырыбы: «К?ркем ?дебиет ар?ылы о?ушыларды? танымды? ?абілетін дамыту»

К?ркем ?дебиет ар?ылы о?ушыларды? танымды? ?абілетін дамыту

Мектептегі негізгі т?л?а – м??алім. Бала ?мірінде ол ерекше р?л ат?арады. Егер бала м??алімді жа?сы к?рсе, онда ол о?уды да, саба?ты да, мектепті де жа?сы к?реді. М?ны м??алімні? беделі деп т?сінуіміз керек.

М??алім беделін к?теретін факторларды? ішіндегі е? негізгілеріні? бірі –саба? процесі. Саба?ты? типологиясын тере? білу, о?ан ?зіндік талдау жасау бірінші ?ажеттілік. Б?гінгі заман талабына сай м??алім алдына ?ойылып отыр?ан м?селе, ол-о?ушыларды? танымды? ?абілетін дамыту.

Саба?ты? бірі??ай ?ш ма?сатыны? е? негізгісі- танымды? аспект. Б?л:

1. ?р о?ушыны ?з бетінші білім алу?а ?йрету.

2. Білімді ме?гертуді? мынадай негізгі талаптарын орындауды ?амтамасыз ету: толы?ты?, ж?йелілік, оперативтік, тере?дік. Саналылы?, беріктік.

3. Мынадай да?дыларды ?алыптастыру: білім да?дыларын ?атесіз, д?лме-д?л бірнеше рет ?айталау н?тижесінде автоматты т?рде орындау?а жету.

4. Мынадай біліктерді ?алыптастыру: ?андай ?ызмет болса да табыста ая?тауды ?амтамасыз ететін білім мен да?дыларды ?йлестіру.

Екінші ма?саты –т?рбиелік аспект.Б?л:

1. Д?ниетанымды ?алыптастыру.

2. Белгілі бір адамгершілік ?асиеттерді, рухани байлы?ты, эстетикалы?, е?бек с?йгіштік да?дыларды ?алыптастыру.

3. П?нге деген к?з?арасты, білімге ??штарлы?ты т?рбиелеу.

?шінші – дамыту аспектісі.

1. С?з байлы?ын дамыту. О?ушыны? жалпы интелектуалды? дамуыны? к?рсеткіші болып табылады.Оны? бірнеше этапы бар:

а)С?здік ?орын байыту ж?не к?рделендіру.

?) С?здік мазм?нды? функциясын к?рделендіру, жа?а білімді игеру ар?ылы с?зді? жа?а ма?ынасын т?сіну.

б) С?зді? коммуникативтік ?асиеттерін к?шейту.

в) О?ушыларды? к?ркем образды ме?геруі, тілді? м?нерлік ?асиетін ме?герту.

Осы ?шінші аспетіні негізге ала отырып, к?ркем ?дебиет ар?ылы о?ушыларды? танымды? ?абілетін дамыту ж?мыстарын ?йыдастыру?а болады.

Жазушы, драматург, педагогика, психология ж?не ?дістеме саласында ірі е?бектер жаз?ан Ж.Аймауытов: «Баланы? ынтасын ояту ?шін о?ытатын н?рседе бір жа?алы? керек»,-деген екен.

Б?гінгі к?нде сан т?рлі технологияларды ме?геру жолында?ы м??алімдер ізденістерін жазушы осылай бір-а? т?жырыммен білдіргендей.

О?ушыларды? ынтасын, д?ниетанымын дамытуда к?кем ?дебиетті? ма?ызы зор. О?ушыларды ?з бетінше к?ркем шы?армалар о?у?а баулуда, о?ырмандарды? да?дысын ?алыптастыруда сыныптан тыс о?уларды? р?лі ерекше. К?ркем ?деби кітаптарды о?ушылар?а ?сыну, о?уды талап етудегі ма?сат –кітаппен ж?мыс істеуге ?йрету, о?ы?ан материалды? ішінен е? негізгі, басты м?селелерді ??ынуы, еске ?стау да?дыларын ?алыптастыру.

Саба? ?рдісінде со??ы жылдары «К?ркем ?дебиет ар?ылы о?ушыларды? танымды? де?гейін дамыту» та?ырыбында о?ыту ?дістемесіні? мынадай міндеттерін к?рсетіп ж?р:

1. О?ушылар?а к?ркем шы?армада?ы ?о?амда?-?леуметтік жа?дай, тарихи о?и?аларды? сипатталу ерекшелігін т?сіндіру.

2. Шы?армада?ы образдар, адам та?дырыны? бейнеленуі.

3. О?ушыларды? білгілі бір к?ркем туынды ар?ылы ?зіндік пікір ?алыптастыруы, ?орытынды жасауы.

4. ?дебиет п?ні бойынша берілетін білімні? тарих, ???ы?тану, география п?ндерімен саба?тасты?ын ж?зеге асыру.

5. О?улы?та берілетін м?тіндерді? мазм?нына сай о?ушыны ізденіс ж?мыстарына ж?мылдыру.

?дебиет п?ні бас?а п?ндерге ?ара?анда ?иялдау, армандау, еліктеу, ?серлену, шабыттану, сезім сия?ты психологиялы? ре? ерекше орын ал?ан п?н. О?ушыны? таби?и ?абілетін дамыту ?шін баланы? о?улы?та?ы м?тінде не ?зіндіні жаттап білгеннен г?рі, шы?армашылы? ?рекеттері ар?ылы ?з бетінше тану?а ?мтылуы ма?ызды. ?дебиетті о?ыту к?ркем шы?арманы о?ытудан басталады.

Бала?а к?ркем туындыны о?ытпай ?дебиеттен білім беру м?мкін емес. К?ркем туындыны жай о?ып шы?у емес, одан ал?ан ?сері, туынды о?ушы ж?регіне, сезіміне ?сер етті ме, соны білу –м??алім ?шін ма?ызды м?селе. ?р м??алім ш?кірті к?ркем туындыны о?ыды ма, о?ыса одан ?андай ?сер алды, соны біліп отыр?аны ж?н. Ол ?шін мынандай ж?мыстар ж?ргізуге болады. Ба?ылау ретінде ауызша жазбаша с?ра?тар ар?ылы тексеру.

1. ?зіне ?на?ан бір эпизодты ?ыс?аша баяндату не ?ыс?аша тезис жазу.

2. Негізгі кейіпкерлерді жина?тау. Бір кейіпкерді? іс-?рекетін баяндап беру.

3. К?ркем шы?армада?ы ?лтты? ??ндылы?ты табу.

4. Жазбаша викторина ж?ргізу.

5. Сына? ?лгісінде ауызша с?ра?-жауап ар?ылы тексеру.

6. Б?кіл сынып?а орта? тапсырма: к?ркем туындыдан ал?ан ?серін ?ыс?аша баяндап беру.

Жа?а саба?ты бастамас б?рын та?ырып бойынша берілетін ізденіс ж?мыстары, ?сынылатын к?ркем ?дебиетті? тізімдерін, басты назар?а ба?ыт берілуі керек. Сыныптан тыс о?уларда мектеп кітапханасыны? ат?арар ж?мысы зор. Жа?а кітапты насихаттау, ??гімелер ?ткізу ар?ылы о?у?а ?ызы?тырады. Балалар?а кітап о?уды? к?мекші н?с?ауын м??алім береді.

Мысалы:

Автор. Кітапты? аты. ?ашан о?ыдым? Басты о?и?алар. Негізгі кейіпкерлер. ?зіме ?на?андар.10-сынып ?дебиет о?улы?анда ?лы а?ын Абай шы?армаларына б?лінген саба?тарды ?ткенде ?осымша 1995 жылы «Атам?ра» баспасынан жары? к?рген «Абай» энциклопедиясын о?ыту тиімді. М?нда а?ынны? шы?армалары, аударма туындылары, ?скен ортасы, ата тегі, шы?армаларында?ы жер-су атаулары жайында м?ліметтер бар. Сонымен бірге о?ушылар энциклопедиясында берілген а?ынны? отбасы м?шелеріні? са?тал?ан суреттері, м?ражай ?йіндегі б?гінгі к?нге жеткен е? ??нды затты? бірі -1885 жылы П.Лобанский ?арындашпен сал?ан Абай суретімен танысады. Абайдан ?ал?ан мол м?раны? ?аза? о?ырмандарына толы? жина? болып ??ралып шы?уына аны? е?бек сі?ірген К?кбай Жанатай?лы туралы к?лемді м?ліметтермен танысады.

А?ынны? «Ескендір» поемасы та?ырыбын ?ткенде осы кітапты? 228-230-беттегі м?ліметтерді о?у?а беру керек. М?нда а?ынны? шы?ыс классиктеріні? ?лы м?раларына баруда ?олдан?ан шы?армашылы? ізденіс жолдары салыстырыла к?рсетірген.

10-сыныпта?ы ?аза? ?дебиеті о?улы?ы ХІХ ?асырды? ?иын да ?ызы?ты, к?рделі ?деби кезе?дерді ?амтиды. Берілетін білімні? шамасына лайы?ты к?рделі болуы о?ушыны? а?ыл-ой ?абілеті мен таным м?мкіндіктеріні? де?гейін к?рсетеді.

Білімні? шама?а лайы?ты к?рделі болуы о?ушы тілін, зейінін дамытуда ерекше ма?ызды екендігі ж?нінде Л.С.Выгодский, Д.Б.Элконин т.б. ?алымдар ?з зерттеулерінде д?лелдеген.

Сонды?тан Абай шы?армаларына арнал?ан та?ырыптарды ?ткенде А.Н?р?атовты? «Абайды? а?ынды? д?ст?рі», ?.Ж?малиевті? «Абай?а дейінгі ?аза? порзасыны? тілі» т.б. е?бектерін ?сыну ?ажет. Осы та?ырыптарды ?з де?гейінде жа?сы ме?герген о?ушылар?а 11-сыныпта «Абай жолы» романын ?ткенде, Абай бейнесін сан ?ырынан тануы же?ілірек болады. Жа?а та?ырыпты ?андай к?лемде, ?андай де?гейде ?ту ?ажеттігін аны?тау ?шін м??алім о?ушыларды? ?деби шы?армалар ж?ніндегі б?рын?ы білім ?орын аны?тап алу керек.

Сонымен ?атар, мектепте «?здік о?ырман» бай?ауын ?йымдастарып отыру?а да болады.О?ушыларды? о?ырман кортатекасымен таныс?андарын, ?андай кітап о?ы?андарын, ?андай кітапты о?ы?анды ?нататынды?ын, не ?ызы?тыратынды?ын аны?тау?а болады. Осы бай?ау н?тижесінде ?рбір ?стаз бен ата –ана ?з балалаларыны? танымды? де?гейін бай?айды. ?р т?рлі поэзиялы? кештер, жазушы-а?ындармен кездесу ?йымдстыру ар?ылы о?ушыларды к?ркем ?дебиетке деген ?ызы?ушылы?тарын арттыру?а болады.

?лы жазушы М?хтар ?уезов : «?р адамны? е? жа?ын досы бала к?нінен. бірге еретін ?мір досы, ?за? досы кітап бол?анда, сол н?рлі досты?, е? ?уелі, ?дебиет кітабымен достасудан басталады дегені бар. ?дебиет п?ні рухани азы?: ой ?рісте, сезімде, білімде ?р жа?ты тере?дік, идеялы? беріктік, адамгершілік ?асиетте шынайы ?негелік, ?лгілік ?асиеттерді ?алыптастырады.

?орыта келгенде, о?ушыларды? танымды? ?абілетін дамыту ж?мыстарын ?йымдастыру ?стаз шеберлігіне байланысты. Сол ?шін м??алім баланы? ?абілетін танып, ?ойылатын талабыны? орындалатынын болжай білуі керек. «?стаз а?ылды болса, ш?кірт дана болады» деген халы? с?зі бекер айтылмаса керек.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«Та?ырыбы: «К?ркем ?дебиет ар?ылы о?ушыларды? танымды? ?абілетін дамыту»»

Сабақтың тақырыбы: М.Мақатаевтың «Аққулар ұйықтағанда» поэмасы.

Сабақтың мақсаты:

1) Сезіммен өлең өрлеген жыр парағы –Мұқағали жайлы түсініктерін тереңдету; Поэманы жаттау, сұрақтар, тапсырмалар орындау арқылы бекіту.

2) Эстетикалық бағалау қабілетін, мәнерлеп және шығармашылықпен оқу дағдыларын дамыту.

3)Ақын тілімен салынған табиғат суреті арқылы оқушылардың табиғатқа деген адамгершілік қарым –қатынасын қалыптастыру.

Сабақтың түрі: Бекіту, қайталау.

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, іздену, түсіндіру, ой талқы.

Пәнаралық байланыс: өнер, қазақ тілі.

Сабақтың көрнекілігі: Слайд, интерактивті тақта, қосымша оқулықтар, нақыл сөздер.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі:

а) Оқушылармен сәлемдесу, түгендеу, сабаққа назарларын аудару;

ә) Психологиялық сергіту сәті;

Оқушылар бір-біріне жақсы тілектер айта отырып, сәттілік тілейді.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

1. Поэманы оқыту, мазмұндау.

2. М.Мақатаевтың кез-келген бір өлеңін жатқа сұрау.

ІІІ. Сабақтың мазмұны:

Сабақты Сейнолла Серікқалиевтің мынандай сөзімен бастаймын: « Мұқағали мұрасы, маржан поэзиясы болашақ ұрпақтардың еншісі, қастерлеп қадірлейтін қазынасы». Осы Мұқағалидың бізге жеткен қазынасы «Аққулар ұйықтағанда» поэмасы. Осы қазынаны қаншалықты меңгергендігімізді бүгінгі сабағымызда байқайық.

1. Деңгейлік тапсырмалар.

1-деңгей (оқытушылық деңгей).

а) Поэманы оқып мазмұнын айтыңыз.

ә) Поэмадан жатқа үзінді оқыңыз.

2-деңгей (алгоритімдік деңгей)

а) Поэманы бөлімдерге бөліп, әр бөлімге ат қойыңыз.

ә) Поэмадағы кейіпкерлерге мінездеме беріңіз.

3-деңгей (эврестикалық деңгей)

а) Аққуды неге қасиетті құс деп айтады?

ә) Бұл поэмадан қандай тәлімдік-танымдық өнеге алуға болады?

4-деңгей (шығармашылық деңгей)

а) Басқа қандай поэмаларды білесіңдер?

ә) Поэма тақырыбына сөзжұмбақ шешу.

1. М.Мақатаев қай айда туылған?

2. М.Жұмабаевтың «Батыр Баян» поэмасындағы Баянның інісі.

3. Лиро-эпикалық жанрдың бір түрі.

4. Поэмадағы бұл оқиға қандай көлдің қасында болды?

5. М.Мақатаев қай ауылда дүниеге келді?

2. Академиялық дау-дамай.

Оқушылар өздерін поэмадағы кейіпкерлердің образына кіріп, шағын көрініс көрсетеді.

Көрініс: «Махаббат диологы»

(«Қош махаббат» драмасынан үзінді қою)

(инеценировка сипатында)

а) Автор бейнесіндегі оқушы:

Ей, күнадан пәк жас жандар,

Қапелімде қателікке баспаңдар!

Қосыларсың қол ұстасып саспаңдар,

Махаббатпен ойнағанды тастаңдар

Ей, күнадан пәк жас жандар!

Қапелімде қателікке баспаңдар!

Ал көріңдер, ол туралы дастан бар

ә) «Махаббат диологі»(екі оқушы орындайды)

-Құс боп ұшып жоғалсам не етер едің?

-Сені іздеумен мәңгілік өтер едім

-Отқа түсіп өртенсем, не етер едің

-Күл боп бірге соңыңнан кетер едім

-Бұлдырасам сағымдай не етер едің?

-Жел боп қуып, ақыры жетер едім

-Қайғы әкелсем басыңа не етер едің?

-Қойшы сәулем бәрінде көтеремін

3. Ассоциация

Бұл топтасытыру кезінде Мұқағалидың бойындағы тамаша қасиеттерін анықтаймыз.

Қарасаз қара шалғын өлеңде өстім,

Жыр жазсам оған жұртым елеңдестің

Өлсе өлер Мұқағали Мақатаев,

Өлтіре алмас алайда өлеңді ешкім,-

деп поэзия құдіретіне сеніп кеткен-

«Мұқағали қандай ақын ?»

Журналист

Ақиық ақын Лирик

Мұқағали

Сөнбес жұлдыз Ұстаз

Әдебиетші

4. Бес жолды өлең

Мұқағалиға еліктеп өлең жолдарын шығарып көрейік.

Оқушыларға бір –екі шумақты өлең жолдарын шығарту.

5. Тест

Балалар, осы тест арқылы сабағымызды қорытындылаймыз.

1.Мұқағалидың дүниеге келген жылы?

А) 1930жыл ә)1932жыл в)1931жыл

2. Әкесінің есімі.

а)Қыдырбай ә) Сағи б)Сүлейман

3. Мұқағали 1954-1962ж.ж. аралығында қандай жұмыс атқарды?

а)Теледидарда журналист болды ә)Радиода диктор б)Жұмыс істеген жоқ

4.Мұқағалиды «Поэзия гуманизмі» деп атаған кім?

А)Н.Тілендиев ә)М.Әуезов б) А.Нысаналин

5.Мұқағалидың композитор досы.

А) Ә.Тәжібаев б) Брусиловский в) Н.Тілендиев

IY. Қорытындылау

Поэзия әлеміне самғадың,

Әділетті көксеуден еш талмадың.

Ақындардың ақиығы атанып,

Ел аузында мәңгі қалды жазғаның.

Өзің едің өлең жырдың тарланы,

Шоқ жұлдыөдай биік туған арманы.

Қуат алдым, жырларыңнан нәр алдым,

Қолдасын деп Мұқағали аруағы.

Орындалмай қалды қанша арманы,

Жас ақындар өнеріңді жалғады.

Ұрпақтарың есіне алып өзіңді,

Жауһар жырмен мүсініңді сомдадым.

Y. Үйге тапсырма: «Жетім көл аққулары» - эссе жазу.

«Ақын және аққу» тақырыбына өлең жазу.

YI. Бағалау

Бақанас мектеп - интернаты

Б а я н д а м а

Тақырыбы: «Көркем әдебиет арқылы оқушылардың танымдық қабілетін дамыту»

Дайындаған: Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Дүмшебаева М.Б.

Көркем әдебиет арқылы оқушылардың танымдық қабілетін дамыту

Мектептегі негізгі тұлға – мұғалім. Бала өмірінде ол ерекше рөл атқарады. Егер бала мұғалімді жақсы көрсе , онда ол оқуды да, сабақты да, мектепті де жақсы көреді. Мұны мұғалімнің беделі деп түсінуіміз керек.

Мұғалім беделін көтеретін факторлардың ішіндегі ең негізгілерінің бірі –сабақ процесі. Сабақтың типологиясын терең білу , оған өзіндік талдау жасау бірінші қажеттілік. Бүгінгі заман талабына сай мұғалім алдына қойылып отырған мәселе, ол-оқушылардың танымдық қабілетін дамыту.

Сабақтың біріңғай үш мақсатының ең негізгісі- танымдық аспект. Бұл:

Әр оқушыны өз бетінші білім алуға үйрету.
Білімді меңгертудің мынадай негізгі талаптарын орындауды қамтамасыз ету: толықтық, жүйелілік, оперативтік, тереңдік. Саналылық, беріктік.
Мынадай дағдыларды қалыптастыру: білім дағдыларын қатесіз, дәлме-дәл бірнеше рет қайталау нәтижесінде автоматты түрде орындауға жету.
Мынадай біліктерді қалыптастыру: қандай қызмет болса да табыста аяқтауды қамтамасыз ететін білім мен дағдыларды үйлестіру.

Екінші мақсаты –тәрбиелік аспект.Бұл:

Дүниетанымды қалыптастыру.
Белгілі бір адамгершілік қасиеттерді , рухани байлықты , эстетикалық , еңбек сүйгіштік дағдыларды қалыптастыру.
Пәнге деген көзқарасты, білімге құштарлықты тәрбиелеу.

Үшінші – дамыту аспектісі.

Сөз байлығын дамыту. Оқушының жалпы интелектуалдық дамуының көрсеткіші болып табылады.Оның бірнеше этапы бар:

а)Сөздік қорын байыту және күрделендіру.

ә) Сөздік мазмұндық функциясын күрделендіру, жаңа білімді игеру арқылы сөздің жаңа мағынасын түсіну.

б) Сөздің коммуникативтік қасиеттерін күшейту.

в) Оқушылардың көркем образды меңгеруі, тілдің мәнерлік қасиетін меңгерту.

Осы үшінші аспетіні негізге ала отырып, көркем әдебиет арқылы оқушылардың танымдық қабілетін дамыту жұмыстарын ұйыдастыруға болады.

Жазушы, драматург, педагогика, психология және әдістеме саласында ірі еңбектер жазған Ж.Аймауытов: «Баланың ынтасын ояту үшін оқытатын нәрседе бір жаңалық керек» ,-деген екен.

Бүгінгі күнде сан түрлі технологияларды меңгеру жолындағы мұғалімдер ізденістерін жазушы осылай бір-ақ тұжырыммен білдіргендей.

Оқушылардың ынтасын, дүниетанымын дамытуда көкем әдебиеттің маңызы зор. Оқушыларды өз бетінше көркем шығармалар оқуға баулуда, оқырмандардың дағдысын қалыптастыруда сыныптан тыс оқулардың рөлі ерекше. Көркем әдеби кітаптарды оқушыларға ұсыну, оқуды талап етудегі мақсат –кітаппен жұмыс істеуге үйрету, оқыған материалдың ішінен ең негізгі, басты мәселелерді ұғынуы, еске ұстау дағдыларын қалыптастыру.

Сабақ үрдісінде соңғы жылдары «Көркем әдебиет арқылы оқушылардың танымдық деңгейін дамыту» тақырыбында оқыту әдістемесінің мынадай міндеттерін көрсетіп жүр:

Оқушыларға көркем шығармадағы қоғамдақ-әлеуметтік жағдай, тарихи оқиғалардың сипатталу ерекшелігін түсіндіру.
Шығармадағы образдар , адам тағдырының бейнеленуі.
Оқушылардың білгілі бір көркем туынды арқылы өзіндік пікір қалыптастыруы, қорытынды жасауы.
Әдебиет пәні бойынша берілетін білімнің тарих, құқықтану, география пәндерімен сабақтастығын жүзеге асыру.
Оқулықта берілетін мәтіндердің мазмұнына сай оқушыны ізденіс жұмыстарына жұмылдыру.

Әдебиет пәні басқа пәндерге қарағанда қиялдау, армандау, еліктеу, әсерлену, шабыттану, сезім сияқты психологиялық рең ерекше орын алған пән. Оқушының табиғи қабілетін дамыту үшін баланың оқулықтағы мәтінде не үзіндіні жаттап білгеннен гөрі, шығармашылық әрекеттері арқылы өз бетінше тануға ұмтылуы маңызды. Әдебиетті оқыту көркем шығарманы оқытудан басталады.

Балаға көркем туындыны оқытпай әдебиеттен білім беру мүмкін емес. Көркем туындыны жай оқып шығу емес, одан алған әсері, туынды оқушы жүрегіне , сезіміне әсер етті ме , соны білу –мұғалім үшін маңызды мәселе. Әр мұғалім шәкірті көркем туындыны оқыды ма, оқыса одан қандай әсер алды, соны біліп отырғаны жөн. Ол үшін мынандай жұмыстар жүргізуге болады. Бақылау ретінде ауызша жазбаша сұрақтар арқылы тексеру.

Өзіне ұнаған бір эпизодты қысқаша баяндату не қысқаша тезис жазу.
Негізгі кейіпкерлерді жинақтау. Бір кейіпкердің іс-әрекетін баяндап беру.
Көркем шығармадағы ұлттық құндылықты табу.
Жазбаша викторина жүргізу.
Сынақ үлгісінде ауызша сұрақ-жауап арқылы тексеру.
Бүкіл сыныпқа ортақ тапсырма: көркем туындыдан алған әсерін қысқаша баяндап беру.

Жаңа сабақты бастамас бұрын тақырып бойынша берілетін ізденіс жұмыстары, ұсынылатын көркем әдебиеттің тізімдерін, басты назарға бағыт берілуі керек. Сыныптан тыс оқуларда мектеп кітапханасының атқарар жұмысы зор. Жаңа кітапты насихаттау, әңгімелер өткізу арқылы оқуға қызықтырады. Балаларға кітап оқудың көмекші нұсқауын мұғалім береді.

Мысалы:

Автор. Кітаптың аты. Қашан оқыдым? Басты оқиғалар. Негізгі кейіпкерлер. Өзіме ұнағандар.10-сынып әдебиет оқулығанда ұлы ақын Абай шығармаларына бөлінген сабақтарды өткенде қосымша 1995 жылы «Атамұра» баспасынан жарық көрген «Абай» энциклопедиясын оқыту тиімді. Мұнда ақынның шығармалары , аударма туындылары , өскен ортасы, ата тегі, шығармаларындағы жер-су атаулары жайында мәліметтер бар. Сонымен бірге оқушылар энциклопедиясында берілген ақынның отбасы мүшелерінің сақталған суреттері, мұражай үйіндегі бүгінгі күнге жеткен ең құнды заттың бірі -1885 жылы П.Лобанский қарындашпен салған Абай суретімен танысады. Абайдан қалған мол мұраның қазақ оқырмандарына толық жинақ болып құралып шығуына анық еңбек сіңірген Көкбай Жанатайұлы туралы көлемді мәліметтермен танысады.

Ақынның «Ескендір» поемасы тақырыбын өткенде осы кітаптың 228-230-беттегі мәліметтерді оқуға беру керек. Мұнда ақынның шығыс классиктерінің ұлы мұраларына баруда қолданған шығармашылық ізденіс жолдары салыстырыла көрсетірген.

10-сыныптағы қазақ әдебиеті оқулығы ХІХ ғасырдың қиын да қызықты, күрделі әдеби кезеңдерді қамтиды. Берілетін білімнің шамасына лайықты күрделі болуы оқушының ақыл-ой қабілеті мен таным мүмкіндіктерінің деңгейін көрсетеді.

Білімнің шамаға лайықты күрделі болуы оқушы тілін, зейінін дамытуда ерекше маңызды екендігі жөнінде Л.С.Выгодский, Д.Б.Элконин т.б. ғалымдар өз зерттеулерінде дәлелдеген.

Сондықтан Абай шығармаларына арналған тақырыптарды өткенде А.Нұрқатовтың «Абайдың ақындық дәстүрі», Қ.Жұмалиевтің «Абайға дейінгі қазақ порзасының тілі» т.б. еңбектерін ұсыну қажет. Осы тақырыптарды өз деңгейінде жақсы меңгерген оқушыларға 11-сыныпта «Абай жолы» романын өткенде , Абай бейнесін сан қырынан тануы жеңілірек болады. Жаңа тақырыпты қандай көлемде , қандай деңгейде өту қажеттігін анықтау үшін мұғалім оқушылардың әдеби шығармалар жөніндегі бұрынғы білім қорын анықтап алу керек.

Сонымен қатар, мектепте «Үздік оқырман» байқауын ұйымдастарып отыруға да болады.Оқушылардың оқырман кортатекасымен танысқандарын, қандай кітап оқығандарын, қандай кітапты оқығанды ұнататындығын, не қызықтыратындығын анықтауға болады. Осы байқау нәтижесінде әрбір ұстаз бен ата –ана өз балалаларының танымдық деңгейін байқайды. Әр түрлі поэзиялық кештер, жазушы-ақындармен кездесу ұйымдстыру арқылы оқушыларды көркем әдебиетке деген қызығушылықтарын арттыруға болады.

Ұлы жазушы Мұхтар Әуезов : «Әр адамның ең жақын досы бала күнінен... бірге еретін өмір досы, ұзақ досы кітап болғанда, сол нәрлі достық, ең әуелі, әдебиет кітабымен достасудан басталады дегені бар. Әдебиет пәні рухани азық: ой өрісте , сезімде, білімде әр жақты тереңдік, идеялық беріктік, адамгершілік қасиетте шынайы өнегелік, үлгілік қасиеттерді қалыптастырады.

Қорыта келгенде, оқушылардың танымдық қабілетін дамыту жұмыстарын ұйымдастыру ұстаз шеберлігіне байланысты. Сол үшін мұғалім баланың қабілетін танып, қойылатын талабының орындалатынын болжай білуі керек. «Ұстаз ақылды болса, шәкірт дана болады» деген халық сөзі бекер айтылмаса керек.