Тарихты таразылап отырса?, ?аза?ты? басынан ?ткен ?иыншылы?тар аз емес. Соны? бірі – 1941-1945 жылдар арасында?ы ?лы Отан со?ысы.
Со?ыс. Мен ?шін б?л ?те ?ор?ынышты с?з, ?йткені елімізге к?п ?асірет алып келген азапты жылдар. ?рине, біз со?ысты к?рген жо?пыз, біра? ол туралы естідік, кітаптардан о?ып, фильмдерден білеміз. Б?л с?м со?ыс ?р отбасын шарпып ?тті десек ?ателеспеспіз, сір?. ?йткені бізді? кішкентай аулымызды? ?зінде талай ана жолдасын, бауырын немесе баласын со?ыс кезінде жер ?ойнауына тапсыр?анын ауыл а?са?алдары талай ??гімелеген.
Бізді ?уантатыны – со?ыстан аман ?айт?ан аталарымыз. Бізді? ауылда со?ыстан ?айт?ан ардагерлер к?п еді. ?азір тек біреуі ?ана арамызда. Ол - Мырзабаев Ш?мші атамыз. Енді біз тек ол кісілерді? айт?ан ??гімелерін есте са?тап, жаса?ан істерін ?лгі т?тудамыз.
Ардагер аталарымыз жайлы бірнеше та? асыра ??гімелеуге болады, олар туралы к?птеген м?ліметтер газет-журналдарда жазылды. Мен ?з ойыммен б?лісіп, ?зіме таныс жайларды орта?а салуды ж?н к?рдім. «Асылды? сыны?ы» дегендей, оларды? ?р?айсысыны? орны б?лек.
Мен танитын ?алжанов Сарыбай атамыз со?ыс жайлы айтуды ?натпаушы еді. К?п с?йлемейтін, тома?а-т?йы? кісі болатын. Алайда ол кісіні? ба?банды?ы ?зінше бір керемет болды. Еккен а?аштарыны? бірі ?алмай к?ктеп, жай?алып шы?а келетін. Ауыл т?р?ындары ?тініш айтып, ба?шаларына жеміс а?аштарын ектіретін. Ойлап отырсам, м?ны? сыры, б?лкім, бейнеткештігі мен жаса?ан ісіне деген жауапкершілігінде ме екен? Кім біледі, біра? ол кісідей ж?рген жерін к?ктетіп, г?лге орап ж?ру к?п адамны? ?олынан келмеді. «Барлы?ы жетіп, артылып т?рса да атамыз: «?немшіл болы?дар, нанны? ?и?ымын тастама?дар!» - дегенді к?п айтатын. ?йткені со?ыс жылдары тарт?ан азабы, аш ?ал?ан кездері есіне т?сетін шы?ар», - дейді балалары. Сарыбай ата с?зді? емес, істі? адамы еді: артында ?рпа?ымен ?атар, еккен а?аштары к?зді? н?рындай болып, м??гі есте са?тасын дегендей, жай?алып ?ала берді.
?бдіреев ?лиакбар ата то?сан?а келіп, ?ткен жылы ?ана ?мірден озды. ?лиакбар ата ?зіні? ?рлігімен, шыншылды?ымен есте ?алды. Жыл сайын?ы кездесуде атамызды? айт?ан ??гімелерін ?йып ты?дайтынбыз, ол кісіге ?осылып ?н айтатынбыз. Орысша ?осып с?йлейтін атамызды? сол ??гімелері ?лі бізді? есімізде: «Мен со?ыс?а ерте аттандым. Стройда ж?ргенде ?нді мен бастайтынмын, запевала болдым», - дегенді к?п айтатын еді. Айт?андай-а?, ауыл?а келген со? да ?скери ?ндер орындайтын топ ??рып, к?пке дейін ?н айтып ж?рді. Бейбіт ?мірде ?аза тап?ан атамыз Же?істі? 70 жылды?ы парадына да ?атысып келген еді. ?лиакбар ата ?рлік пен ерлікті? белгісіндей есімізден еш кетпес, сір?. ?айсар, турашыл атамызды? бейнесі ж?регімізде м??гі са?талып ?ал?андай.
С?йірбаев Н?би ата жапыра?ын ке? жай?ан б?йтеректей ?рпа?ымен мы? жасайды деп ойлаймын. Неге десе?із, атамызды? балалары мен немерелері ?те к?п. Н?биевтер десе?із болды, б?рі тани кетеді. Балалары атамызды? атын ?шпестей етіп к?бейіп, к?ктеп отыр.
Мырзабаев Ш?мші ата со?ыста бір ая?ын тізесіне дейін алдырып келді. Біз к?ргелі жасанды ая?пен а?са?дап ж?ретін. ?азіргі уа?ытта ?ызылорда ?аласында балаларыны? ?олында т?рады. Ардагер аталар жайлы тол?ан?анда:
А?и?атты ай?ындап жариялар,
Бара жатыр азайып ?ариялар.
Дауыл т?рса, б?лк етіп тол?ымайтын,
Бара жатыр сар?ылып дариялар, - деген М??а?али Ма?атаевты? ?ле?і ой?а оралады. Б?л шума?тар д?л осы бізді? ?ариялар?а ?арап айтыл?андай. И?, аталарымыз бар а?и?атты бір емес, бірнеше ?айтара айтты. Азапты жылдар сына?ынан ?тті, д?лей дауыл?а ?арсы т?ра білді, бейбіт ?мірде де ?з орындарын ай?ындап, ?рпа?ына ?мір с?руді? ?лгісін к?рсетті. Енді олар а??ан судай жылжып барады, азайып барады. ?рине, ещн?рсе м??гі емес, жа?сыны? аты, ?алымны? хаты ?лмейтіні де белгілі, сонды?тан аталарымыз ?рпа?ымен мы? жасайды, жасай береді.
И?, со?ыс туралы жазу ?те ауыр, кісіні? к??іліне кірбі? ?ялайды. Біра? сол азапты, ?асіретті жылдарды? бол?анын, оны? зардабыны? ?за??а созылатынын ж?не ондай с?мды?ты? ?айталануына жол бермеу керектігін біз білуіміз керек. Со?ыс даласында болаша? ?шін, біз ?шін аянбай со?ыс?ан ?рбір азамат?а шексіз ал?ыс айта білуіміз ?ажет.
Мені? айтарым - аталарымызды? ж?регін ?ан жылат?ан со?ыс ?рті м??гі ?шсін! Талай бозда?тар осы бейбіт к?нні? орнауы ?шін жанын пида етті. ?рыс даласында бір ?йді? баласындай бауыр болып, ?ан кешіп ж?ріп, ?иынды?та бірін-бірі тастамай, ас?ан бауырмалды?ты? ?лгісін к?рсеткен аталар ?мітін а?тау – бізді? міндетіміз. ?лы Же?іске жеткен ардагерлерімізді? аманаты – елімізде бейбіт ?мірді са?тау. Егер осы ж?кті ар?алап ж?ре білсек, аталарымызды? ?мітін а?та?анымыз. Лайым, ?рдайым солай бол?ай!
Тарихты таразылап отырсақ, қазақтың басынан өткен қиыншылықтар аз емес. Соның бірі – 1941-1945 жылдар арасындағы Ұлы Отан соғысы.
Соғыс... Мен үшін бұл өте қорқынышты сөз, өйткені елімізге көп қасірет алып келген азапты жылдар. Әрине, біз соғысты көрген жоқпыз, бірақ ол туралы естідік, кітаптардан оқып, фильмдерден білеміз. Бұл сұм соғыс әр отбасын шарпып өтті десек қателеспеспіз, сірә. Өйткені біздің кішкентай аулымыздың өзінде талай ана жолдасын, бауырын немесе баласын соғыс кезінде жер қойнауына тапсырғанын ауыл ақсақалдары талай әңгімелеген.
Бізді қуантатыны – соғыстан аман қайтқан аталарымыз. Біздің ауылда соғыстан қайтқан ардагерлер көп еді. Қазір тек біреуі ғана арамызда. Ол - Мырзабаев Шәмші атамыз. Енді біз тек ол кісілердің айтқан әңгімелерін есте сақтап, жасаған істерін үлгі тұтудамыз.
Ардагер аталарымыз жайлы бірнеше таң асыра әңгімелеуге болады, олар туралы көптеген мәліметтер газет-журналдарда жазылды. Мен өз ойыммен бөлісіп, өзіме таныс жайларды ортаға салуды жөн көрдім. «Асылдың сынығы» дегендей, олардың әрқайсысының орны бөлек.
Мен танитын Қалжанов Сарыбай атамыз соғыс жайлы айтуды ұнатпаушы еді. Көп сөйлемейтін, томаға-тұйық кісі болатын. Алайда ол кісінің бағбандығы өзінше бір керемет болды. Еккен ағаштарының бірі қалмай көктеп, жайқалып шыға келетін. Ауыл тұрғындары өтініш айтып, бақшаларына жеміс ағаштарын ектіретін. Ойлап отырсам, мұның сыры, бәлкім, бейнеткештігі мен жасаған ісіне деген жауапкершілігінде ме екен? Кім біледі, бірақ ол кісідей жүрген жерін көктетіп, гүлге орап жүру көп адамның қолынан келмеді. «Барлығы жетіп, артылып тұрса да атамыз: «Үнемшіл болыңдар, нанның қиқымын тастамаңдар!» - дегенді көп айтатын. Өйткені соғыс жылдары тартқан азабы, аш қалған кездері есіне түсетін шығар», - дейді балалары. Сарыбай ата сөздің емес, істің адамы еді: артында ұрпағымен қатар, еккен ағаштары көздің нұрындай болып, мәңгі есте сақтасын дегендей, жайқалып қала берді.
Әбдіреев Әлиакбар ата тоқсанға келіп, өткен жылы ғана өмірден озды. Әлиакбар ата өзінің өрлігімен, шыншылдығымен есте қалды. Жыл сайынғы кездесуде атамыздың айтқан әңгімелерін ұйып тыңдайтынбыз, ол кісіге қосылып ән айтатынбыз. Орысша қосып сөйлейтін атамыздың сол әңгімелері әлі біздің есімізде: «Мен соғысқа ерте аттандым. Стройда жүргенде әнді мен бастайтынмын, запевала болдым», - дегенді көп айтатын еді. Айтқандай-ақ, ауылға келген соң да әскери әндер орындайтын топ құрып, көпке дейін ән айтып жүрді. Бейбіт өмірде қаза тапқан атамыз Жеңістің 70 жылдығы парадына да қатысып келген еді. Әлиакбар ата өрлік пен ерліктің белгісіндей есімізден еш кетпес, сірә. Қайсар, турашыл атамыздың бейнесі жүрегімізде мәңгі сақталып қалғандай.
Сүйірбаев Нәби ата жапырағын кең жайған бәйтеректей ұрпағымен мың жасайды деп ойлаймын. Неге десеңіз, атамыздың балалары мен немерелері өте көп. Нәбиевтер десеңіз болды, бәрі тани кетеді. Балалары атамыздың атын өшпестей етіп көбейіп, көктеп отыр.
Мырзабаев Шәмші ата соғыста бір аяғын тізесіне дейін алдырып келді. Біз көргелі жасанды аяқпен ақсаңдап жүретін. Қазіргі уақытта Қызылорда қаласында балаларының қолында тұрады. Ардагер аталар жайлы толғанғанда:
Ақиқатты айқындап жариялар,
Бара жатыр азайып қариялар.
Дауыл тұрса, бүлк етіп толқымайтын,
Бара жатыр сарқылып дариялар, - деген Мұқағали Мақатаевтың өлеңі ойға оралады. Бұл шумақтар дәл осы біздің қарияларға қарап айтылғандай. Иә, аталарымыз бар ақиқатты бір емес, бірнеше қайтара айтты. Азапты жылдар сынағынан өтті, дүлей дауылға қарсы тұра білді, бейбіт өмірде де өз орындарын айқындап, ұрпағына өмір сүрудің үлгісін көрсетті. Енді олар аққан судай жылжып барады, азайып барады. Әрине, ещнәрсе мәңгі емес, жақсының аты, ғалымның хаты өлмейтіні де белгілі, сондықтан аталарымыз ұрпағымен мың жасайды, жасай береді.
Иә, соғыс туралы жазу өте ауыр, кісінің көңіліне кірбің ұялайды. Бірақ сол азапты, қасіретті жылдардың болғанын, оның зардабының ұзаққа созылатынын және ондай сұмдықтың қайталануына жол бермеу керектігін біз білуіміз керек. Соғыс даласында болашақ үшін, біз үшін аянбай соғысқан әрбір азаматқа шексіз алғыс айта білуіміз қажет.
Менің айтарым - аталарымыздың жүрегін қан жылатқан соғыс өрті мәңгі өшсін! Талай боздақтар осы бейбіт күннің орнауы үшін жанын пида етті. Ұрыс даласында бір үйдің баласындай бауыр болып, қан кешіп жүріп, қиындықта бірін-бірі тастамай, асқан бауырмалдықтың үлгісін көрсеткен аталар үмітін ақтау – біздің міндетіміз. Ұлы Жеңіске жеткен ардагерлеріміздің аманаты – елімізде бейбіт өмірді сақтау. Егер осы жүкті арқалап жүре білсек, аталарымыздың үмітін ақтағанымыз. Лайым, әрдайым солай болғай!
Қазіргі таңда елбасының сындарлы саясатының арқасында бақытты өмір кешіп, алаңсыз өмір сүрудеміз. Болашағымызды осы кезден ойлап, білімнің шыңына шығып, дамыған елдермен теңессек, соғыс өртін өршітпеуге шамамыз жетері анық. Мен осыған сенемін!
